Üzümüz gülsün - Araşdırma
Bəzən gənclərin
arasında elə böyük səbəb olmadan həddindən artıq pessimist aurada olanlarını
görürük. Həyatdan küskün olurlar, insanlardan uzaq qaçırlar, heç kimin onları
başa düşmədiyini deyirlər və s. Amma özünü pozitivə kökləmək kimi mövzular da
tez-tez müzakirə olunur, bu cəhətdən bir çox şeyin insanın özündən asılı olduğu
deyilir. Bu, həqiqətən belədir? Əgər belədirsə, pozitiv olmaq üçün biz nələrə
diqqət etməliyik?
Xarakter məsələsi
Psixiatr Orxan Fərəcli bunun həm də bir az xarakter məsələsi olduğunu
bildirdi: "Əgər hər şey
qaydasındadırsa, amma insanda pessimistlik varsa, burda depressiya halı olması
ehtimalı böyükdür. Çünki depressiya geniş yayılıb, bu fonda onların depressiv
olma ehtimalları xeyli yuxarıdır. Yaxud onların xarakter tipi ilə bağlı ola bilər”.
Valideyn amili
Psixoloq Vəfa Əkbərin sözlərinə görə, yeniyetmə və gənclərin pessimist
ruhda olmasının əsas səbəbi valideynlərdir: "Biz uşaq, yeniyetmə və gənclərdə
bu problemi görürüksə, deməli, onu rəssam elə çəkib. Yəni valideyn elə
formalaşdırıb. Çünki hər bir övlad valideyninin şah əsəridir. Ümumiyyətlə,
uşaqlara yanaşmada təbii və standart - süni olan yanaşma var. Valideynlər daha
çox standartı sevirlər. Onlara bəlli olan davranışlar var ki, onu göstərirlər və
nəticəsinin də planlaşdırdıqları kimi olmasını istəyirlər. Peşə, həyat yoldaşı
və s. seçimə də qarışırlar. Gənclərin pozitivə köklənməsi üçün maariflənmə işi
onların özləri ilə yanaşı, ümumilikdə valideynlərilə də getməlidir. Təsir əks-təsirə
bərabərdir. Biz nəyi diqtə etməyə, inandırmağa çalışsaq, bir o qədər də haqsız,
inandırmamış kimi çıxacağıq. İlk olaraq yeniyetmənin, gəncin nə istədiyini bilməmiz
önəmlidir. Ona görə də valideyn uşağı dinləməlidir. Çünki uşaqları dinlədikcə
onlar seçim haqları olduğunu görəcək, təsirə məruz qalmadığını hiss edəndə ən
azından içində mübarizə aparmayacaq. Düzdür, bu təsirə məruz qalanların içərisində
pozitivi də olur, neqativi də. Pozitivlərə gəlincə, o demək deyil ki, onlar
fikirlərini deməkdə çətinlik çəkmirlər. Onlar da bəzən valideynləri tərəfindən
təzyiq altında olurlar”.
Psixoloq
qeyd etdi ki, pozitivliyin kökü uşağın özünü tanımasındadır: "Erkən yaşda uşaq
özünü tanımalıdır. Buna da valideyn şərait yaratmalıdır. Uşaq əyləncəsini, ona
zövq verən şeylərin nə olduğunu bilməlidir. Bu gün valideynlərin əksəriyyəti
uşağın mədəsini düşünür, beynini inkişaf etdirmir”.
Həyat tərzi
Gündəlik
rejimi necə qurmaqdan da çox şey asılıdır. Orxan
Fərəcli deyir ki, gündəlik həyat tərzinin də burada rolu az deyil: "Həyat tərzi,
insanlarla ünsiyyət qurma kimi məsələlər də burda önəmli faktorlardır. Gecə
yuxusunu qaydasında saxlamaq, tez yatıb tez oyanmaq önəmlidir. Mümkün qədər
kriminal xarakterli xəbərlər, qorxu filmlərindən uzaq durmaq lazımdır. Xüsusilə,
bu cür məlumatların daha çox təsir etdiyi adamlar bunu diqqətdə
saxlamalıdırlar. Bir də aktiv idmanla məşğul olmaq yaxşı təsir edir. Bunlar
insanı müsbətə kökləyir”.
