Cəmiyyətdəki aqressiyanın səbəbi nədir? - Diskussiya
Hər
birimiz insanların bir-biri ilə davranışlarında sərtlik, aqressivlik müşahidə
edirik. İstər Bakı, istərsə də regionlarda zorakılıq, ağır qətl hadisələrinin
baş verməsi ilə bağlı vaxtaşırı məlumatlar yayılır. Son vaxtlar ictimai
nəqliyyatda sürücü-sərnişin davaları da problemi pik həddə gətirib. Demək olar
ki, cəmiyyəti aqressiyalar öz ağuşuna alıb. Bəs bunun səbəbi nədir? İnsanlar
niyə aqressivləşib?Bu
sualın cavabını Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin
Məktəbəqədər
təhsil, Psixoloji xidmət və Korreksiyaedici təlim fakültəsinin psixoloq
tələbələri ilə müzakirə etdik.
Tahirə Zeynalova:
-
Aqressiya ailədən qaynaqlanır. Ailənin bünövrəsi qoyulandan bu nüanslara diqqət
etmək lazımdır. Ailədəki aqressiya ailə üzvlərinin psixoloji durumuna mənfi
təsir göstərir. Valideynlərin düzgün tərbiyə metodundan çox şey asılıdır. Artıq
ailədə böyüyən uşaqda aqressiya formalaşdıqdan sonra, bu, sadəcə ailə daxilində
olmur. Yavaş-yavaş əhatə dairəsi genişlənir. Bu zaman psixoloqa müraciət edib
müəyyən dərəcədə problemi həll etmək olar. Bunu aradan qaldırmaq üçün bir seans
kifayət deyil. Müəyyən zaman müddətində psixoloqun köməkliyi ilə bunu aradan
qaldırmaq olar. Psixoloqa gələn insan da ona inanmalı, nələrisə deməkdən
çəkinməməlidir. Psixoloqla pasient arasında aparılan sorğu-sual müstəntiqlə
cinayətkar arasında olan sorğu-suala oxşamamalıdır. Pasient psixoloqun yanında
özünü tam rahat və güvəndə hiss etməlidir.
Vəfa Əlizadə:
-
Tahirə aqressiyanın ailədən qaynaqlandığını bildirdi. Mən isə başqa
səbəblərindən danışmaq istəyirəm. Aqressiyanın yaranma səbəbləri çoxdur. Bu,
fiziki, sosial, psixoloji səbəblərdən ola bilər. İnsanın vizual görünüşü özünə
xoş gəlməyə bilər. Kənardan da tənqid atəşinə tutulduqda, artıq həmin insanda
özgüvən əskikliyi yaranır və ətrafa qarşı da aqressiv olur.
Həyatda
pis insan yoxdur. Cəmiyyətin pisləşdirdiyi insanlar var. Yaxın insanın
itirilməsi, məişət şəraiti, keçirdiyi hər hansı bir qəzadan dolayı yaşadığı
psixoloji sarsıntı da insanın aqressivləşməsinə təsir edir. Aqressiya prosesi
başlayanda, həmin insan düzgün olmayan yollara gedə bilər. Narkotikaya,
alkoqola qurşana bilər. Özgüvən burada çox böyük əhəmiyyətə malikdir. İnsanda
özünə inam olsa, hər şey düzələr.
Aydan Əbdürrəhmanova:
-
Məncə, aqressiyanı yaradan səbəblərdən biri də psixi müqavimətin zəif
olmasıdır. Düşünürəm ki, bu çox kiçik yaşlarından yaranır, yeniyetməlik
dövründən özünü göstərir. Ailələrdə uşağa çox kiçik yaşlarından "sən sus”, "sən
danışma” kimi sözlər deyilir. Uşağın fikri dinlənilmir. Onun hər hansı bir
əşyaya toxunmasına icazə verilmir. Bu da uşaqda yığılır, yaş üstünə yaş gəldikcə
və cəmiyyətdəki digər mənfi hallar da toplandıqda, aqresiya yaratmağa başlayır.
Məncə, gənclərdə aqressiyanın əsas yaranma səbəbi ictimai qınaqdır. Deyərdim
ki, gənclərin davranışından tutmuş, geyiminə qədər hər şeyə çox yersiz ictimai
qınaq var. Bəzi insanlar sözünü yerində deməyi bacarmır və bu da qarşı tərəfdə
aqressiya yaradır. Hətta bəzən heç bir söz deyilməsə belə, adicə bir baxış
həmin gəncdə aqressiya yarada bilər.
