Zob xəstəliyindən özümüzü necə qoruyaq?
Dünyada hər il qalxanabənzər vəzi xəstələrinin sayı
5% artır. Azərbaycanda da bu vəziyyət müşahidə edilir. Trend-in məlumatına
görə, bunu Səhiyyə Nazirliyi Respublika Endokrinoloji Mərkəzinin direktor
müavini Babək Saleki Respublika Klinik Xəstəxanasında 25 may - Ümumdünya
Qalxanabənzər Vəzi Gününə həsr olunan tədbirdə çıxışı zamanı deyib. Onun
sözlərinə görə, 2017-ci ilin 1 yanvar tarixinə olan məlumata əsasən, ölkə üzrə
ümumi qalxanabənzər vəzi xəstəlikləri ilə dispanser qeydiyyatına 16 986 nəfər
götürülüb. Onlardan 3251 nəfəri diffuz ur, 2730 nəfəri düyünlü ur, 5443 nəfəri
tireotoksikoz, 3363 hipotireoz, 1060 nəfər tireoditlər, 53 nəfəri isə
qalxanabənzər vəzinin yeni törəməsindən əziyyət çəkir.
B.Saleki qeyd edib ki, Azərbaycanda qalxanabənzər
vəzi xəstəliyindən (zob) əziyyət çəkən xəstələrin sayı statistik rəqəmlərdən
qat-qat artıqdır. Bunlar da əsasən rayondan gələn və şəhər qeydiyyatı
olmayanlardır: "Çox zaman xəstələr qeydiyyata düşməmək üçün müraciət
etmirlər. Çox zaman onlar qonşular, tanış həkimlər və ya kiminsə tanışlığı ilə
şəxsi klinikalar və ya şəxsi tanışların yanına gedirlər. Buna görə də ölkədə
zob xəstələrinin sayı statistik rəqəmlərdən çoxdur”.
B.Saleki əlavə edib ki, qalxanvari xəstəliklərin
bir növü də funksiyasının hissəvi və ya daimi çatışmazlığı nəticəsində meydana
çıxan hipoteriozdur. Bu xəstəlik 99 % hallarda ömürlük olur və onun müalicəsi
üçün yazılan dərman ömürlük qəbul edilməlidir. Belə xəstələr 3-6 aydan bir, ya
da ən azı ildə 1 dəfə endokrinoloq müayinəsindən keçməli və hormonlar
yoxlanılmalıdır:"Hipoterioz adətən qadınlarda müşahidə olunur.
Onlar hamilə olduğu zaman bəzi həkimlər bildirir ki, hamiləlik vaxtı dərman
qəbul etməyin. Bu düzgün deyil. Hipoterioz olduqda, hamiləlik zamanı
qalxanabənzər vəzin hormonları mütəmadi olaraq qəbul edilməlidir. Bunu qəbul
etməyəndə dölyanı sular bulanır, döl özü şişkin olur və nəticədə zehni cəhətdən
geri qalmış uşaqlar anadan olur. Uşaqlarda müşahidə olunan anadangəlmə
hipoterioz nadir xəstəliklər sırasındadır. Bu xəstəlik vaxtında müalicə və
müayinə olunarsa, uşaq normal böyüyür, əks halda, valideynlər hamiləlik zamanı
düzgün müayinə aparılmadıqda, 10 yaşlı uşağın zehni 4 yaşlı uşağın zehni kimi
çalışır”.
B.Saleki onu da bildirib ki, dünyada 665 milyondan
artıq insan yod çatışmazlığı və zob xəstəliyindən əziyyət çəkir. 1 milyon yarım
adam isə yod defisiti ilə qarşılaşmaq riski yaşayır.
Bəs görəsən xəstəlikdən əziyyət çəkənlərin sayı
niyə ildən-ilə artır? Bunun qarşısını necə almaq olar?
Həkim-terapevt
Elnur Rəhimov deyir ki, zob xəstəliyinin geniş yayılmasının əsas səbəblərindən
biri qida rasionumuzun və içdiyimiz suyun tərkibində yodun az olması ilə
bağlıdır: "Ümumiyyətlə, əksər qidaların tərkibində bizə lazım olan yod tərkibi azdır.
