Bakı 15°C
“Ən yaxşı yazıçılar acgözdürlər”
Nobel mükafatlı yazıçı Vilyam Folkner yazarkən “olar-olmaz”larını yeni yazarlar və oxucuları üçün paylaşıb. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, Folknerin çətin anlaşılan tərzi var. Yəni onun qaydalarının olduğuna inanmaq çətindir. Bəzəkli sözlərin ağılalmaz düzücüsünün əlindən beş sözlük (ingiliscə adında – müəl.) bir hekayə çıxıb çünki – “My mother is a fish” (mənim anam balıqdır). Hər halda inanmaq çətin də olsa, Folknerin 116-cı ildönümü münasibətilə “HuffingtonPost”da yayımlanmış məqalədə yer alan məsləhətlərini paylaşırıq. Onu da qeyd edək ki, bu məsləhətləri yazıçı 1958-ci ildə “The Paris Review” jurnalına verdiyi müsahibədə bölüşüb.
1.Yazmaq müəlliflə əlaqəli deyil, məhsulla əlaqəlidir. Əgər mən indi olmasaydım, kimsə məndən, Heminqueydən, Dostoyevskidən, bizim hamımızdan yazacaqdı. Məsələn, bu bir faktdır ki, Şekspirin dramları kimi tanıdığımız əsərlərin müəllifi olduğu iddia edilən üç namizəd var. Yəni bu əsərlərin müəllifi onlardan biri ola bilər. Amma mühüm olan müəllifin kim olduğu deyil, mühüm olan “Hamlet”dir.
2.Digər yazarlardan borc almaqda qəbahət bir şey yoxdur. Məncə, yazıçı, mən bunu əvvəllər də demişəm, tamamilə amoraldır (əxlaqdan kənar düşünən və davranan – müəl.). O, lazım olan hər şeyi hər yerdən götürür və bunu açıq-aşkar və dürüstcə edir. Çünki yazıçı elə bir işlə məşğul olur ki, elə bir şey yaratmağı ümid edir ki, ondan sonrakı bütün nəsillər onun yazdıqlarından öyrənə biləcək. Üstəlik, gələcəkdə kimsə onun da yazdıqlarından rahat bir formada nəsə götürə bilər, ən azından yazıçı buna ümid edir.
3.Ən yaxşı yazıçılar acgözdürlər – 99% istedad... 99% nizamlılıq... 99% iş... Yazıçı əsla yazdığından məmnun qalmamalıdır. Heç bir əsər əsla ən mükəmməl formasında deyil. Hər zaman daha mükəmməl xəyal edib, daha yüksəyi hədəflə. Əsla müasirlərin və ya əvvəlki nəsillə yarışma. Sadəcə, mövcud olduğundan daha yaxşısı olmaq üçün çalış.
4.Hekayənin özü onun üslubundan çox-çox vacibdir. Düşünürəm ki, yazıldıqca hekayə öz üslubunu alır, qəlibə düşür, yəni yazıçı onun üslubu ilə çox da məşğul olmamalıdır. Əgər bununla çox əlləşsə, lazım olmayanı yazmağa başlayacaq. Gözəl bir üslub qulağa xoş və təsirli gələ bilər, amma onun içində heç nə olmayacaq.
5.Yazıçı oxucu olmalıdır. Oxu, oxu, oxu. Hər şeyi oxu – mənasız şeyləri, klassikanı, yaxşını, pisi – necə yazdıqlarını görmək üçün oxu. Sadəcə, ustasını izləməklə şagirdlik edən biri kimi. Oxu! Bundan yararlanacaqsan. Sonra yaz. Əgər o yaxşıdırsa, sən onu müqayisələrlə təyin edə biləcəksən. Əgər yaxşı deyilsə, pəncərəni aç və at.
6.Bəhanələr axtarmayın. Bəzən eşidirəm adamlar deyir: “Evli olmasaydım, yazar olardım”, “Əgər bu işlə məşğul olmasaydım, yazıçı olardım”. Mən buna inanmıram. Əgər siz yazmaq istəyirsinizsə, mütləq yazacaqsınız və sizi heç nə əngəlləyə bilməyəcək.
7.Təcrübələrinizi yazın. Zənnimcə, təcrübə yadınızda qalan hər şeydir. Təcrübə bir kitabdan da qazanıla bilər. Bir kitab, hekayə sizi hərəkətləndirəcək qədər mükəmməl ola bilər. Bu, sizin qazandığınız təcrübədir. Kitabdakı obrazların etdiklərini eləməyə məcbur deyilsiniz, əgər onlar sizə doğru insan olmaq üçün təsir edirlərsə, onların doğrularının doğru olduğunu anlayırsınızsa, bu sizin təcrübənizdir. Yəni mənim təcrübə məfhumuma görə, təcrübədən keçirmədiyiniz bir şeyi, yaşamadığınız bir hissi yazmaq mümkün deyil.
