Amerikalıları Azərbaycan dadları ilə tanış edən xanım - Gör-götür
Fəridə Buyuran: "Baxırsan ki, heç vaxt bununla əlaqəsi olmayan insanlar düşbərə bükürlər”
Azərbaycan
mətbəxi ilə bağlı Amerikada kitab yazıb. Mətbəx dərsləri keçib, Azərbaycan mətbəxinin
nümunələrinin hazırlanmasını amerikalılara öyrədir. Azərbaycana mətbəx və mədəniyyət
turları təşkil edir. Söhbət Amerikada çap olunan "Nar və Zəfəran: Azərbaycana
kulinariya səyahəti” kitabının müəllifi Fəridə Buyurandan (Sadıqova) gedir.
Amerikada Azərbaycan mətbəxinin təbliği üçün çalışan Fəridə xanımla elə bu fəaliyyətləri
haqqında söhbətləşdik.
Qeyd edək
ki, Fəridə xanım Bakı şəhərində anadan olub. 1994-1998-ci illərdə Azərbaycan
Dillər Universitetində ingilis-fransız dilləri üzrə bakalavr, 1998-2000-ci illərdə
magistr dərəcələrinə yiyələnib. 2003-2005-ci illərdə isə Kaliforniya Dövlət
Universitetində "Biznesin idarə edilməsi" ixtisası üzrə magistr təhsili
alıb.
- Fəridə xanım, təhsilləriniz tamam başqa sahədədir.
Bəs kulinariyaya yönəlməyiniz necə olub?
- Bəli,
nə Bakıdakı, nə də Amerikadakı təhsilimin kulinariya, yemək bişirməklə əlaqəsi
yoxdur. İşlədiyim sektorların da kulinariya ilə bağlılığı olmayıb. Bakıda
olanda 1999-2001-ci illərdə ingilis dilində çap olunan "International Azerbaijan”
jurnalında işləmişəm. O vaxt jurnalın əsas ofisi Los Ancelesdə idi. Mən
Bakıdakı ofisdə redaktorun köməkçisi işləyirdim. 2000-ci ildə məni bir illik
Amerikadakı ofislərində təcrübə üçün göndərdilər. Bir ilin tamamında Bakıya
qayıtdım, ailə qurduqdan sonra yenidən Amerikaya köçdüm. Çünki yoldaşım
Amerikada işləyirdi, biz Amerikada tanış olmuşduq. Əslində, kulinariyaya
marağım 13-15 yaşlarımda başlamışdı. Düzdür, yemək bişirmirdim, amma hardasa
maraqlı resept görəndə, eşidəndə, dəftərçəyə qeyd edirdim. Nadir hallarda o dəftərçədəki
reseptlərdən nə isə bişirirdim, çünki evdə yeməkləri anam hazırlayırdı. Ailə
qurub Amerikaya köçdüyümdə sevdiyim təamlar üçün darıxmağa başladım. Ona görə
anamdan soruşaraq, dəftərçədən istifadə edərək yeməklər bişirirdim. Beləliklə,
yavaş-yavaş kulinariyaya yönəldim.
- Adətən, yemək bişirmək marağı olanların bir çoxu
aşpazlığa yönəlirlər...
- Düzü,
bütün gün yemək bişirməyə marağı olan insan deyiləm. Buna görə də yəqin ki
aşpazlıq edə bilməzdim. Bəlkə də nə vaxtsa ola bilər, amma indi elə istəyim
yoxdur.
- Bəs Azərbaycan mətbəxi ilə bağlı Amerikada kitab
yazmaq ideyası necə yarandı?
