Bəhruz bəy Kəngərlinin davamçıları
Naxçıvanda
dünyaya göz açan uşaqların İlandağ, Mömünə xatın və Batabat kimi gözəllik
qaynaqlarına heyran kəsilmələrindən sonra rəssam olmaq eşqinə düşmələrini yəqin
ki, təbii saymaq olar. Onların bu "mavi arzu”larının gerçəkləşməsində Əcəmi Naxçıvani və Bəhruz bəy Kəngərli adının
onlara mənəvi dayaq durması da danılmazdır.
Bu tendensiyanın ötən yüzillikdən başlayaraq daha da güclənməsi və bu
günə kimi davam etməsi də dediklərimizi təsdiqləyir. Zamanın axarında onların
öz sənətkar ”mən”in təsdiqləyənlər az
olsa da, vardır. Bu da
təbiidir. Hər zaman güzəştsiz görünən
"sənət xəlbiri”ndə qalmaq çox çətindir.
Çünki, bu "xəlbir”i aldatmaq elə də asan məsələ deyildir. Belə ki, ona
kiminin sənəti amal, yoxsa şöhrətlənmək vasitəsi hesab etməsi gün kimi
aydındır...
Müasir Azərbaycan qrafikasını özünəməxsus akvarel nümunələri ilə zənginləşdirən Sabir Məmmədovun əsərlərində bu texnikanın bədii-texniki imkanlarının ən yaxşı məziyyətlərini görmək mümkündür. Etiraf edək ki, onun akvarellərindəki bədii improvizələr heyranedicidir.
Bu mənada çoxəsrlik
incəsənətimizin Naxçıvan ünvanlı səhifələrini vərəqləyəndə dünyaya rəssam
duyumunu öz memarlıq tikililərinin zahiri bəzək örtüyündə nümayiş etdirmiş
Əcəminin "rəng paltrası”nın Bəhruz bəydən başlayaraq bir çox gözəllik aşiqini
öz sehrinə saldığına şahidlik etmək mümkündür. Cəmisi 30 il ömür sürən
B.Kəngərlinin bədii irsində ifadə olunan
bənzərsiz estetikanın başqalarına nümunə olmasındandır ki. bu gün Əcəmi
yurdunda gerçəkliyə özünəməxsus "bədii
güzgü” tutan sənətkarlar yetişməkdədir.
Müxtəlif nəsillərin təmsilçiləri olan bu rəssamların yaradıcılıq estetikasında
B.Kəngərli, İ.Səfi, Ə.Kazımbəyov, A.Qazıyev, H.Əliyev, Ş.Qazıyev, Ə.Hüseynov,
E.Şahtaxtinskaya, R.Mehdiyev, Ş.Mustafayev, S.Qədimov, M.İsmayılov, Y.Məmmədov,
M.Seyidov, A.Qədimov, A.Qardaşbəyov və b. ərsəyə gətirdikləri ayrı-ayrı janrlı
əsərlərdə keçmişlə bu gün arasında yaradılan mənəvi əlaqənin davamlı və
özünəməxsus bədii axtarışlardan keçdiyi də duyulandır. Naxçıvan rəssamlığının
müasir təmsilçilərinin çoxu gerçəkliyə pəncərəsiz emalatxanalardan baxsalar da,
onların yaratdıqlarında duyulası bədii işıq - doğma yurda və onun təbiətinə,
onun insan əli ilə gündən-günə gözəlləşən görkəminə böyük sevgi duyulmaqdadır.
Bu gün Bəhruz bəy Kəngərli ənənələrini Nuh yurdunda ləyaqətlə yaşadan Naxçıvan
rəssamları arasında Hüseynqulu Əliyev,
Ülviyyə Həmzəyeva, Telman Abdinov, Sabir
Məmmədov, Məmmədəli Ələkbərov, Elman Cəfərov, Rafael Qədimov, Natiq İsmayıl,
Həsən Qurbanov, Xaqan Bayramov, Leyla Əzimbəyova, Həmzə Sadıqov, Aydın Rəcəbov, Qədirulla
Bağırov, Əli Səfərli, Cavid İsmayılov, Səyyad Bayramov, Əbülfəz Axundov, Ramil
Əhmədov, Səriyyə Əkbərova, Həbibə Allahverdieva, eləcə də doğma yurdla əlaqəsini kəsməyən
Əfülfəz Fərəcoğlu, Tariyel Əlizadə, İlham Mirzəyev, Xaqan Bayramov, Kirman
Abdin, Yusif Əlizadə, Məmməd Şirzadov və b. adlarını çəkmək olar.
