Belə vaxt itkisi nəyə lazımdır?
Və ya"Oğru və Doğru”nun görünən tərəfi
İki qaçqın, torpağından ayrı düşmüş teatr
təsəvvür edin. Biri tam təmirli, digəri isə maddi-texniki baza cəhətdən
şəraitsiz vəziyyətdə olan. Elə birinin təmiri bu yaxınlarda başa çatdı. Yeni
teatr mövsümünü də məhz onun səhnəsində açdıq. Nə gözəl, mübarəkdir. Ancaq
sözümün canı bu deyil.
Sözümün canı odur ki, ötən günlərdə Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrının səhnəsində Cəfər Cabbarlı adına İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının şair-dramaturq İmir Məmmədlinin "Oğru və Doğru” pyesi əsasında hazırlanan yeni tamaşanın premyerası keçirildi.
Axır ki, "Şuşa Teatrının səhnəsində
tamaşa nümayiş olundu” sözünü də yazmaq qismətimizə yazıldı. Bədii rəhbəri
Əməkdar mədəniyyət işçisi İftixar Piriyev, quruluşçu rejissoru Nicat Mirzəzadə,
rejissor assistenti Bəhruz Hikmətoğlu, quruluşçu rəssamı Vahid Mürsəliyev,
musiqi tərtibatçısı Çingiz Xəlilov olan tamaşanı izləyənlərdən biri də mən idim.
Tamaşada hadisələr vağzalda başlayır.
Nədənsə bu aralar tamaşaların əksəriyyəti ya vağzalda, ya da hava limanında
başlayır. Mətləbdən çox uzaqlaşmayım. Afaq sevdiyi Rasim adlı oğlana sevgi
etirafını edə bilmədiyi üçün qohumları ilə birlikdə kiçik oyun hazırlayır. Sonda
Afaq Rasimi öz sevgisinə inandırır. Qəribədir, deyilmi?! Bu gün nədənsə
oğlanların qızlara deyil, qızların oğlanlara daha çox eşq elan etdiyi bir
dönəmi yaşayırıq. Elə bir dönəm ki, artıq qızlar belə sevgilərini etiraf etməyə
çəkinmirlər. Rahat şəkildə sevdikləri oğlanlar üçün mübarizə aparır, lap yeri
gələrsə, hər varianta əl atırlar. Yetər ki, məqsədlərinə nail olsunlar.
Nəticədə, onlar öz istəklərinə çatırlar. Necə deyərlər, bacarana can qurban.
Son dönəmlər mətbuatda gedən "Teatrlarımız
yalnız klassik əsərlərə müraciət edir” başlıqlı yazıların fonunda İrəvan
Teatrının müasir dramaturgiyaya yön alması bizi bir qədər sevindirdi. Mövzu da
ki, lap günümüzlə səsləşir. Aldat, inandır və evlən – bu qədər sadə. Nə isə,
mövzudan çox da uzaq düşməyim. Onu deyirdim axı, zənnimcə, komediya janrında
hazırlanan tamaşada rejissor işi ilə yanaşı, aktyor oyununun güclü olması çox vacibdir.
Rejissura heç də, teatrımızın hər zaman əzəli və əbədi problemi olub və belə
görünür ki, olmaqda davam edəcək. Açığı, tamaşanı sona qədər izləsək də,
rejissorun fikri, tamaşaçıya ötürdüyü mesaj tam mənası ilə açılmır, onun nə deməyə
çalışmasını anlamaqda çətinlik çəkirik. Səhnədə baş verən hadisələrdə bir məna,
alt qat, səmimi hisslər axtarmağa çalışsaq da, buna başqa bir don geydirə
bilmədik.