8.Surətlərinizi yaxşı tanıyın. Xarakteri beyində canlandırmaq çox çətindir. Düzdür, o, sizin beyninizdə yaranır. Hekayə irəlilədikcə, o, üzərinə düşən işi icra edəcək. Sizin vəzifəniz onun yanından ayrılmamaqdır, dediklərini, elədiklərini, düşüncələrini kağıza köçürməkdir. Ona görə də onu yaxşı tanımalısınız. Onun yaşadıqlarını hiss etməlisiniz.
Tərcümə etdi:
Elcan SALMANQIZI
1.Yazmaq müəlliflə əlaqəli deyil, məhsulla əlaqəlidir. Əgər mən indi olmasaydım, kimsə məndən, Heminqueydən, Dostoyevskidən, bizim hamımızdan yazacaqdı. Məsələn, bu bir faktdır ki, Şekspirin dramları kimi tanıdığımız əsərlərin müəllifi olduğu iddia edilən üç namizəd var. Yəni bu əsərlərin müəllifi onlardan biri ola bilər. Amma mühüm olan müəllifin kim olduğu deyil, mühüm olan “Hamlet”dir.
2.Digər yazarlardan borc almaqda qəbahət bir şey yoxdur. Məncə, yazıçı, mən bunu əvvəllər də demişəm, tamamilə amoraldır (əxlaqdan kənar düşünən və davranan – müəl.). O, lazım olan hər şeyi hər yerdən götürür və bunu açıq-aşkar və dürüstcə edir. Çünki yazıçı elə bir işlə məşğul olur ki, elə bir şey yaratmağı ümid edir ki, ondan sonrakı bütün nəsillər onun yazdıqlarından öyrənə biləcək. Üstəlik, gələcəkdə kimsə onun da yazdıqlarından rahat bir formada nəsə götürə bilər, ən azından yazıçı buna ümid edir.
3.Ən yaxşı yazıçılar acgözdürlər – 99% istedad... 99% nizamlılıq... 99% iş... Yazıçı əsla yazdığından məmnun qalmamalıdır. Heç bir əsər əsla ən mükəmməl formasında deyil. Hər zaman daha mükəmməl xəyal edib, daha yüksəyi hədəflə. Əsla müasirlərin və ya əvvəlki nəsillə yarışma. Sadəcə, mövcud olduğundan daha yaxşısı olmaq üçün çalış.
4.Hekayənin özü onun üslubundan çox-çox vacibdir. Düşünürəm ki, yazıldıqca hekayə öz üslubunu alır, qəlibə düşür, yəni yazıçı onun üslubu ilə çox da məşğul olmamalıdır. Əgər bununla çox əlləşsə, lazım olmayanı yazmağa başlayacaq. Gözəl bir üslub qulağa xoş və təsirli gələ bilər, amma onun içində heç nə olmayacaq.
5.Yazıçı oxucu olmalıdır. Oxu, oxu, oxu. Hər şeyi oxu – mənasız şeyləri, klassikanı, yaxşını, pisi – necə yazdıqlarını görmək üçün oxu. Sadəcə, ustasını izləməklə şagirdlik edən biri kimi. Oxu! Bundan yararlanacaqsan. Sonra yaz. Əgər o yaxşıdırsa, sən onu müqayisələrlə təyin edə biləcəksən. Əgər yaxşı deyilsə, pəncərəni aç və at.
6.Bəhanələr axtarmayın. Bəzən eşidirəm adamlar deyir: “Evli olmasaydım, yazar olardım”, “Əgər bu işlə məşğul olmasaydım, yazıçı olardım”. Mən buna inanmıram. Əgər siz yazmaq istəyirsinizsə, mütləq yazacaqsınız və sizi heç nə əngəlləyə bilməyəcək.
7.Təcrübələrinizi yazın. Zənnimcə, təcrübə yadınızda qalan hər şeydir. Təcrübə bir kitabdan da qazanıla bilər. Bir kitab, hekayə sizi hərəkətləndirəcək qədər mükəmməl ola bilər. Bu, sizin qazandığınız təcrübədir. Kitabdakı obrazların etdiklərini eləməyə məcbur deyilsiniz, əgər onlar sizə doğru insan olmaq üçün təsir edirlərsə, onların doğrularının doğru olduğunu anlayırsınızsa, bu sizin təcrübənizdir. Yəni mənim təcrübə məfhumuma görə, təcrübədən keçirmədiyiniz bir şeyi, yaşamadığınız bir hissi yazmaq mümkün deyil.
8.Surətlərinizi yaxşı tanıyın. Xarakteri beyində canlandırmaq çox çətindir. Düzdür, o, sizin beyninizdə yaranır. Hekayə irəlilədikcə, o, üzərinə düşən işi icra edəcək. Sizin vəzifəniz onun yanından ayrılmamaqdır, dediklərini, elədiklərini, düşüncələrini kağıza köçürməkdir. Ona görə də onu yaxşı tanımalısınız. Onun yaşadıqlarını hiss etməlisiniz.
Tərcümə etdi:
Elcan SALMANQIZI
