Fikirlər var ki,
dünyada nəşr olunan bestseller (ən çox satılan, ən çox oxunan) kitablar bizim
ölkəmizə gec gəlib çatır. Ədəbiyyat adamları içərisində bu fikirlə razılaşmayanlarla
yanaşı, problemin səbəbini tərcümə işində
görənlər də var. "Müzakirə”mizdə
ziddiyyətli fikirlərlə qarşılaşdıq.
Tərcümələrin keyfiyyəti aşağıdır
Yazıçı Elçin Hüseynbəyli bestseller əsərlərin
ölkəmizdə gec çap olunması fikri ilə razılaşmır: «Demək olmaz ki, dünyada çıxan
bestseller əsərlər bizim ölkəmizə gec gəlib çatır. Əksinə, həmin əsərlər çox
sürətli şəkildə bizim nəşriyyatlarda çap olunur. Onların arasında təzə imzalar
da, köhnə imzalar da var». "Qanun”, «Teas Press» nəşriyyatı tərəfindən əsərlər
sürətlə çap olunur. Ancaq bu tərcümələrin çoxu rus dilindən çevrilir». Yazıçı
problemi daha çox orijinaldan tərcümədə görür: «Ədəbiyyatda əsas problem odur
ki, bizdə orijinaldan olunan tərcümələr peşəkar deyil. Mənə elə gəlir ki, həmin
tərcümələri google-tərcümə vasitəsilə edirlər. Çünki bir neçə dəfə redaktə etmək
üçün mənə mətn göndəriblər, onların bərbad olduğunu görmüşəm. Tərcümələrin
keyfiyyəti çox aşağıdır».
Ad tanış olmayanda...
«Altun» kitab evinin direktoru Rafiq İsmayılov bestseller əsərlərin ölkəmizə az gəlməsi fikri ilə
razılaşır: «Bu, birbaşa xarici dildən tərcümə edənlərin sayının az olması ilə
bağlıdır. Adətən gözləyirlər ki, o əsərlər rus dilinə tərcümə olunsun. Bundan
sonra onu azərbaycan dilinə çevirsinlər. İndi ingilis dilində bilənlərin sayı
çoxalır, ancaq onların içərisində tərcüməçilərin sayı azdır». Naşir hesab edir
ki, ümumiyyətlə, ədəbiyyatda boşluqlar çoxdur: «Biz hələ köhnə ilin əsərlərini
tam tərcümə edib oxuculara çatdırmamışıq. Digər tərəfdən, yeni imzanı kitab
sektorunda tanıtmaq üçün vaxt, maliyyə lazımdır. Yəni oxucular xəbər tutsunlar
ki, dünyada belə bir yazıçı da var imiş. Oxucu kitab mağazasında kitabları vərəqləyir,
ad ona tanış olmayanda çox vaxt maraq göstərmir. O, gərək həmin adı 1-2 dəfə
eşitsin. Bu baxımdan əsərlər bizə bir qədər gec çatır. Bəzən xəbər çıxır ki,
Rusiyada filan əsər 200 min tirajla satıldı. Biz onda həmin yazıçının adını
eşidirik. Sonra tərcüməçilər, naşirlər o əsəri tərcümə etmək haqqında düşünürlər.
Biz də beynəlxalq aləmdə məşhur olan imzaları tərcümə etməyə başlayırıq. «Ancaq
filankəs Nobel mükafatçısıdır» deyə tərcümə edək prinsipi ilə razı deyiləm. Bəzən
«filan əsəri tərcümə edək» təklifi alanda mən o əsəri oxuyuram və xoşuma gəlmir.