Bilirəm ki, komediya oynamaq,
insanları güldürmək çətindir. Ya gərək özünü arsızlığa qoyasan ki, insanlar
sənə gülsünlər, ya da gərək bir sənət göstərəsən və zalda əyləşən tamaşaçıları
düşündürəsən ki, sən nəyə gülürsən. Ancaq bu tamaşada nə ondan var idi, nə də
bundan. Böyüklərimdən eşitdiyim qədər, aktyor səhnədə obraz canlandırarkən komediyanı
hiss edib, oynamalı, yerində və düşərli improvizə etməlidir. Bunu etmək üçün də
rejissor gərək tamaşanı və aktyoru "bişirə”. Bəlkə bu, rejissorun günahı deyil,
bəzən özünə aktyor deyən şəxs bunu anlamır. Hadisələr nə qədər gərgin cərəyan
edirmiş kimi görünsə də, səhnənin mərkəzi davamlı olaraq boş qalırdı. Tamaşaçının
gözünü zillədiyi o mərkəz sönük və cansız təsiri bağışlayırdı. Sanki nəsə
gözləyirdik. Vallah, biri çıxıb ordan elə boş-boşuna keçsəydi də, biz onun alt
qatında dərin məna axtaracaqdıq. Açığı, bu tamaşanı izləməyə gələndə böyük
ümidlərim vardı. Tamaşa zamanı isə ümidlərim qəlpə-qəlpə yox olurdu. Özümü
günahlandırmağa başlayırdım ki, bura xərclədiyim zamanı gedib əsərin özünü
oxusaydım, daha çox şey qazanardım. Çəkilən əziyyətə hörmət əlaməti olaraq sona
qədər izlədim, dedim bəlkə tamaşanın sonunda məni bir sürpriz gözləyir.
Düşündüm ki, tamaşanın ən ləzzətli yerini böyük ehtimal ki, məhz sona
saxlayıblar. Rejissor tamaşaçılara bir sürpriz hazırlayıb, bizi sönük tamaşa
ilə yatızdırıb, ikinci hissədə cuşa gətirəcək. Ancaq mən saydığımı sayım, görək
rejissor nə sayır.
Baş qəhrəmanı, yəni Rasim obrazını canlandıran Anar Bulud da səhnədə diqqəti özündə saxlamağı bacarmadı. Bəzən səhnədə həyəcandanmı, yoxsa başqa səbəblərdənmi sözlərini unudur, bizi oynadığı obraza inandırmaqda çətinlik çəkirdi. Gənc aktyor maraqlı oyun tərzi göstərməyə çalışsa da, qarşı tərəfin sönük ifası onu daha da ruhdan salırdı. Adətən, tamaşada tərəf-müqabilləri bir-birini tamamlamırsa, bu, "tamaşa olmadı” deməkdir. Əsər boyu Afaqla Rasimin çox maraqlı dialoqları, həmçinin maraqlı monoloqları olsa da, nədənsə bu söz olaraq qaldı. Anar Bulud isə özünü yetkin aktyor kimi yox, uşaq kimi aparırdı.
Piralı obrazının ifaçısı Niyaməddin
Səfərəliyev saxtakar mollanı canlandırsa da, səhnəyə çıxdığı ilk saniyədən
saxtakar olduğunu faş etdi, necə deyərlər, bütün kartları açıb tamaşaçıya göstərdi,
hətta başına qoyduğu balaca molla papağına taxdığı saqqalın ipi açıq-aydın görünürdü.
Əslində, bu kimi hallar hər tamaşada aktyorun başına gələ bilər. Yəqin ki,
tamaşa bişəndən sonra, bu cür detallar yerini tutacaq. Ancaq düşünəndə ki, bir
də bu tamaşanı nə zaman harda oynayacaqlar, insan tərəddüd edir.
Rövşən Cəfərov Gözətçi obrazını ifa edirdi. Onun oyun tərzi mənə sirk səhnələrində uşaqları güldürən klounları xatırladırdı. Çünki aktyor, sözün əsil mənasında, Gözətçini yox, Klounu canlandırırdı. Amma hərdən nə isə baş verirdi, inanmaq istəyirdin ki, hə, gözətçidi, elə təzəcə inanmağa başlayanda artıq baxırdın ki, yox, bu elə kloundu ki var. İstedadlı aktyorun bu cür uğursuz oynamağı təəccüb və təəssüf doğurur.
Bütün bunları nəzərə alıb, bircə söz
demək istəyirəm: "Belə vaxt itkisi nəyə lazımdır?” Rejissor və aktyorlar buna
xərclədiyi enerjini ciddi işə sərf etsəydilər, bəlkə nə isə alınardı. Belə
işlərlə həm öz olan-qalan enerjilərini tükədir, həm də tamaşaçını yorurlar. Bu
cür tamaşaları mədəniyyət evlərində, klublarda, xalq teatrlarında, özfəaliyyət
kollektivlərində oynasalar, daha yaxşı olardı, çünki özünə peşəkar deyən teatr
bu cür quruluşla həm tamaşaçısını teatrdan perik salır, həm də öz imicinə xələl
gətirir.