Cizgilərin və rənglərin işığında
Əməkdar rəssam Həsənağa Məmmədovun yubiley
portreti
XX əsr Azərbaycan təsviri sənətinin yeniləşən bədii simasını müəyyənləşdirən
axtarışların əvvəli altmışıncı illərə təsadüf edirdisə, sonu bir qədər sonraya -
səksəninci illərdə baş vermişdir. Altmışıncıların əksəriyyətinin dünyasını dəyişməsinin
qarşılığında, Azərbaycan təsviri sənətinin beynəlxalq miqyasda təmsilçilərinin müasir
dövrdə həmin səksənincilərin olması danılmazdır. Tiflisdə ali təhsil alan Fərman
Qulamov, Asif Azərelli, Qəyyur Yunus, Nağdəli Xəlilov və Həsənağa Məmmədovun
(Daşdəmir), Sankt-Peterburq Akademiyasının məzunları Fikrət Haşımov, İsmayıl Məmmədov,
Müslüm Eldarov, İbrahim Rzayev, Vaqif Ucatay, Sakit Məmmədov, Firdovsi Atayev,
Nazim Ağayev, məşhur "Muxinka”nın yetişdirmələri Məzahir Avşar, Hüseyn
Haqverdiyev, Saleh Rza, Şamo Abbasov, Yaşar Zeynalov, eləcə də Moskva təhsilli
Altay Sadıqzadə, Akif Kazımov, Şöhrət Ələkbərov və b. əsərlərinin milli sənət
saxlancımızın əsasını təşkil etdiyi danılmazdır.
Adlarını çəkdiyimiz bu rəssamların arasında yalnız
Həsənağa Məmmədovun qrafika üzrə ixtisas təhsili alması da diqqətçəkəndir. Bu
gün biz onun adını təkcə Bakıdan kənarda ali təhsil almasına görə yox, həm də
bu sahənin bədii-texniki imkanlarını inanılmaz dərəcədə genişləndirdiyinə görə
çəkirik.
Doğrudan da, zamanında miniatür üslublu kitab illüstrasiyaları ilə
dünyanı heyrətləndirən Azərbaycan
qrafiklərinin yaşadılmağa layiq olan bədii ənənəsinə bu gün yeni nəfəs verən Həsənağa
Məmmədovun əsərlərində milli qrafikamızı yeni keyfiyyətlərlə zənginləşdirən
estetika heyrətamiz tutumdadır.
Qənaətimizcə, onun əsərlərinin cəlbediciliyini və
yaddaqalan olmasını şərtləndirən bədii xüsusiyyətlərdən ən başlıcası bir
kompozisiyada həm də rəngkarlıq estetikasından qənaətlə, amma məntiqlə istifadə
edə bilməsidir. Başqa sözlə desək, bir əsərdə rəngkarlıqla qrafikanın uğurlu vəhdətinə
nail olan müəllif, məna-məzmun tutumuna cizgi və rəng təzadı, zərifliklə
ekspressiyanı qoşalaşdıraraq təsvirlərin bədii tutumunun cəlbediciliyinə və
düşündürücülüyünə nail olmuşdur.
Onun janr və mövzu rəngarəngliyi ilə seçilən yaradıcılığında
düşündürücülük başlıca göstəricidir, desək, yanılmarıq. Əslində, bunu onun
müraciət etdiyi böyük söz xiridarlarının həyatı və yaradıcılığı şərtləndirmişdir.
Bu mənada onun M.Ə.Sabir, Ə.Hüseynzadə,
M.Ş.Vazeh, X.B.Natəvan, Ü.Hacıbəyli, Ənvər və Nuru paşa, Ə.Rzaquliyev və başqalarına həsr etdiyi rəngkarlıq
və qrafik silsilələrinin adını çəkmək olar. Onlarla, rəssamın anadan olmasının
70 illiyi münasibətilə Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının V.Səmədova adına
salonunda açılmış fərdi sərgisində tanış olmaq mümkündür. Yeri gəlmişkən deyək
ki, müstəqillik illərində fəaliyyəti Azərbaycanla yanaşı Türkiyədə keçən rəssamın,
bu, ilk yaradıcılıq hesabatı deyil. İstanbulda baş tutan əlliyə yaxın fərdi sərgisində
(2001-ci ildə Türkiyədə "İlin rəssamı” mükafatına layiq görülüb) bilavasitə rəngkarlıq
əsərləri ilə sənətsevərlərin görüşünə gələn H.Məmmədov, bu ay təşkil olunan
Bakı ekspozisiyasında rəngkarlıq əsərləri ilə yanaşı, qrafika lövhələri də
nümayiş etdirilir. Onların hər birində rəssam düşüncələrinə "bədii güzgü” tutan
bədii həllin özünəməxsusluğu birmənalı, rəssamın yaradıcı "mən”ini ifadə edəndir...
Görkəmli fırça ustası olan, zamanında sovet ideoloqlarının qəzəbinə tuş gələn
və ömrünün 28 ilini sürgündə və həbsxanada keçirən Ələkbər Rzaquliyevə həsr
etdiyi bir-neçə rəsm bədii axtarışların nəticəsi kimi xüsusi əhəmiyyət kəsb
edir. Belə ki, qrafika sənətində linoqravür texnikasının bədii imkanlarının nəhayətsizliyini
sərgiləyən korifey yaradıcının müraciət etdiyi materialda ona ithaflar yaradan
Həsənağa Məmmədov, əslində sələfinin xatirəsini onun adına layiq əsərlərlə yad
etdiyini təsdiqləmişdir. Ə.Rzaquliyevin ağ-qara linoqravürlərindən fərqli
olaraq öz əsərlərini ümumi koloritinə bir-neçə rəng qatan H.Məmmədov, böyük sənətkarın
portretini, sənət dünyasını və sevimli "Köhnə Bakı”sının motivlərini özündə
yaşadan lövhələrində ənənə ilə müasirliyin gözoxşayan-duyğulandırıcı qovşağını
yaratmışdır...