- Ailə
qurub Amerikaya birdəfəlik köçdüyümdə həm öz mətbəx nümunələrimizdən yeməklər
bişirirdim, həm də Amerika və digər ölkələrin mətbəxlə bağlı kitablarını
oxuyurdum, oradakı mətbəx nümunələrindən yeməklər bişirirdim. Həmin kitabları
oxuduqca görürdüm ki, onlar təkcə resept deyil, həm də həmin ölkənin mədəniyyətini,
mətbəxini mənə öyrətmiş olur. İllər keçdi, mən o kitablardan istifadə etməyə davam
etdim. Bir gün düşündüm ki, Amerikada Azərbaycana aid belə kitab çap olunmayıb
və dedim ki, niyə də bunu mən yazmayım? 2007-ci ildə bu ideya məndə yarandı. Həmin
müddətə qədər artıq yemək bişirməklə bağlı təcrübə əldə etmişdim, bu işə
marağım da artmışdı. Üstəlik, mənim həm də nəyisə tədqiq etməyə böyük həvəsim
var. Xüsusilə, mətbəx tarixi, onun etnoqrafiya, mədəniyyətlə bağlılığı məni çox
maraqlandırır. Fikirləşdim ki, elə bir kitab yazım ki, orda təkcə reseptlər
deyil, bu kimi məqamlara da toxunulsun.
- Kitabın ərsəyə gəlməsi
üçün nə qədər vaxt lazım oldu?
-
2007-ci ildə işə başladım, 2014-cü ildə işıq üzü gördü. 7 il üzərində işlədim.
İlk olaraq reseptləri araşdırmağa başladım. Anamdan, qonşulardan, müxtəlif bölgələrdəki
qohum-tanışlardan, kömək edə biləcək hər kəsdən xahiş etmişdim ki, kimin yerli
mətbəxlə bağlı maraqlı resepti varsa, mənə göndərsin. Eyni zamanda, hər dəfə Azərbaycanda
getdiyimdə, çalışırdım ki, fərqli bölgələrdə olum, insanlardan reseptlər
götürüm. Reseptləri əldə etdikdən sonra onları test edirdim, dəfələrlə
yoxlayırdım. Bir reseptin üstündə işləmək çox çətin və uzun proses idi. Çünki
regional mətbəxə aid elə yeməklər var idi ki, mən Azərbaycanda olanda heç onu
yeməmişdim. Ona görə, resepti verən insanlarla tez-tez təmasda olurdum, bəzən həddindən
artıq sual verirdim. O vaxta qədər ki reseptlə əldə olunan yemək orijinala
yaxın olurdu. Azərbaycanın mətbəx mədəniyyətini araşdırırdım. Eyni zamanda,
kitab üçün yeməklərin şəklini çəkirdim.
- Amerikada Azərbaycan mətbəxi ilə bağlı kitab nəşr
etməyə nəşriyyatlar nə dərəcədə maraqlı oldular? Çünki kitab çapından öncə onun
satışı məsələsini düşünürlər...
- Burda
proses belədir ki, müəllif kitab yazmağa başlayanda, yaxud prosesin ortasında,
ya da hazır olanda xoşladığı nəşriyyatlara müraciət edir. Kitabla bağlı təxminən
20 səhifəlik nümunə hazırlayıb nəşriyyatlara təklif
göndərir. Nəşriyyatlar baxırlar, kitabı bəyənirlərsə, satışı məsələsinin
alınacağını düşünürlərsə, onda müəllifə deyirlər ki, biz bunu üzərimizə
götürürük. Bu o deməkdir ki, onlar kitabın dizaynı, redaktəsi, bazara
çıxarılması, reklamı, yayımı və s. ilə məşğul olacaqlar. Müəllifin əsas işi
yazmaq və nəşriyyata təqdim etməkdir. Düzdür, müəllif özü də bloq, sosial media
və s. vasitəsilə kitabın tanıtımı ilə məşğul olmalıdır, amma əsas işləri nəşriyyat
görür. Mən kitabın yarısı hazır olanda, xoşladığım bir neçə nəşriyyata müraciət
etdim. Təəssüf ki bir çoxu cavab yazmadı. Sağ olsun, bir neçəsi cavab yazdı, bu
gün də onların cavabını xatirə olaraq saxlayıram. Belə yazmışdılar ki, kitabın
ideyası maraqlıdır, pis də yazmırsınız, nümunələr yaxşıdır, amma biz bu kitabı
üzərimizə götürməyəcəyik. Çünki Azərbaycan dar coğrafiyadır, ora haqqında
yazılan mətbəx kitabını satmaq çətin olacaq. Rədd cavabı aldım, bu, o demək idi
ki, kitabı özüm təkbaşına nəşr etməliyəm. Redaktor tutmalı, dizaynerlə
danışmalı, əvvəldən sonra qədər bütün işləri özüm görməliyəm. Kitabımın çap
ediləcəyinə, müəyyən qədər müvəffəqiyyət qazanacağına, Azərbaycan mətbəxinin
tanınmasında bir rolu olacağına inanırdım. Ona görə çətinliyi gözə alıb nəşr
etmək qərarına gəldim. İçimdə çox böyük inam var idi ki, kitab böyük maraqla
qarşılanacaq.