Hazırda mənə təqdim olunmuş yazıçıların adları var. Onların yaradıcılıq
bioqrafiyaları daha maraqlıdır. İtaliyan yazıçısı Covannino Quareçkinin "Don
Kamillo” hekayələr kitabı 200 dilə tərcümə olunub. Ancaq indiyə qədər bizim dilə
tərcümə olunmayıb. Bu kitabda 70-80-ci
illərdən bəri çox məşhur olan hekayələr toplanıb. Bizdə isə onu tanımırlar. Ona
görə, bu məsələyə bir qədər diqqətli yanaşmaq lazımdır”. Naşirin sözlərinə görə,
ayrı-ayrı şəxslərdən və ya qurumlardan olan sifarişlər də heç vaxt yeni adlara
maraq göstərmir: "Mənim indiyə qədər gördüyüm sifariş «Qabusnamə» və «Əli və
Nino»nun nəfis nəşrləri olub. Bəzi qurumlar, adları o kitablara düşmək şərti ilə
belə nəşrlər sifariş edirlər. Oxucu üçün buraxılan nəşrlərdə isə nəşriyyat özü
bir qədər marketinqi araşdırmalı, müəyyən məsləhətləşmələr aparmalıdır. Kütləvi
sifariş isə olmur”.
Tələbat nəyədirsə...
Yazar Aysel Əlizadə də bestseller əsərlərin tərcümə olunduğunu deyir:
"Fikrimcə, nə qədər məşhur əsərlər varsa, tərcümə olunur. Tərcümə sektoru son
illər çox inkişaf edib. Tələbat nəyədirsə, yəqin ki, nəşriyyatlar da ona
üstünlük verirlər”. Yazar hesab edir ki, tərcümələr orijinaldan olsa, daha
yaxşı olar: «Son illər orijinaldan çevirməyə çalışırlar. Bildiyim qədər «Teas
Press» Nəşriyyat Evi yalnız orijinaldan tərcümə edir. Onlarda ikinci əl tərcümə
olmur. Ancaq «Qanun» nəşriyyatında ikinci, üçüncü əl tərcümələr var. Əvvəllər
orada rus dilindən etdiyim tərcümənin orijinalı ingilis dilindən olub. İngilis
dili ilə tutuşduranda elə də böyük fərq olmadığını görürsən. Bu da mətndən
asılıdır. Bədii ədəbiyyat deyilsə, elmi-kütləvi ədəbiyyatdırsa, orada ikinci
dildən çevirmək böyük qüsur gətirmir. Çünki rusca tərcümələr, doğrudan, peşəkardır.
Hətta, bəzən orijinaldan keyfiyyətli olur. Ona görə, bəzi ədəbiyyat var ki, onu
çevirmək olar”. Yazarın fikrincə, bədii ədəbiyyatda yazıçı üslubu olduğundan
onu orijinaldan dəqiq hiss etmək olur. Belə ki, həmin tərcümələrdə bir az
qüsurlar ola bilər: "Ancaq hesab etmirəm ki, biz bu məsələlərdə tərcümə ilə məşğul
olanları qınamalıyıq. Onlar bacardıqlarını edirlər. Son vaxtlar tərcümələr daha
da artıb, kitab bazarı güclənib. Alıcı tələbatı çoxalıb. İngilisdilli bir təbəqə
yaranıb. Ümumiyyətlə, ingilisdilli yeni nəsil formalaşıb. Onlar özləri elə
orijinaldan oxuyurlar. Bu gün dünyada daha çox ingilisdilli ədəbiyyat məşhurdur.
Başqa dillərin nümayəndələri də var ki, onlar ingilis dilində yazırlar. Dünyada
hansı kitab trend olursa, o, dilimizə tərcümə
olunur”.