Ülviyyə Həsənzadə:
-
Məndən əvvəl danışanlar aqressiyanın ailədən qaynaqlandığını dedilər. Mən də
bir məsələyə toxunum ki, uşaq evin güzgüsüdür. Evdə nə olursa, uşaq onu götürür
və ətrafa da onu yayır. Uşaqda aqressiyanın yaranma səbəblərinin biri də
ata-ana problemləridir. Məsələn, ata deyəni ana, ana deyəni ata qəbul etmir. Bu
zaman uşaq bir küncə sıxılır, özünə qapanır. Uşaq nəsə demək istəyəndə
danışmağa icazə vermirlər. Və bu zaman uşaqda özgüvən problemləri yaranır. Bu
da zamanla aqressiyaya səbəb olur. Uşaq özündən böyüklərin onunla davrandığı
kimi davranmağa başlayır. Bundan başqa, valideynin uşaqlar arasında fərq
qoyması da aqressiyaya səbəb ola bilir. Məsələn, oğlan uşağının daha çox
sevilməsi qız uşağında aqressiya yarada bilər. İlk aqressiya ana bətnində
yaranır. Ananın hamilə ikən keçirdiyi psixoloji sarsıntı və travmalar uşağa
təsir edir. Bunun da həlli psixoloq və valideyn işinin birgə təşkilindən
asılıdır. Uşaq ali məktəbə hazırlaşarkən ixtisas seçimi zamanı uşaqla valideyn
arasında yaranan problem də onda aqressiya yaradır. Sonra istəmədiyi fakültəyə
düşdüyü zaman bu da onun aqressivləşməsinə səbəb olur. Çünki uşaq istəmədiyi
mühitdə, istəmədiyi insanlarla bir arada olur. Və daha irəli getdikcə iş tapma
dövründə, ana-ata olduğu zaman bu aqressiya davam edir. İnsan özünün psixoloqu
olmalı, özünü motivasiya etməli, daha çox gülümsəməlidir.
Nərgiz Əliyeva:
-
Dostlar aqressiyanın daha çox ailədən yarandığını qeyd etdilər. Amma məncə, bu həm
də ətrafındakı insanları seçməkdən də asılıdır. İnsanlar psixoloqa o zaman
müraciət edirlər ki, artıq baş verən problemi həll edə bilmirlər. Məncə,
psixoloqun işi insanları düzgün istiqamətləndirməkdir. Yəni, psixoloq insana
bir yox, bir neçə yol göstərməlidir. Digər bir səbəb isə insanların iş
prinsipini düzgün qurmamasıdır. İş prinsipini düzgün qurmadıqda, problemlər
çoxalır və insan bununla bacarmır, aqressivləşir.
Nicat Rəhimli:
-
Əlavə olaraq qeyd etmək istəyirəm ki, son zamanların statistikasına nəzər
saldıqda, orta yaşlı insanlardan daha çox uşaqlarda aqressiyanın olduğunu
görürük. Bu da onunla bağlıdır ki, müasir dövrdə texnologiyanın inkişaf
etməsinə baxmayaraq, valideynlərimiz həm pedaqoji, həm də psixoloji baxımdan
maarifsizdirlər. İnternetin yaratdığı şəraitdən istifadə edə bilmirik. Düzgün
olmayan tərbiyə sistemi formalaşır. Ata və ana dərk eləməlidir ki, uşaq ağ
kağızdır. Uşağın gözü qarşısında edilən hər hansı bir hərəkət onda aqressiya
yarada bilər. Aqressiya bir neçə saniyədə formalaşan vəziyyət deyil. Bu müəyyən
vaxt ərzində yaranır. Aqressiya yığılır, yığılır və püskürməyə hazır vulkan
vəziyyətinə gəlir. Valideynlər arasında zorakılıq, qeyri-etik sözlər, uşağın
gözünün qabağında bəzi düzgün olmayan hərəkətlər onu aqressivləşdirir. Bundan
başqa, onu da deyim ki, bəzən valideynlər uşağın gözü qarşısında intim
münasibətdə olurlar. Bu, uşağa çox pis təsir edir. Çünki uşaq beyni bunu dərk
etmək iqtidarında olmadığından, onda fərqli düşüncələr yaradır. Və o həmin
hərəkəti öz həmcinsinə və ya əks cinsə qarşı təkrar edə bilər. Bundan başqa,
məktəbdə də müəllim-şagird arasındakı münasibətlər, prinsipiallıq uşaqda
aqressiya yarada bilər. Uşağın kiçik yaşda informasiya bolluğuna düşməsi belə
onda aqressiya yarada bilər. Çünki valideynlər 5-6 yaşındakı uşaqlarından bir
neçə dil bilməyi, çox şeyi öyrənməyi tələb edirlər. Müasir dövrdə psixoloqa
müraciət edən azdır. Çünki buna problem kimi yanaşmırlar, aqressiya deyib
keçirlər. Bizdə aqressiya adi söz kimi başa düşülür. Amma bu, ciddi problemdir.