- Bu inamı yaradan səbəb nə idi?
- Çünki
kitabı yazmağa başlayanda, həm də bloqda (Azcookbook.com) da yazmağa başladım.
Həm Azərbaycan, həm də ingilis dilində Azərbaycan mətbəxi ilə bağlı yazılar
yazırdım. İngilis dilində yazmağa başlayanda gördüm ki, insanlarda maraq
oyanır, yazdıqlarımı oxuyurlar, rəy bildirirlər. Bu bloq təkcə xaricdə yaşayan
azərbaycanlıların deyil, eyni zamanda Azərbaycan mətbəxi ilə tanış olmayan
insanların da diqqətini cəlb edə bildi. Şərhdə yazırlar ki, maraqlıdır, Azərbaycan
haqqında ilk dəfədir eşidirik, yeməklər çox maraqlı səslənir və s. Baxdım ki,
maraq var. Təbii ki bu marağın qlobal şəkildə olduğunu deyə bilmərəm, amma
kiçik bir kitabın da maraq oyada biləcəyini düşündüm. Bu inamla da hərəkət
edirdim.
- Maliyyə cəhətdən də bütün xərcləri özünüz
qarşıladınız?
-
Kitabın nəşri ilə bağlı xərclərin bir hissəsini yoldaşım və mən ödədik. Kitabın
birinci buraxılışında çap xərclərində Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti, ikinci
buraxılışında isə Azərbaycanın Amerikadakı səfirliyi köməklik etdi.
- Bəs satışı necə oldu?
- Kitab
nəşr edildikdən sonra onun yayılması ilə, əlbəttə ki, bilavasitə özüm məşğul
olmalı idim. Onu veb saytım üzərindən satışa buraxdım, sonra amazon.com-dan sadəcə
olaraq Amerika daxilində satışı həyata keçirildi. Çox istəyərdim ki, kitab
bütün dünyada yayımı olsun, amma bunun üçün böyük resurslar tələb olunurdu. Ona
görə də kitab istədiyim kimi dünyaya yayılmadı. Amma olsun, bir heyətin işini təkbaşına
etdiyimə görə bu prosesdə çox şey öyrəndim.
Kitab
çıxdıqdan sonra, kulinariya ilə bağlı tədbirlərə dəvət aldım. Vaşinqtonun
Konqress kitabxanasında bir məruzəm olmuşdu. Burda müxtəlif kitabxanalarda mətbəxlə
bağlı məruzələrim olub. Mühazirələrə Azərbaycanla əlaqəsi olmayan insanlar gəlir,
gözəl təəssüratla ayrılırlar. Amerikalılar yeni məlumata çox açıqdırlar. Onlara
başqa mətbəxlər, mədəniyyətlər çox maraqlıdır.
- Kitab mükafata da layiq görülmüşdü...
- Kitab
işıq üzü görəndən sonra həm dünya, həm də Amerika çapında 5 mükafata layiq
görüldü.