Sovet dönəmində
Azərbaycan gerçəkliyində atlı heykələ həsrət qalmağımızın qarşılığında, ötən
əsrin səksəninci illərində Naxçıvanda xalq qəhrəmanları Koroğluya (müəllifi
Hüseynqulu Əliyev) və Babəkə (müəllifi Elman Cəfərov) abidə qoyulmasını ancaq
alqışlamaq olar. Hər iki heykəl sona qədər ən ciddi bədii-estetik tələblərə
cavab verməsələr də, hər halda paytaxtda qoyulan və əksəriyyət tərəfindən narazılıqla
qarşılanan Koroğlu abidəsindən qat-qat yaxşıdır. Xatırlatmaq istəyirəm ki, biz atlı heykəl ucaltmaqda
bədxahlarımızdan əlli il gecikmişdik və məntiqlə bu gecikmənin əvəzini onlardan
yaxşı əsər yaratmaqla çıxa bilərdik. Amma bir çox hallarda olduğu kimi, bu
məsələdə də gecikdik...
Vaxtaşırı Naxçıvanda müxtəlif kollektiv və fərdi sərgilərin keçirilməsi, Muxtar Respublika rəssamlarının Bakıda
hesabatlarla çıxış etmələri ilk növbədə yerli məkanda aparılan məqsədli işlərin
uğurlu təşkilindən, Ali Məclisin yerli yaradıcılara davamlı diqqətindən xəbər
verir. İki ildən bir burada "Naxçıvan-bəşəriyyətin beşiyidir” beynəlxalq
simpoziumunun keçirilməsi və tədbirə müxtəlif ölkə rəssamlarının qatılması da
yerli mədəni məkanın yeni çalarlarla zənginləşməsini şərtləndirmişdir. Bu
tədbirdə duyulası fəallıqla iştirak edən naxçıvanlı rəssamların bu yaradıcılıq
mübadiləsindən faydalanmaları da danılmazdır. Bu gün Naxçıvanda yaşayıb-yaradan
fırça və tişə ustalarının təsviri sənət məkanında öz sənətkar "mən”i ilə
tanınmaları da danılmazdır...
Öz yaradıcılığında ənənə ilə müasirliyin
bütövlüyünə nail olmuş Ülviyyə Həmzəyeva belə sənətkardan biridir. Görüntüyə
gətirilənlərə son nəticədə tamaşaçını düşündürə biləcək psixoloji-fəlsəfi tutum
verə bilməsi yəqin ki, bir yaradıcı kimi
onun ən böyük qazancıdır. Bu mənada rəssamın zamansızlığa qovuşmuş "Muğam”,
"Bəşəriyyət”, "Məkan və zaman”, "Fani dünya”, "Olum-ölüm”, "Günahkar”,
"İtirilmiş həyat”, "Həyat ağacı”, "Baxış”, "İtmiş dünya” və "Çərxi-fələk” kimi
süjetli lövhələrinin adını çəkmək olar.
Naxçıvanda həm də yaxşı pedaqoq kimi tanınan Həsən
Qurbanovun janr əlvanlığı ilə diqqətçəkən yaradıcılığında realizm-gerçəkçi bədii
üslubun yeni ifadə imkanlarını görmək mümkündür. Süjetli kompozisiyaların hər
bir rəssamın yaradıcı potensialının göstəricisi olmasının qarşılığında, Həsən
Qurbanovun "Tale” əsərini onun bu yöndə əldə etdiyi yaddaqalan uğurlardan
saymaq olar. Rəssamın doğma yurd-yuvasından didərgin düşmüş həmyerlilərimizin
taleyinə tutduğu "bədii güzgü”də yaşanan faciənin mənəvi-psixoloji çalarlarını
duymaq mümkündür. Natiq İsmayılın realizmdən romantizmə qədər uzanan
yaradıcılıq axtarışlarında tamaşaçını duyğulandıra biləcək estetik məqamlar
kifayət qədərdir. Əsərlərini səciyyələndirən klassik irsdən gəlmə məziyyətlər – kompozisiya
bitkinliyi, məna-məzmun dərinliyi, inandırıcı realistik-gerçəkçi bədii şərhin
stilizə və bədii şərtiliyə qədər uzanmaqla onun yaradıcı "mən”ini əyaniləşdirməsi də bunu təsdiqləyir.
