Azad edilən ərazilərin bərpası üçün tələb olunan maliyyə

İqtisadçı ekspert Rəşad Həsənov deyir ki, işğaldan azad olunan torpaqlarımızda infrastrukturun qurulması üçün böyük maliyyə lazımdır: "Düşmən həmin ərazilərdə həm ekoloji, həm də infrastruktur baxımından, demək olar ki, çox ciddi dağıntılara yol verib və həmin əraziləri məhv edib. Bu ərazilərin bərpası - təbii ki, layihələrin miqyasından və parametrlərindən asılı olaraq - kifayət qədər böyük vəsait tələb edəcək. İlkin qiymətləndirmələr onu göstərir ki, Azərbaycanın bu ərazilərdə təmir-bərpa işləri üçün təxminən 40-50 milyard dollar dəyərində əlavə investisiyaya, sərmayə qoyuluşuna ehtiyacı yaranacaq. Ola bilsin ki, həmin ərazilərdə infrastruktur artıq yeni standartlar, "Yaşıl böyümə” konsepsiyasının tələbləri, alternativ enerji üzrə enerji tələbatının ödənilməsini nəzərdə tutan konsepsiyalar əsasında hazırlansın. Bu zaman xərclər daha böyük olacaq”.

Yeni yataqlar, yeni imkanlar, yeni gəlirlər...
İqtisadçı ekspert Ramin Rəhimov deyir ki, ilk olaraq kəndlərarası, qəsəbələri və kəndləri rayon mərkəzləri və şəhərlərlə birləşdirən yol infrastrukturunun qurulması işinə başlanmalıdır: "Paralel olaraq su təsərrüfat obyektlərinin və infrastrukturlarının yenidən qurulması işi həyata keçirilməlidir. Enerji təminatı və qazlaşdırma prosesləri də ilk növbədə görülməli işlərdəndir. Bütün bunlardan sonra əhalinin yerləşdirilməsi prosesinə başlanıla bilər. Daha sonra, təbii ki, insanların ora köçürülməsi mərhələli qaydada aparılmalıdır. Burda köçürülmə prosesi baş verərkən ərazidə insanların yaşam, iş şəraitinə uyğun infrastrukturun mövcud olması da çox vacibdir. Məktəb-bağçaların, yaşayış məqsədi üçün lazım olan digər texniki təchizat vasitələrinin qurulması, eyni zamanda özünüməşğulluq xidmətinin bərpası və onun regionlarda inkişafını dəstəkləyən digər hər hansı texniki təchizatlardan ibarət bir kompleks tədbirlər planının həyata keçirilməsi və s. bütün bunlar mərhələli qaydada aparılmalıdır və aparılacaq da”.
R.Rəhimov bildirdi ki, həmin ərazilərdə infrastrukturun qurulması işlərinin maliyyə yükünün ölkəyə ağır olmaması üçün beynəlxalq maliyyə təşkilatlarından maliyyə cəlb edilməsinə gedilməlidir: "Pandemiya dövründə Azərbaycan iqtisadiyyatında sosial yük daha da artıb və digər qeyri-neft sektorlarının inkişafına dəstək mexanizmi azalıb. Əhalinin öz regionlarına qayıtma məsələsi ilə bağlı sosial yük yenidən artırılacaq. Bu da büdcədə olan kəsrin bir qədər də artırılmasına gətirib çıxaracaq. Bunun alternativ yolları var. İndiyə qədər təcrübədə, beynəlxalq maliyyə resurslarından, beynəlxalq maliyyə təşkilatlarından mərhələli qaydada vəsaitlər cəlb etmişik. Yenidən həmin infrastrukturların həyata keçirilməsi üçün beynəlxalq maliyyə qurumlarından vəsaitlər cəlb olunmasına gedilməlidir”.
İqtisadçı deyir ki, yerli və beynəlxalq investorların bölgəyə cəlb olunması da işin gedişatına müsbət təsir göstərəcək: "Yerli sahibkarların və beynəlxalq investorların bu işlərə cəlb olunması məsələsinə də önəm verilməlidir. Bilirik ki, həmin regionlarda kifayət qədər təbii ehtiyatlar, mineral resurslar mövcuddur. Mineral resurs yataqlarının istismar olunması, hasilatı, yəni bunların qurulması üçün biz xarici investorlar cəlb edə bilərik. Bu, həm bizim üçün, həm də xarici investorlar üçün maraqlı olacaq. Təbii ki, onlar üçün yeni yataqlar, yeni imkanlar, yeni gəlirlər, bizim üçün isə Azərbaycanda ixrac potensialının artırılması, ölkəmizə məxsus faydalı metallardan ibarət brendlərin dünya miqyasında tanıdılması, eləcə də büdcəmizə kifayət qədər böyük qatqı deməkdir.
Xarici investorlardan kənar, oraya köçürüləcək əhalinin özünüməşğulluq proqramı çərçivəsində maliyyə resursunun ayrılması, büdcənin, təsərrüfat subyektlərinin formalaşdırılması, həyətyanı sahələrinin, torpaq sahələrinin əkilməsi, becərilməsi üçün dövlət tərəfindən dotasiyaların ayrılması ilk olaraq məqsədəuyğun hesab olunur”.
İqtisadçı bildirdi ki, infrastrukturun qurulması üçün xaricdən kadr cəlb olunmasına da gedilə bilər: "Azərbaycanda, hazırda nə qədər işçi qüvvəsi mövcud olsa da, birdən-birə həmin regionlarda bu infrastrukturların qurulması üçün kadr, yəni peşəkar kadr çatışmazlığı baş verməsi də mümkündür. Bununla bağlı biz xarici ölkələrə müraciət edə, müvəqqəti olaraq kadr idxalını təmin etmək üçün cəlb edə bilərik”.
R.Rəhimov qeyd etdi ki, ölkəmizin büdcəsi bu işləri görməyə imkan verəcək: "Hesab edirəm ki, bizim gələcək büdcəmiz də buna kifayət edəcək. Təbii ki, digər regionlara ayrılmış vəsaitlərin həcmini azaltmaqla və yaxud da mövcud regionlarımız daxilində sosial-iqtisadi inkişaf üçün nəzərdə tutulmuş vəsaitlərin bir qisminə qənaət etməklə məhz həmin faydalı regionlarda bu kimi işlərin görülməsinə yönəltmək olar. İlkin resurs olaraq isə biz Dünya Bankına, Beynəlxalq Valyuta Fonduna müraciət edə bilərik və hesab edirəm ki, bu kimi layihələrin həyata keçirilməsində həmin təşkilatlardan uzunmüddətli və hətta çox aşağı faizli güzəşt şərtləri ilə vəsait cəlb edə bilərik. Həmin ərazi faydalı metallarla zəngindir. Bizim Zəngilan, Kəlbəcər rayonumuzda qızıl yataqlarımız var. Onlardan istifadə bizim üçün çox faydalı ola bilər və eyni zamanda bizim büdcəmizə qatqısının böyük olacağı da məlumdur”.
Aygün