Motivator-təlimçi Murad Məmmədov deyir ki, pozitivliyini qorumaq üçün günü daha
dinamik keçirmək lazımdır: "Ola bilər ki, kiminsə fiziki imkanı fərqlidir deyə,
çox gəzə bilmir. Amma mümkün qədər aktivliyi qorumaq lazımdır. Fərqli yerlərdə
olmağın insana pozitiv yöndən təsiri böyükdür. Mən hər zaman günümü daha
dinamik keçirməyə çalışıram”.
Musiqilər, kitablar
Bəzən gəncləri
dinlədikləri musiqilərin, oxuduqları kitabların pessimistliyə yüklədiyini də
deyirlər. Vəfa Əkbərin sözlərinə görə,
uşaq yaşlardan zövq düzgün formalaşdırılanda gənc artıq nəyə qulaq asacağını,
hansı kitabları oxuyacağını bilir, doğru nəticə çıxarmağı bacarır: "Əslində,
kiçik yaşlarından maarifləndirmə aparılsa, dərnəklərə gedilsə, uşaq öz maraq
dairəsini biləcək. Uşağın öyrənməyə, oxumağa, analiz etməyə ən azı qabiliyyətini
formalaşdırmaq lazımdır ki, nəyi oxuyacağını bilsin, kitabdan düzgün nəticə
çıxarmağı bacarsın. Bu, bir tərbiyə, mədəniyyətdir. Musiqi də elə. İnsan bir
şeyi nə qədər çox görürsə, eşidirsə, istər-istəməz onun yaddaşa yazılır. Zövqə
təsir edir. Lağ etsən belə, çox dinlədikcə zövqünə təsir edə bilir”.
Orxan Fərəcli bildirdi ki, kitab məsələsində dəqiq fikir demək çətindir:
"O kitabı oxuyan hər kəs pessimist olmur. Müəyyən insanlara təsir edir. Bu da
qeyd etdiyim kimi depressiya əlamətlərindən dolayı ola bilər. İnsan
depressiyada olanda həmin halına uyğun kitablar seçib oxuya bilər”.
Kiçik uğurlar qazanmağa çalışın
Murad Məmmədov deyir ki, insanı pozitiv edən əsas faktorlardan
biri də qazandığı uğurlardır: "Uğurların sayının az olması, yaxud heç uğur
qazanmamaq da insanı mənfiyə yükləyə bilir. Uşaqlıqdan başlayaraq insan nə qədər
çox uğur qazansa, o qədər pozitiv, özünə inamlı olur. Söhbət böyük miqyaslı
sosial uğurlardan getmir. Sadəcə, fərd olaraq insanın təkbaşına ayaq üstə
dayanması kimi bir uğurdan gedir. Məsələn, hansısa bir dili öyrənmək, kursu
bitirmək və s. kimi uğurlar. Adam passiv həyat tərzi keçirib, heç bir bacarıq əldə
etməyib və sonda da bunları əldə edənləri görəndə pessimist olur. Kiçik
uğurları olmayan adamlarda pessimistlik olur. Ona görə insan bu kimi məsələləri
özünə aşılamalı, xırda uğurlar əldə etməyə çalışmalıdır. Çünki böyük uğurları məhz
bu toplanan xırda uğurlar gətirir”.
Problemli mövzuları çox müzakirə etməyin
Murad Məmmədov bildirdi ki, pessimistliyə yükləyən mövzuları gün ərzində
müzakirə etmək də insana pis təsir edir: "Nə isə bir çətinliyim olduğu zaman
onu özüm üçün analiz edirəm. Bəzən görürəm ki, onun həlli bu an üçün mümkün
deyil. Bu zaman o mövzunu dost-tanış arasında çox da müzakirə etmirəm. Məsləhət
almaq üçün bir dəfə deyə bilərəm. Amma problemli mövzuları gün ərzində çox da
müzakirə etmirəm. Bu, insanı mənfiyə yükləyə bilir. Pozitivliyi qoruyub
saxlamaq üçün problemli mövzulardan qaçıram”.
