Bir hekayə haqqında
Çox hörmətli Elçin Əfəndiyev!
Sizin "Ədəbiyyat qəzeti”ndə (02 dekabr, 2017- ci il) dərc olunmuş "Rəssam Muxtar Manaflının həyatı, sənəti və bu dünyadan qaçışı” adlı hekayənizi oxudum. Bundan əvvəl Sizin Sovet dövrü yaradıcılığınızı bütövlükdə, sonrakı – 90-cı ildən bəri yaradıcılığınızın isə böyük əksəriyyətini oxumuşam.
Hətta sizin uşaqlar üçün bir hekayənizi də xatırlayıram. Orada kiçik uşaqlar plastmas gülün qopmuş yarpağını suya qoyurlar ki, yenidən göyərsin. Ancaq mənim hazırda sözüm yuxarıda adını çəkdiyim hekayəniz barəsindədir.
Hekayəni oxuyarkən hansı hissləri duydumsa, onu yazmaq fikrindəyəm.
Əvvəla, elə bildim ki, bu Sizin rəssam haqqında sadəcə bir yazıdır. Sonra yazının altında zəifcə "hekayə” sözünü gördüm. Bu adın həm uzun, həm də heç hekayə adına oxşamaması daha da diqqətimi çəkdi. Fikirləşdim ki, oxuyum görüm Mustafa kimdi?
İlk cümlədən əsərin elə də maraqlı olmadığını düşündüm. Lakin oxudum.
Biri o birinə bənzəməyən bu mənzərələr Mustafanın yaddaşında aydınca cızılıb. O da bu mənzərələri dəqiqliklə – ayrı-ayrı ştrixlərlə, boyalarla çəkir. Ancaq bu kənd mənzərələrinin "eyniliyi” müəllimlərini, anasını, nənəsini də bezdirir.
Hekayəni çox ağır oxuyurdum. Az qalırdım yarımçıq saxlayam. Ancaq saxlamırdım, müəllifin məqsədi olduqca maraqlı və orijinal idi. Həm də dediyim kimi ağır irəliləyirdi.
Yenə Manqurtu xatırladım. Xatırlamaqda əsasım vardı. Manqurtun istəyi özündən asılı deyildi. O başqasının arzusunu yerinə yetirəndi. İlot isə əksinə, öz arzusunun nisgilini yaşayır.
Belə olmasaydı, böyük yazıçımız Elçin bu hekayəni qələmə almazdı.
O ki qaldı, fələyin çarxının dünyanı çətin və ağır-ağır fırlatmasına, bu da təbiidir. Çünki yer üzünün bütün sərhədləri götürülsəydi, irqlər, dinlər, dillər bir olub birləşsəydi, fələk də dünyanın çarxını asanlıqla fırladardı.
Aləmzər Əlizadə
Sizin "Ədəbiyyat qəzeti”ndə (02 dekabr, 2017- ci il) dərc olunmuş "Rəssam Muxtar Manaflının həyatı, sənəti və bu dünyadan qaçışı” adlı hekayənizi oxudum. Bundan əvvəl Sizin Sovet dövrü yaradıcılığınızı bütövlükdə, sonrakı – 90-cı ildən bəri yaradıcılığınızın isə böyük əksəriyyətini oxumuşam.
Hətta sizin uşaqlar üçün bir hekayənizi də xatırlayıram. Orada kiçik uşaqlar plastmas gülün qopmuş yarpağını suya qoyurlar ki, yenidən göyərsin. Ancaq mənim hazırda sözüm yuxarıda adını çəkdiyim hekayəniz barəsindədir.
Hekayəni oxuyarkən hansı hissləri duydumsa, onu yazmaq fikrindəyəm.
Əvvəla, elə bildim ki, bu Sizin rəssam haqqında sadəcə bir yazıdır. Sonra yazının altında zəifcə "hekayə” sözünü gördüm. Bu adın həm uzun, həm də heç hekayə adına oxşamaması daha da diqqətimi çəkdi. Fikirləşdim ki, oxuyum görüm Mustafa kimdi?
İlk cümlədən əsərin elə də maraqlı olmadığını düşündüm. Lakin oxudum.
Mustafanın rəsmlərini,
bu rəsmlərin mənasını, məğzini mən də, oxucu da başa düşür, anlayır. Onu görənlərin
əvvəl heyrətinə səbəb olsa da, sonradan əsas nüansı nəzərdən qaçırır və bu əsərlərə qiymət
vermirlər. Əsərlər onlara yeknəsəq, təkrar kimi görünür.
Mustafanın əsərləri
faktdır. Fakt da odur ki, kiçicik bir
uşaq qatarla keçdiyi zaman kəsiyində doğmaca kəndinin mənzərələrini
zərrə-zərrə gözünə yığır, ürəyinə,
qəlbinə, könlünə əbədi həkk edir. Bu kəndi
onun gözündən, könlündən heç bir qüvvə çıxara bilməz. Ona görə də qəhrəmanın
bir qatar sürətiylə keçib getdiyi kəndinin daşını, torpağını, yerini, göyünü,
ağacını, quşunu ən incə naxışı ilə zahirən oxşar olsalar belə, fərqli cizgilərlə
çəkməsi müəllimlərini, hətta görənləri belə əsəbiləşdirir, onlar rəssamın elə də
böyük istedadının olmamasını sübut etməyə çalışırlar. Biri o birinə bənzəməyən bu mənzərələr Mustafanın yaddaşında aydınca cızılıb. O da bu mənzərələri dəqiqliklə – ayrı-ayrı ştrixlərlə, boyalarla çəkir. Ancaq bu kənd mənzərələrinin "eyniliyi” müəllimlərini, anasını, nənəsini də bezdirir.