Vaxtında həll olunmadıqda, pis nəticələrə gətirib çıxarır.
- İdeal psixoloq necə olmalıdır?
Ülviyyə Həsənzadə:
-
İdeal psixoloq özünə qarşı ətrafdakı hər kəsdə inam yaratmalıdır. İlk olaraq
yaxınlarına kömək etməkdən başlamalıdır. Maddi qazanc güdməməlidir. Onun yanına
pasient gələndə, fərqi yoxdur hansı din, dil daşıyıcısıdır - hər şeyi bir
kənara qoyub ona qulaq yoldaşı olmalı, onu sona qədər dinləməlidir. Pasientin
tək problemi onu dinləyən insanın olmamasıdır. Hər kəs hər yaxın adamına sirr
verə bilmir. İnsan əslində nəyi etməli, nəyi etməməli olduğunu bilir. Sadəcə
olaraq qarşı tərəfdən təsdiq gözləyir, məsləhət istəyir. Psixoloq onu dinləyib
alternativ çıxış yolları söyləyə bilər. İdeal psixoloq həm də bədən dilindən
anlamalıdır. Pasient gələn zaman onu rahatlatmalı, gülümsəməlidir. Psixoloq
pasientin üz quruluşundan, geyimindən, istifadə etdiyi aksessuarlardan onun
necə biri olduğunu anlamalıdır. Problemini deməmişdən öncə bunu bilməliyik.
Əgər biz pasienti qabaqlayıb onun problemini özündən əvvəl desək, bu zaman o
daha çox rahatlanacaq və öz problemlərindən danışacaq. Psixoloq güvənilən
olmalıdır. Psixologiyada belə bir şey var. Motivasiyaedici bir sözü 3 dəfə
dedikdə, o, təsiredici olur. Biz pasientə deməliyik ki, inan, hər şey yaxşı
olacaq. Biz qarşımızdakının düşüncələrinə uyğun da danışa bilərik. Əgər o, dinə
daha çox bağlı insandırsa, biz ona "Allah qoysa, hər şey yaxşı olacaq” desək, o
daha inamlı olacaq.
Tahirə Zeynalova:
-
Məncə, psixoloq dedikdə, ancaq psixoloji biliklərə yiyələnən insan nəzərdə
tutulmamalıdır. Hər insandan psixoloq formalaşmır. Psixoloq olmaq üçün səbirli,
təmkinli olmaq lazımdır. Hər bir insan psixoloq təhsilini alaraq psixoloq ola
bilməz. Təbii ki, təhsil vacibdir, amma əvvəldə qeyd etdiyim əsas amillər
psixoloqun formalaşmasına təsir göstərir.
Zəhra Əlizadə:
-
İnsanlar arasında psixoloqa müraciət etmələri üçün maarifləndirmə, KİV-də
təbliğat işi aparılmalıdır. Bir məsələyə də toxunmaq istəyirəm ki, daha çox
rayon və kənd yerlərində psixoloq və psixiatr arasındakı fərqi bilmirlər.
Düşünürəm ki, ilk olaraq bu fərqi onlara başa salmaq lazımdır. İdeal psixoloq
məsələsinə gəldikdə isə, düşünürəm ki, hansı sahədə olursa-olsun, insan öz
metodunu yaratmalıdır. Ona görə düşünürəm ki, hər bir psixoloq öz metodunu
yaratmalı, onu özününküləşdirəndən sonra pasientlə münasibət qurmalıdır.
Psixoloqla pasientin münasibətinə gəldikdə isə, psixoloqun ideallığı 60 faiz onun
şəxsi keyfiyyətləri, 40 faiz isə oxuduğu kitablardan asılıdır. Psixoloqun
pasientə müsbət enerji ötürməsi də vacib elementlərdən biridir. Psixoloq ona
müraciət edən pasientə «müştəri» kimi baxmamalıdır. Sənə hər hansı bir kömək və
ya məsləhət üçün müraciət edən insana o gözlə baxmamalısan. Psixoloq pasientə
məsləhət verməli deyil, ona düşdüyü qarışıq vəziyyətdən çıxış yolu
göstərməlidir.
Aygün
ƏZİZ
Günel
AZADƏ