Hər şeyi tələb-təklif müəyyənləşdirir
Yazar Cavid Zeynallnın fikrincə, tərcümə işi böyük əmək, gərgin zəhmət deməkdir: "Mən
cəmi iki kitab çevirmişəm, "Qanun” nəşriyyatında çap olunub. Bunu da ehtiyac
üzündən, məcbur olub bir neçə il əvvəl etmişdim. Sonra özümə söz verdim ki, bir
də tərcümə işinə yaxın durmayacağam. Çünki sözün həqiqi mənasında iynə ilə gor
qazmaqdır. İndi təsəvvür edin ki, azərbaycan dilinə onlarla əsər tərcümə edən,
böyük bir xəzinənin qapılarını bu xalqa açan fədakar tərcüməçilərimiz nə qədər
böyük hörmətə layiqdirlər. Bestseller əsərlərin gec tərcümə olunmağının bir səbəbi
budur”. Yazarın fikrincə, digər səbəb kitab bazarının formalaşmamağı, kitab
reklamı işinin ümumiyyətlə olmamağı, tərcüməçilərin qəpik-quruşa işləməyi və
sair amillərdir: " Bir kitabın tərcüməsinə 500-600 manat qonorar ödənilir. Bu,
gülməli rəqəmdir. Əziyyətinə dəymir. Naşirləri də qınasaq, deyəcəklər ki, tələb-təklif
bundan ibarətdir, bazarın qanunu budur. Yəni hər şeyi tələb-təklif müəyyənləşdirir.
Biz özümüzü Türkiyə, Rusiya mühiti ilə müqayisə edə bilmərik. Onlarda bu işin sənayesi
qurulub, mexanizm işləkdir, rəqabət ortamı var. Başqa bir məsələ tərcümələrin səviyyəsidir
ki, bu, tamam başqa bir mövzudur. azərbaycan dilini hiss etməyən, dilimizi bilməyən
tərcüməçinin, bestselleri tez-tələsik tərcümə edib şikəst etməsi daha pisdir, nəinki
o kitabların əlimizə gec gəlib çatması”.
Yeni tipli tərcüməçilər və tərcümə metodları
Tənqidçi Əsəd Cahangirin sözlərinə görə, dünyada çıxan bestseller əsərlər
ölkəmizə nəinki gec gəlib çıxır, ümumiyyətlə gəlib çatmır: "Dünya ədəbiyyatının
hansı bestsellər əsəri bizə gəlib çatıb? Umberto Ekonun əsəri 80-ci illərin bestselleri idi. Bizim dilimizə
haradasa 30 ildən sonra tərcümə olundu. Orxan Pamukun romanları 90-cı illərdə
yazılmışdı. Ancaq bizim dilimizə ən yaxşı halda 7-8 və ya 10 ildən sonra
çevrilməyə başladı. «Mənim adım
qırmızı», «Qar» romanları da bu sıradandır. Harri Potter haqqında roman
bestsellerdir. Bilmirəm, bu roman dilimizə tərcümə edilib, yoxsa yox, ancaq mən
görməmişəm». Tənqidçi son vaxtlar bestseller əsərlərin tərcüməsinə bir qədər cəhd
göstərildiyini deyir: «Xalid Hüseyninin əsərlərinin tərcüməsinə başlayıblar. Bu
da ən yaxşı halda bir-neçə ildən sonra baş verə bilər. Halbuki bestseller
dünyada dərc olunduğu vaxtdan dərhal sonra hansısa bir dilə çevrilir və həmin
xalqın oxucularına çatdırılır”. Tənqidçi problemin səbəbini nə tərcümə mərkəzlərində,
nə də tərcüməçilərdə görür: "Sovet İttifaqı dağılandan sonra bizdə tərcümə işi
önəmli dərəcədə zəifləyib. Yeni tipli tərcüməçilər və tərcümə metodları
lazımdır. Bütün bunları yaratmaq təbii ki, vaxt tələb edir. Ancaq artıq dünya
ilə ayaqlaşmaq vaxtı yetişib. Nazirlər Kabineti yanında Tərcümə Mərkəzi
yaradılıb. Bu qurumun rəhbərliyi və əməkdaşları tərcümə işinin yüksəlməsinə cəhdlər
göstərirlər. Bu sahədə xeyli irəliləyiş hiss olunur. Ümid edirəm ki, yaxın illərdə
tərcümə ilə bağlı problemlər də aradan qaldırılacaq. Çünki tərcümə bu günün ən
vacib sahəsidir. Biz qlobal dünyada yaşayırıq. Ya dünya dillərini bilib əsərləri
orijinaldan oxumalıyıq, ya da dünya dilini bilən insanlar vasitəsilə dünya ədəbiyyatı
ilə tanış olmalıyıq».
Bakı 15°C
