Daşınmaz əmlaka sərəncam verilməsi zamanı tətbiq olunan yeniliklər
Ölkəmizdə gedən davamlı sosial-iqtisadi inkişafla
yanaşı, qanunvericiliyin və əhaliyə göstərilən hüquq xidmətlərinin, o cümlədən
notariat xidmətlərinin səmərəliliyinin gündən-günə artırılmasının təmin
olunması istiqamətində səylər davam etdirilir. Notariat əməliyyatları sırasında
daşınmaz əmlakla bağlı müqavilələr öz aktuallığı ilə fərqlənir. Mülki hüquq
münasibətlərinin inkişafı ilk növbədə daşınmaz əmlak üzərində sərəncamverici
əqdlərin, eləcə də bu hüquq münasibətlərinin inkişafında özünü daha çox büruzə
verir. Daşınmaz əmlaka sərəncam verilməsi barədə müqavilələrin təsdiq edilməsi
Azərbaycan Respublikasının bir sıra qanunvericilik aktları ilə tənzimlənir.
Belə ki, Azərbaycan Respublikasının "Mülki Məcəlləsi”nə əsasən, yalnız fiziki
obyektlər əşya sayılırlar. Əmlak istənilən əşyaların və qeyri-maddi əmlak
nemətlərinin toplusudur. Əşyalar daşınmaz və daşınar ola bilər. Torpaq
sahələri, yer təki sahələri, ayrıca su obyektləri, meşələr, çoxillik əkmələr,
binalar, qurğular və torpaqla möhkəm bağlı olan(ondan ayrıla
bilməyən)digər əşyalar, yəni təyinatına tənasübsüz zərər vurulmadan
yerinin dəyişdirilməsi mümkün olmayan obyektlər daşınmaz
əşyalardır.Torpaq sahəsi və torpaqla möhkəm bağlı olan (ondan ayrıla
bilməyən) əşya vahid daşınmaz əşyadır və vahid mülkiyyət obyektidir. Mülkiyyət
hüququ və daşınmaz əmlaka digər hüquqlar, bu hüquqların məhdudlaşdırılması,
əmələ gəlməsi, başqasına keçməsi və xitamı dövlət qeydiyyatına alınmalıdır.
Daşınmaz əmlaka hüquqların dövlət qeydiyyatı, daşınmaz əmlakın dövlət
reyestrində həyata keçirilir.
Azərbaycan
Respublikasının "Mülki Məcəlləsi”nə əsasən Sərəncam hüququ - əmlakın (əşyanın)
hüquqi müqəddəratını təyin etməyin hüquqi cəhətdən təmin edilmiş imkanıdır.
Daşınmaz əmlak üzərində sərəncam vermək hüququ, həmin əmlakın daşınmaz əmlakın
dövlət reyestrində ərazilər üzrə qeydiyyatı tarixindən əmələ gəlir.
Ümumiyyətlə,
mülkiyyət hüququ - subyektin ona mənsub əmlaka (əşyaya) öz istədiyi kimi sahib
olmaq, ondan istifadə etmək və ona dair sərəncam vermək üzrə dövlət tərəfindən
tanınan və qorunan hüququdur. Daşınmaz əmlaka mülkiyyət hüququqanunla
müəyyənləşdirilmiş əsaslarla,onun verilməsinin daşınmaz əmlakın dövlət
reyestrində qeydə alındığı andan, əldə edənə keçir.
Daşınmaz əmlakın dövlət reyestri obyektlərinə dair
sərəncam verilməsi haqqında müqavilələr notariat qaydasında təsdiqlənməlidir.
Mülki hüquq və vəzifələrin müəyyənləşdirilməsi, dəyişdirilməsi və ya xitamı
haqqında iki və ya bir neçə şəxsin razılaşması müqavilə sayılır. Təsdiqləmə
zamanı notarius daşınmaz əmlaka dair sərəncam verən tərəfin sərəncam
hüququnu və müqavilənin qanunauyğunluğunu yoxlamalıdır. Sərəncam hüququ,
sərəncam verən tərəfin daşınmaz əmlakın dövlət reyestrinə əsasən bu hüquqa
malik olması və ya ixtiyarlı şəxsin ona həmin səlahiyyəti verməsi ilə
təsdiqlənir. Bu səlahiyyət də notariat qaydasında təsdiqlənməlidir. Müqavilənin
qanunauyğunluğu notariat qaydasında təsdiqləmə ilə təsbit olunur. Daşınmaz
əmlakın dövlət reyestri obyektlərinə dair sərəncam verilməsi haqqında
müqavilələr notarius tərəfindən həmin əmlakın daşınmaz əmlakın dövlət
reyestrində qeydə alınmış texniki göstəricilərinə uyğun təsdiqlənir.
"Notariat haqqında” Azərbaycan Respublikasının
Qanununa əsasən notariuslar öz səlahiyyətləri daxilində Azərbaycan
Respublikasının qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmuş hallarda notariat
qaydasında təsdiq edilməli olan əqdləri və tərəflərin arzusu ilə digər əqdləri
təsdiq edirlər. Əqdlər təsdiq edilərkən əqddə iştirak edən şəxslərin fəaliyyət
qabiliyyəti aydınlaşdırılır və hüquqi şəxslərin hüquq qabiliyyəti yoxlanılır.
Əqd nümayəndə tərəfindən aparıldıqda onun səlahiyyəti yoxlanılır.