Düzgün ətraf seçimi
Bir də ətraf
seçimi önəmli məqamlardandır. Murad Məmmədovqeyd etdi ki, bunu da düzgün etmək lazımdır: "Mənə pozitiv əhval verən
insanların ətrafında olmağı seçirəm. Elə insanlar var ki, daim bədbin
mövzulardan danışırlar. O cür adamlarla ünsiyyətdən qaçıram. Çevrəmizi də
düzgün seçməliyik. Pozitiv ruhlu, enerjili adamları ətrafımıza yığmalıyıq ki,
bizə də o enerjini ötürsünlər”.
İşgüzar inkişaf, motivasiya kitabları...
Hüquq üzrə fəlsəfə doktoru,
dosent, işgüzar inkişaf yazarı Nadir Adilov deyir ki, işgüzar inkişaf,
motivasiya kitablarının gənclərin ruh halının yaxşıya doğru dəyişməsində rolu
çoxdur, amma bəzən bu kitablar gənclərə pessimistlik də ötürə bilir: "Ümumiyyətlə,
hər bir insan az və ya çox oxuduğu kitabın təsiri altına düşə bilir. Bu,
normaldır. Söhbət fərdi inkişaf kitablarından gedirsə, bəzən bu kitabların
pozitiv deyil, əks təsiri də ola bilir. Bu, hansı hallarda olur? Məsələn, bir gənc
fərdi, yaxud işgüzar inkişaf kitabı oxuyur. Kitabın müəllifi əcnəbidir və kitab
həmin müəllifin təmsil etdiyi coğrafi məkanın tələbləri, şərtləri və sair bütün
xüsusiyyətlər nəzərə alınaraq yazılıb. Təbii ki, belə bir kitabın bədii və ədəbi
üslubu nə qədər gözəl olsa da, onu oxuyan gənc orada praktikada tətbiqi təklif
edilən modelləri, alətləri istifadə edə bilməyəcəksə, təbii ki, pessimistliyə
düşəcək. Yox əgər, gəncin müqayisələndirmə və məntiqi güclüdürsə, təbii ki, bir
çıxış yolu tapacaq. Ümumiyyətlə, müasir gəncləroxuyub müqayisə aparır.
Bir çox gənclər, bəzən oxuduqları kitabların tətbiqi
sahəsində maraqlı olur. Təbii ki, bir çox gənc tətbiqlər üzrə oxuduqları
kitablar zamanı bu qənaətə gələ bilir ki, bizdə mən belə etsəm,
alınmayacaq.Deyək ki, kitabını oxuduğu müəllifin təmsil etdiyi ölkənin nəinki
qanunvericiliyi üst-üstə düşür, hətta iqlimi, təbiəti də tam fərqlidir.Ona
görə, işgüzar və fərdi inkişaf cəhətdən yerli ədəbiyyatların çox olmasına
ehtiyac var. Bizdə bu sahədə az da olsa güclü yazarlar var. Xarici müəlliflər də
peşəkardır, gözəl əsərlər yazıblar, məktəblər qurublar. Sadəcə, subyektiv
fikrim ondan ibarətdir ki, müəlliflər milli düşüncəyə əsaslanan məktəblər
yaratmalıdır. Yerli təcrübə məsələsi çox önəmlidir. Əgər bir əcnəbinin kitabını
bir gənc oxuyur və təsirə düşürsə ki, heyf burda olan ülvi ideyaları öz ölkəmdə
tətbiq edə bilmirəm, bura filan ölkə olsa, böyük enerji ilə bunu edərdim. Bu
artıq nə o yerli oxucunun, nə də ki əcnəbi müəllifin problemidir. Bu, biz yerli
müəlliflərin problemləridir ki, gənclərə yerli nümunələr əsasında özlərini
inkişaf modellərini ya göstərə bilmirik və yaxud da bu modelləri göstərə bilən
bir cərəyan və bir məktəbə malik deyilik”.
Aygün Asimqızı