- Amerikada evinizdə yemək dərsləri də keçirsiniz,
bir az da bundan danışaq...
- Bəli,
bəzən evdə, bəzən də başqa dəvət olunan yerlərdə Azərbaycan mətbəxinə aid yemək
dərsləri təşkil edirəm. Düşbərədən tutmuş şorqoğala kimi hər şey hazırlayırıq.
Baxırsan ki, heç vaxt bununla əlaqəsi olmayan insanlar düşbərə bükürlər. Bu,
onlara ləzzət edir. Vaxtaşırı mətbəx və mədəniyyət gecələri də təşkil edirəm. Həyətimizdə
üzüm ağacının altında masa düzəldirəm, insanların Amerikada qopub özlərini Azərbaycanda
hiss etmələri üçün şərait yaradıram. Süfrəyə yeməklər düzülür, mətbəx nümunələri
haqqında danışılır, sonra rəqslər edirlər, musiqiyə qulaq asılır.
- Bəs Azərbaycana mətbəx turları təşkil etmək
fikrinə gəlməyiniz necə oldu?
- Mətbəxlə
bağlı kitabımı, bloqda yazılarımı oxuyanlar bəzən yazırdılar ki, nə vaxtsa Azərbaycana
qastronomik turlar təşkil etmək istəsəniz, biz gələrdik. Bir neçə nəfər belə
turlarla bağlı mənə sual vermişdi. Cavab yazırdım ki, planda elə bir şey
yoxdur, etsəm, sizə də xəbər verərəm. Düzü, bu cür turlar təşkil etməklə bağlı
təcrübəm də yox idi. Ancaq e-maillər gəlməyə davam etdi, həyatımda məni bu işi
görməyə stimul verəcək başqa şeylər də oldu. Mən işarətlərə inanan insanam. Yəni, elə bir şeylər Bir anda qərar
verdim ki, Azərbaycana mətbəx və mədəniyyət turları təşkil edəcəm. Əslində,
kitabımın adı da səyahətlə bağlıdır. "Nar və zəfəran. Azərbaycana kulinariya səyahəti”.
İlk turum 2018-ci ilin yayında oldu. Tura bir çox fərqli sahələrdə çalışan
maraqlı insanlar qatılmışdı. Kaliforniya Kulinariya Tarixçiləri Assosiasiyasının
sədri, görkəmli kulinariya tarixçisi Çarlz Peri də turda iştirak edirdi. Azərbaycanın
müxtəlif rayonlarına səyahət etdik.
Bizim
turda Bakıda restoranlarda yemək yemək, tarixi yerlərə getməklə iş bitmir.
Qonaqları ucqar kəndlərə, turistlərin getmədiyi yerlərə də aparıram ki, ordakı
insanlarla tanış olsunlar, evlərdə nələr bişirildiyini, ənənələrimizi görsünlər,
sənətkarlarla tanış olurlar, mədəniyyətimiz haqqında ümumi təsəvvürləri
yaransın.
İlk
turumun iştirakçıları sadəcə Kaliforniyada yaşayanlar idisə, ikinci turda
baxdım ki, Cənubi Afrikadan, Yeni Zelandiyadan, başqa yerlərdən insanlar məni
internet vasitəsi ilə tapıb qoşuldular.
- Hazırda ancaq kulinariya ilə məşğulsunuz?
- Əvvəllər
başqa işlərdə işləsəm də (layihə rəhbəri, marketoloq və s.), hazırda əsas işim
məhz turlardır, bu proyekti böyütməklə məşğulam. Qeyd edim ki, bu təşəbbüsə sadəcə
iş kimi deyil, sosial əhəmiyyətli bir proyekt kimi də baxıram.
- Maraqlıdır, mətbəxlə bağlı yeni kitab olacaqmı?
- Bəli,
hazırda ikinci kitabımın üzərində işləyirəm. Bu dəfə regional mətbəxlərlə bağlı
kitab olacaq. Və yenə də Azərbaycana aid.
Aygün
Asimqızı