"Azərbaycan
Respublikasında notariat hərəkətlərinin aparılması qaydaları haqqında” Təlimata
əsasən, qeydiyyatdan keçməli olan əmlaka sərəncam verilməsi haqqında
müqavilələri təsdiq edərkən, notarius əmlaka mülkiyyət hüquqlarının dövlət qeydiyyatı
haqqında müvafiq reyestrdən çıxarışı, tikintisi başa çatdırılmamış daşınmaz
əmlaka münasibətdə isə tikili üzərində mülkiyyət hüququnun qabaqcadan
qeydiyyatı barədə arayışı tələb edir və əmlakın özgəninkiləşdirilməsi
müqavilələri üzrə həmin sənədlərin əslini, digər hallarda isə surətini notariat
işinə əlavə edir.Hüquq sahibinin istəyi ilə"Elektron hökumət”
portalında yerləşdirilmiş daşınmaz əmlakın dövlət reyestrindən çıxarış əsasında,
daşınmaz əmlak üzərində sərəncam verildiyi hallarda, çıxarış notarius
tərəfindən daşınmaz əmlakın dövlət reyestrindən "Elektron notariat” informasiya
sistemi vasitəsilə "Notariat haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa
uyğun olaraq real vaxt rejimində əldə edilir.
Daşınmaz
əmlak(o cümlədən, tikintisi başa çatdırılmamış daşınmaz
əmlak)obyektlərinə sərəncam verilməsi haqqında müqavilələr təsdiq
olunarkən, notarius daşınmaz əmlaka sərəncam verənin və ya onun nümayəndəsinin
(vəkil edilmiş şəxsin) ərizəsi və daşınmaz əmlak obyektinə dair daşınmaz
əmlakın dövlət reyestrindən çıxarış əsasında daşınmaz əmlakın təsviri, bu əmlak
üzərində dövlət reyestrində qeydiyyata alınmış hüquqlara və onların
məhdudlaşdırılmasına (yüklülüyünə) dair arayışı, habelə "Daşınmaz Əmlakın
Qeydiyyatı, Kadastrı və İdarə Edilməsi Sistemi”nə daxil olan Azərbaycan
Respublikasının Vergi Məcəlləsinin 150.1.9-cu maddəsinin məqsədləri üçün tələb
olunan məlumatları (kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqların keyfiyyət qrupları,
şərti ballar)"Elektron notariat” informasiya sistemi vasitəsilə real vaxt
rejimində əldə edir.Ərizədə arayışın daşınmaz əmlakın sərəncam
verilməsinə dair notariat hərəkətinin aparılması məqsədi ilə əldə edilməsi
göstərilməli və müraciət edən şəxsin imzasının həqiqiliyi notarius tərəfindən
təsdiq edilməlidir.
Qanunvericiliyin
və notariatın texniki-informasiya bazasının təkmilləşdirilməsi nəticəsində
daşınmaz əmlaka sərəncam verilməsi ilə bağlı müqavilələrin rəsmiləşdirilməsi,
eləcə də dövlət qeydiyyatına alınması proseduru daha da yüngülləşmiş,
optimallaşmış və təkmilləşmişdir. "Elektron notariat” informasiya sisteminin
tətbiqi, ölkə rəhbəri tərəfindən istiqamətləri müəyyən olunmuş elektron hökumət
quruculuğu işi üçün faydalı layihə olmuşdur.
Daşınmaz
əmlaka sərəncam verən tərəfin sərəncam hüququnun və öhdəliklərinin, eləcə də
əmlakın mövcud yüklülüyünün daşınmaz əmlakın dövlət reyestrində yoxlanılması
məqsədilə "Notariat haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa uyğun olaraq
notariuslarla daşınmaz əmlakın dövlət reyestri arasında məlumat və sənəd
mübadiləsi imkanı, o cümlədən notariusların daşınmaz əmlakın dövlət reyestrinə
elektron qaydada birbaşa çıxışı təmin olunmuşdur.
Notarius
daşınmaz əmlak üzərində sərəncam verilməsinə dair müqaviləni təsdiqlədikdən
dərhal sonra onu elektron formada informasiya sistemləri vasitəsilə və
təsdiqlənmiş yazılı formada sifarişli poçt göndərişi vasitəsilə daşınmaz
əmlakın dövlət reyestrinə göndərir. Belə müqavilə, ondan irəli gələn mülkiyyət
və digər əşya hüquqlarının daşınmaz əmlakın dövlət reyestrində qeydiyyatının
aparılmasına dair ərizə hesab olunur və həmin müqavilə əsasında müvafiq
hüquqlar dövlət qeydiyyatına alınır.
Qeyd olunan
yeniliklər daşınmaz əmlaka sərəncam verilməsinə dair müqavilələrin sənədləşdirilməsi
prosesini asanladırmış və çevikləşdirmiş, həmçinin müqavilələrin dövlət
qeydiyyatına alınaraq mülkiyyət kimi rəsmiləşdirilməsini rahat və asan
etmişdir. Bu da təbii ki, daşınmaz əmlakla bağlı müqavilələrin
rəsmiləşdirilməsində bir tərəfdən notariat xidmətinin səmərəliliyini artırmış,
digər tərəfdən də, göstərilən xidmətlərlə bağlı vətəndaşların məmnunluğuna
gərəkli töhfəsini vermişdir.
Elgün İmanlı,
Bakı şəhəri, 32 saylı notariat ofisi