Onun yaradıcılığında yer alan "Aylı gecə”, "İthaf. Bəhruz bəy keçib bu
yerlərdən”, "Xatirələr”, "İthaf. Bəhruz keçib bu yerlərdən...”, "Bahar”,
"İstanbulda gecə”, "Batabat lalələri”, "Kənd motivi”, "Güllər”, "Yuxu”, "Körfəz
mənzərəsi”, "Məscid”, "Xidmətçi”, "Düşüncələr” və s. əsərləri vurğuladığımız bədii-estetik məziyyətlərə malikdir.
Ötən əsrin son qərinəsində təhsilsonrası Bakıdan
doğma Naxçıvana dönən Xalq rəssamı Hüseynqulu Əliyevin yaradıcılığı təsviri sənətin
bir çox sahələrini əhatə edir. Əgər onun Naxçıvanı bəzəyən "Koroğlu” və "Bəhruz
bəy Kəngərlinin məzarüstü abidəsi”ni, yerli muzeyləri bəzəyən rəngkarlıq
tablolarını və qrafika nümunələrini, eləcə də teatr tərtibatı nümunələrini göz
önünə gətirsək, onda özündə bir-birindən fərqli estetik tutum daşıyan həmin əsərlərin
tamaşaçısı üçün maraqlı göründüyünü söyləmək olar.
İstedadlı
fırça ustası Məmmədəli Ələkbərovun "bədii yalan”a və "yaradıcı şişirtmə”yə
tapınmaqla ərsəyə gətirdiyi rəngkarlıq və dekorativ-tətbiqi sənət nümunələri
ilk növbədə müasirliyi ilə cəlb edir.Respublikanın
əməkdar rəssamı Telman Abdinovun müxtəlif
janrları əhatə edən yaradıcılığında bədii ifadə estetikası zənginliyi
ilə seçilir. Elə bu səbəbdən də onun müxtəlif ölkələrdə nümayiş olunan əsərləri
duyulası tamaşaçı sevgisi qazanmışdır. Onun çəkdiyi portretləri ("Xəlil Rzanın
portreti”, "Sənətşünas”, "Nigarın portreti”, "Xalçaçı qız” və s.) insan psixologiyasına bədii nüfuzetmənin
yaddaqalan nümunələrindən hesab etmək olar.
Sənətsevərlər Naxçıvan MR əməkdar rəssamı Əli
Səfərlini çoxşaxəli yaradıcılığa malik sənətkar kimi tanıyırlar. Qənaətimcə,
onun teatr tərtibatı sahəsində zəngin və uğurlu təcrübəyə malik olmasının
rəngkarlıq əsərlərinin bədii həllinə duyulası təsiri olmuşdur. Bu mənada
müəllifin "Azərbaycan”, "Ulu öndər”, "Düşüncə”, "Hüseyn Cavid”, "Qaçqınlar”,
"Səfəvilər”, "Xocalı soyırımı”, "Əshabi-Kəhf” və s. əsərlərinin adını çəkmək
olar. Müasir Azərbaycan qrafikasını özünəməxsus akvarel nümunələri ilə zənginləşdirən Sabir Məmmədovun əsərlərində bu texnikanın bədii-texniki imkanlarının ən yaxşı məziyyətlərini görmək mümkündür. Etiraf edək ki, onun akvarellərindəki bədii improvizələr heyranedicidir.
Cavid İsmayılovun
yağlı və sulu boya ilə işlədiyi əsərlərin estetikasında müşahidə olunan bədii
məziyyətlərin cövhərində inandırıcılığın əldə olunması dursa da, rəssam heç
vaxt yaradıcı duyğularını çərçivədə saxlamır. Onun yağlı boya ilə çəkdiyi
portretlərdə ikonoqrafik dəqiqliyin bədii gerçəkliklə uğurlu sintezinə üstünlük
verilibsə, sulu boya ilə ərsəyə gətirilmiş lövhələrdə tamamilə fərqli estetika
ilə qarşılaşırıq.
Müasir Naxçıvan bədii məkanı təkcə bu yaradıcıların
fəaliyyətindən ibarət deyildir.
Digərlərinin sırasında Bəhruz Quliyev, Tural Həsənli, Fizzə Quliyeva,
Mahir Xəlilov və b. adını xüsusi qeyd etmək istərdim. Onların hamısı barəsində
məlumat vermək bir yazının imkanı çərçivəsinə sığışmasa da, biz gələcəkdə
onların bədii axtarışlarını dəyərləndirə biləcəyimizə inamlıyıq...Ziyadxan Əliyev