Yaradıcılığı ilə "milli musiqi xəritəmizi” duyulası
dərəcədə zənginləşdirən Üzeyir Hacıbəyliyə həsr olunmuş silsilə rəngkarlıq əsərləri
də keçmişlə bu gün arasında bədii-mənəvi körpü yaratmaq gücündədir. Bəstəkarın
məşhur komediyalarının hadisələrini və obrazlarını müxtəlif formatlı
kompozisiyalarının qəhrəmanlarına çevirən rəssam, ədəbi materialın doğurduğu "gülüş
çələngi”ni məna-məzmun tutumunun leytmotivinə çevirməklə, rəng və cizgi-yaxı
oynaqlığı ilə hər bir əsərin zamansızlığa qovuşmasını şərtləndirmişdir...
Həyatda gördükləri əyintilərə göz yuma bilməyən
böyük mütəfəkkir Əli bəy Hüseynzadənin "Ucundadır dilimin, həqiqətin böyüyü...”
kəlamını ona həsr etdiyi rəngkarlıq əsərlərinin dominantına çevirən Həsənağa Məmmədov,
məşhur "Hali Vətən”dən süzülən ələmi-nəşəni
bir araya gətirməklə, əsrin qovşağında neft səltənətində yaşananlara obrazlı-bədii
görkəm verə bilmişdir.
Rəssamın M.Ə.Sabir ünvanlı əsərlərində də
xəyalən üçrəngli bayrağımızın ideya müəllifinin yaşadığı dövrə göz
qoyulduğundan, "Bənzərəm bir qocaman dağa ki, dəryada durar. Mən gedərəmsə məramım
yenə dünyada durar” beytinin yaradıcısının ətrafında əvvəlki lövhələrdən bizə
tanış olan bir çox obrazlarla qarşılaşırıq. Amma burada şair-sələfin özü kimi,
rəssam-xələf də sərtdir və kompozisiyaların bələndiyi "millət dərdi”ndə hər
ikisinin düşündürücü söz yükünün alt qatını çox incəliklə duyduqları hiss olunmaqdadır...
Mirzə Şəfi Vazehin xatirəsinə həsr
olunmuş silsilə əsərlərdə də şair taleyinə tutulan "bədii güzgü”də gəncəli söz
xiridarının yaşantıları forma-biçim qarşıdurması və rəng ekspressiyası ilə
yaddaqalan bədii tutumda ifadə olunmuşdur...
Həsənağa Məmmdovun "Muğam dünyamız”
adlanan silsiləsi bənzərsizliyi birmənalı olan milli mənəvi dəyərlərimizin bədiiləşdirilməsi
yönündə çox ciddi addımdır. Həm rənglərlə, həm də cizgilərlə əsərlərin məna-məzmun
tutumuna aydınlıq gətirən müəllif,
qarışıq texnikada ərsəyə gətirdiyi
qrafik lövhələrini muğamlarımızın
özləri kimi çoxqatlı etməyə nail olmuşdur. Ayrı-ayrı muğamların ruhunu obrazlı
şəkildə əyaniləşdirən H.Məmmədov, onların daşdıqları fəlsəfi-bədii yükü rəmzi-şərti
tutumlarla ifadə etməklə, rəngdən-rəngə düşən musiqilərin ovqat-ruh
daşıyıcılığını düşündürücü forma-biçim və
siluet şəklində tamaşaçıya təqdim etmişdir. Onun muğam ifaçılarına, milli dəyərlərimizi
yaşadanlara həsr olunmuş rəngkarlıq tablolarında da xalqımızın "tanınma
nişanı”na çevrilən unikal musiqiyə böyük məhəbbəti duyulmaqdadır...
Bir qayda olaraq hər bir qrafika
ustasının necəliyi-peşəkarlıq dərəcəsi onun bu sahədə işlədilən materiallara
münasibəti ilə ölçülür. Sovet dönəmindən fərqli olaraq müstəqillik illərində
qrafika sahəsində fəaliyyət göstərən rəssamların əksəriyyəti məlum texnikalara
müraciətdən vaz keçməkdədir. Yaxşı haldır ki, zamanında mərhum Xalq rəssamı
C.Müfidzadənin texniki rəngarəngliyə sədaqət nümunəsi nümayiş etdirməsi nümunəsini
respublikanın Əməkdar rəssam Həsənağa Məmmədov da uğurla davam etdirməkdədir.
Onun milli mis qabları və qədim
tariximizi tərənnüm edən linoqravürlərində texnikanın estetikasını zənginləşdirmək
istəyi qabarıq duyulur. Rəssamın rəngkarlıq irsində də tanış Türkiyə və Azərbaycan
motivlərinin özünəməxsus bədii şərhini
görmək mümkündür.
Sonda deyək ki, hazırda həm də Azərbaycan
Dövlət Rəssamlıq Akademiyasında pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olan Həsənağa Məmmədovun
paytaxtda baş tutan yubiley sərgisi sıradan hesabat olmayıb, milli təsviri sənət
məkanımızda bədii hadisə kimi dəyərləndirilməyə layiqdir. Bunu həm də məhək
daşı hesab olunan sərginin bədii-estetik səviyyəsinin yüksəkliyi, onun həm sənətsevərlər,
həm də peşəkarlar arşında rəğbətlə qarşılanması şərtləndirir...
Ziyadxan Əliyev