Hekayəni çox ağır oxuyurdum. Az qalırdım yarımçıq saxlayam. Ancaq saxlamırdım, müəllifin məqsədi olduqca maraqlı və orijinal idi. Həm də dediyim kimi ağır irəliləyirdi.
Nənə
obrazını özündənrazı, elmli, dünyagörüşlü,
qupquru bir kötük kimi canlandırdım. Sanki bu obraz daş kimi dağdan, qayadan
qopub, indiki düşdüyü yerindəcə bitib qalmışdı. Bu daş o vaxta qədər
tərpənməz qaldı ki, Mustafanın şəkillərinin hamısının bir-birinə oxşadığından o
da əsəbiləşib, "sən o kəndə elə
baxırsan, elə bil İlotlar azadlığa baxır”, dedi. Qadının, "İlotlar azadlığa
baxır”, sözündən sonra canlanması möhtəşəm idi. Mənim üçün də, hekayə bir anın
içində gözəlləşdi, bədiiləşdi, oxunaqlı oldu. Daha gerisi əla idi. Birbaşa
oxudum və heyrətləndim.
Burada "İlot” sözünə
rast gələn kimi nədənsə dərhal Çingiz Aytmatovun "Əsrə bərabər gün” romanındakı "manqurt” yadıma düşdü. Bu iki sözün arasındakı bağı
aydınlaşdırmadan yadıma düşməsi çox qəribə idi. İlot sözünə indiyə
kimi heç vaxt rast gəlməmişdim. Nə məna kəsb etdiyini də anlamadım. Mustafanın
özü kimi.
Həm də anladım ki,
hekayə niyə ağır imiş. Sən demə yazıçının məqsəd və məramı küləyin göydə quş lələyini yüngülcə fırlatması kimi bir şey deyilmiş.
Söhbət Fələyin çarxının ağır-ağır dünyanı fırlatmasından gedirmiş. Fələyin çarxının dünyanı necə
fırlatmağını izləmək, onun sonuna varmaq elə
də asan olmadığı kimi, Elçinin də əsərini oxumaq ona görə çətin imiş.Fələyin çarxı nə qədər
istəyir fırlansın . Bizim onunla daha işimiz yoxdu. Ancaq hər kəsin, hər
yazıçının özünün fırlatdığı bir məcazi
çarxı var. Elçinin məcazi çarxını İlota bənzətdim. İlot sözünün mənasını öyrənəndə
qəzeti yerə qoyub öz – özümə sevinclə pıçıldadım: "Dəhşət! Deməli İlot kənd təsərrüfatı
ilə məşğul olan qullara deyilirmiş. Bu qullar uzaq tarlalarda əkib-becərən azad
kəndlilərə daimi bir kədər və həsədlə baxırmışlar”.
Nənə Mustafaya
"İlotsan”, deyəndə onun da doğma kəndinə, elinə, obasına qovuşmaq arzusuyla
nisgillə baxmasını nəzərdə tuturmuş. Mustafa
azad olmayan kəndinin hər zərrəsini rəsmlərində ayrı ayrılıqda vəsf eləyir. Bəlkə də, nisgilini bununla ovutmaq istəyirdi. Yenə Manqurtu xatırladım. Xatırlamaqda əsasım vardı. Manqurtun istəyi özündən asılı deyildi. O başqasının arzusunu yerinə yetirəndi. İlot isə əksinə, öz arzusunun nisgilini yaşayır.
Mustafa İlotdur. Kəndi
düşmən tapdağı altındadır. Ora həsrətlə baxır. Hekayənin müəllifi İlotdur,
Qarabağı həsrətlə gözləyir. Biz hamımız
İlotlarıq, hamımız vətənimizin bütövləşməsinin
arzusundayıq.
İstər Çingiz
Aytmatovun Manqurtu, istərsə də Elçin Əfəndiyevin
İlotu eyni yüksəklikdə dayanan obrazlardır. Ç.Aytmatovun Manqurtu oxucuların
dilində "bomba” kimi partladı. Hər tərəfə, hər yana əks-səda verdi. Hər kəs
Manqurtun prototipini misal göstərirdi. Elə indi də dillərdə əzbərdir. Lakin
Elçinin İlotunun səsi xəfif gəldi,
astadan gəldi. Əslində, bu səs Atom
bombasının səsi kimi gurlamalıydı. Hər iki yazıçı əvəzolunmaz, əlçatmazdı.
Birinin ruhu şad, o birinin canı sağ olsun.Belə olmasaydı, böyük yazıçımız Elçin bu hekayəni qələmə almazdı.
O ki qaldı, fələyin çarxının dünyanı çətin və ağır-ağır fırlatmasına, bu da təbiidir. Çünki yer üzünün bütün sərhədləri götürülsəydi, irqlər, dinlər, dillər bir olub birləşsəydi, fələk də dünyanın çarxını asanlıqla fırladardı.
Aləmzər Əlizadə