Bakı 4°C
8 stansiya, 3 tunel, 41 körpü
Zəngəzur dəhlizi
artıq regionun qaçılmaz reallığına çevrilib. Dəhlizin açılışı ilə Çindən
başlayan, Xəzər regionundan Türkiyəyə, oradan isə Şərqi Aralıq dənizi və Şimali
Avropa istiqamətinə uzanan dünyanın ən böyük ticarət dəhlizi yaradıla bilər
44 günlük
müharibədə qazanılan tarixi qələbənin mühüm və önəmli nəticələrindən biri də Zəngəzur
dəhlizinin açılması ilə bağlı razılaşmadır. 2020-ci il noyabrın 10-da
imzalanmış üçtərəfli bəyanatda öz əksini tapan Zəngəzur dəhlizi artıq regionun
qaçılmaz reallığına çevrilib. Dəhlizin açılışı ilə Çindən başlayan, Xəzər
regionundan Türkiyəyə, oradan isə Şərqi Aralıq dənizi və Şimali Avropa
istiqamətində dünyanın ən böyük ticarət dəhlizi yaradıla bilər. Həqiqətən də,
Azərbaycan Cənubi Qafqazda yeni geosiyasi reallıq formalaşdırıb və bu gün hər
kəsin gəldiyi qənaət budur ki, Zəngəzur dəhlizi açılmalıdır. Ən önəmli olan
odur ki, Ermənistan da artıq anlamağa başlayıb ki, dəhliz onun iqtisadiyyatı
üçün prezident İlham Əliyev tərəfindən verilən son şansdır və bundan
yararlanmaq gərəkdir. Əks təqdirdə, regionun ən yoxsul və iqtisadi cəhətdən
asılı ölkəsi kimi qalacaq. Bu ikinci şansdan yararlanmaq gərəkdir. Birinci dəfə
işğalçı siyasəti üzündən iri enerji və nəqliyyat layihələrinin ölkəsinin
torpaqlarından keçməsi şansını itirdi. İndi də, yəqin, vaxtilə yaşadıqlarının
təkrarlanmasını istəməzlər.
Reallığa çevrilən dəhliz
Yeri gəlmişkən,
dünya mediası da mütəmadi dəhliz məsələsinə toxunur və onun açılmasının artıq
reallığa çevrildiyini təsdiqləyir. Onların müraciət etdiyi ekspertlərin
qənaətincə, bu dəhlizin açılması yerli iqtisadi əlaqələrin qurulmasının vacib
hissəsidir. Daha çox da Ermənistana gərəkdir- onun iqtisadi yüksəlişində
Zəngəzur dəhlizi ən zəruri bir layihədir. Dünyaca məşhur Eurasi Review nəşri yazır ki, Zəngəzur dəhlizi,
sadəcə, Azərbaycan və Türkiyə üçün deyil, Rusiya və İran da daxil olmaqla bölgə
ölkələrinin iqtisadi inkişafı üçün olduqca əhəmiyyətli, bölgənin geosiyasi və
strateji əhəmiyyətini dəfələrlə artıran bir yoldur. "Ümid etmək olar ki,
bu il dəhlizlə bağlı ciddi nailiyyətlər əldə olunacaq. Ermənistanla Azərbaycan arasında 44 günlük müharibə nəticəsində 2020-ci
ilin sonunda atəşkəs razılaşması əldə olunub. Münaqişənin başa çatmasından bir
il sonra Brüsseldə baş tutan dekabr görüşü Zəngəzur nəqliyyat dəhlizi ilə bağlı
razılığa gəlməyə imkan verdi. Dəhliz regionun işlərində iştirak siyasətində Türkiyə
üçün faydalı olacaq - dəhliz diplomatik təşəbbüslərdən kənara çıxmaq imkanı
verir", - deyə məqalədə vurğulanır.
Dəhliz Ermənistan
üçün ehtiyac duyduğu gəliri gətirəcək
Qeyd olunur ki, iqtisadiyyatı onilliklər ərzində siyasi və iqtisadi
təcriddən əziyyət çəkən Ermənistan üçün nəqliyyat marşrutu çox ehtiyac duyulan
gəlir gətirəcək. Qlobal dekarbonizasiya kontekstində iqtisadiyyatı neft və qaz
ixracına əsaslanan bir ölkə olan Azərbaycan üçün bu, mədən yanacaqlarından
uzaqlaşaraq iqtisadiyyatın diversifikasiyasını sürətləndirməyə kömək edəcək.
Uzunmüddətli perspektivdə Ermənistanın enerji tələbatının böyük hissəsini təmin
edən və bütün regionun təhlükəsizliyinə təhdid olaraq qalan Metsamor AES-i əvəz
etmək üçün Gürcüstan, Rusiya və İranla birlikdə hər üç ölkənin əməkdaşlıq
potensialı ola bilər. Zəngəzur dəhlizinin açılması Qərb ölkələri, xüsusilə
Böyük Britaniya və Aİ üçün də imkanlar yaradacaq. Təkcə nəqliyyat dəhlizinin
yaradılması üzrə işlərə deyil, həm də 1994-cü ildə Ermənistan tərəfindən işğal
edilmiş, lakin 2020-ci il müharibəsi zamanı işğaldan azad edilmiş Qarabağın
genişmiqyaslı bərpasına dair müqavilələr bağlamaq lazımdır. Böyük Britaniya
minatəmizləmə və partlayıcı sursatların zərərsizləşdirilməsi sahəsində dünya
lideri olaraq, artıq minatəmizləmə əməliyyatları üçün dövlət vəsaiti ayırıb.
Minatəmizləmə üzrə ixtisaslaşan Britaniyanın özəl şirkətləri Azərbaycanın
səylərinə töhfə verib və bunun sayəsində 2021-ci ilin sonuna kimi 21 min
hektara yaxın ərazi təmizlənib, o cümlədən 53 minə yaxın mina təmizlənib. Digər
Britaniya şirkəti səlahiyyətlilərlə birlikdə bölgənin bərpası üçün baş plan
hazırlayıb. Xarici sərmayələrin axını ilə aydın olur ki, sülh müqaviləsi
potensialı ilə xarici investorların marağı gələcəkdə yalnız artacaq. Lakin
bütün regionun parlaq gələcəyi iki ölkə liderləri arasında sülh danışıqlarının
davamlı uğurundan asılıdır. Bu danışıqlar prosesi asan olmayacaq, onu başa
çatdırmağın nə qədər vaxt aparacağı məlum deyil. Bununla belə, 70 il əvvəl
Avropada müharibənin sona çatması ilə gələn ən bariz nümunələrdən başlayaraq,
diqqət yetirilməli olan sülh dividendlərinin başqa nümunələri də var.
Dəhlizin əsas hissəsinin birinci mərhələsində işlərin böyük hissəsi
başa çatıb
Onu
da qeyd edək ki, Zəngəzur dəhlizinin əsas hissəsinin – ümumi uzunluğu 110,4
kilometr olan Horadiz-Ağbənd dəmir yolunun tikintisinin birinci mərhələsində
artıq işlərin böyük hissəsi başa çatıb. Ötən ilin fevralında prezident İlham
Əliyev tərəfindən təməli qoyulan dəmir yolu xəttinin tikintisi üzrə işlər üç
mərhələdə aparılır. Birinci mərhələdə dəmir yolunun 3 kilometrlik hissəsi,
həmçinin Horadiz, Mərcanlı və Mahmudlu stansiyaları yenidən qurulur. İşlərin
ikinci mərhələsi Soltanlı və Qumlaq stansiyaları ilə birlikdə 55 kilometrlik
hissənin tikintisini əhatə edəcək. Nəhayət, işlərin üçüncü, sonuncu
mərhələsində isə dəmir yolunun 25,4 kilometrlik hissəsinin və Mincivan, Bartaz
və Ağbənd stansiyalarının təməli qoyulur. Ümumilikdə bu dəmir yolunun bütün
uzunluğunda 8 stansiya, 3 tunel, 41 körpü, 4 yol
ötürücüsü və 300-ə yaxın süni mühəndislik strukturu görünəcək. Birinci
mərhələdə isə artıq torpaq işlərinin 90 faizi yerinə yetirilib, dəmir yolunun
23 kilometrlik hissəsində doqquz körpü, iki keçid, 52 qəza keçidi yenidən
qurulub, relsin yuxarı konstruksiyasının elementləri döşənib. Bu kontekstdə
Zəngəzur dəhlizi region ölkələri arasında siyasi yaxınlaşma üçün imkanlar
pəncərəsi açır. Və sonra heç kimə sirr deyil ki, Qarabağın investisiya
cəlbediciliyində mərkəzi amil məhz Zəngəzur dəhlizinin imkanlarıdır.
Azər NURİYEV