Lakin bəzən zob xəstəliyi yodun çatışmazlığı, bəzən isə artıqlığı ilə yarana
bilir. Yəni, bu o demək deyil ki, hər kəsdə zob ancaq yod çatışmazlığından
yaranır. Digər səbəblərdən biri də bizim gündəlik qidalarımızda dəniz
məhsullarından az istifadə etməyimizdir. Bu məhsullar bizə lazım olan faydalı
minerallarla zəngindir. Bizim gündəlik qida rasionunda istifadə etdiyimiz
balıqların əksəriyyəti vətəgə, şirin su balıqlarıdır. Dənizdən çıxan balıqdan
daha az istifadə edilir. Halbuki, dəniz balıqları orqanizm üçün daha
faydalıdır. Əsas səbəblərdən başqa biri də stress hesab olunur. Mən Türkiyədə işləyəndə də bununla tez-tez
rastlaşırdım. Xəstələrin əksəriyyətində problem məhz stresslə bağlı olurdu.
Çünki stress keçirdiyimiz zaman orqanizm maqnezium itirir. Maqnezium isə bizim
orqanizmimiz üçün çox vacib mikroelementdir. Bu zaman qalxanabənzər vəzin hormonlarının
idarə edilməsində yanlış, yəni tərs mexanizm başlayır. Bu da zob kimi xəstəliklərin
artmasına gətirib çıxarır. Qeyd edim ki, qalxanabənzər vəzin xəstəliklərinə
təkcə zob aid deyil. Zob qalxanabənzər xəstəliklərinin təkcə bir növüdür. İnsanlarda
bu haqda yanlış təsəvvür formalaşıb. Hər kəs elə bilir ki, boğazda yaranan
bütün xəstəliklər zob adlanır. Yuxarıda qeyd etdiyim amillər qalxanabənzər vəz
xəstəliklərinin hər birinə aiddir. Bəzən insanlar bu xəstəliklərə laqeyd
yanaşırlar. Bu zaman düyünlərin sayı artır və həcmi böyüyür. Müalicə olunmadıqda,
bu düyünlər bədxassəli törəməyə çevrilə
bilir. Bəzən xəstə hətta ağır böhran keçirə bilər. Göz qapaqları, ayaqlar şişir,
qan aşağı düşür. Xəstəliyin yüksək dərəcəli növündə ishal da olur”.
E.Rəhimovun sözlərinə görə, qalxanabənzər vəzi xəstəliyinin bəzi
növlərində xəstə sürətlə arıqlayır. Hipoteriozda isə bunun tam əksinə olaraq
xəstə şişmanlaşır: "Bu zaman qalxanabənzər vəz normadan artıq və ya az çalışır.
Əgər xəstədə əsəb problemləri, ürək döyüntüləri varsa və bağırsaqda
dəyişikliklər yaranırsa, bu zaman mütləq endokrinoloqa müraciət etmək lazımdır.
Hazırda qalxanabənzər vəz xəstəlikləri içərisində autoimmun xəstəliyi daha çox
artıb. Bu xəstəlik zamanı orqanizm özündə olan yodu istifadə edə bilmir. Autoimmun
qalxanvari vəzinin və həmçinin immun
sisteminin xroniki xəstəliyidir. Xəstəlik qadınlarda daha çox inkişaf edir. Yaxşı
olardı ki, zob xəstəliyi olan insanlar yodla zəngin olan qida məhsullarından
daha çox istifadə etsinlər. Bitkilərdən
qalxan qaytarma, laminariya, feyxoadan istifadə edilməsi məsləhətdir. Həmçinin
dağ duzundan istifadə etmək daha məsləhətlidir”.
Həkim-terapevt Məlahət Abbasova deyir ki, qalxanabənzər vəzi xəstəlikləri hormonlarla
bağlıdır: "Hormonları idarə edən sinir sistemləridir. İnsan narahatlıq, stress,
həyəcan keçirdikdə, orqanizmdə hormonal xəstəliklərin də sayı artır. Hormonal xəstəliklər
arasında ən çox şəkərli diabet, zob xəstəliyi geniş yayılıb. Artıq zob xəstəliyinə
uşaqlarda da rast gəlinir. Bu da ananın hamiləlik zamanı keçirdiyi stresslə
bağlıdır. Digər tərəfdən, müasir həyat tərzi də yeniyetmə və uşaqlarda bu xəstəliyin
yaranmasına səbəb olur. Qalxanabənzər vəz xəstəliklərinə daha çox qadınlar
arasında rast gəlinir. Çünki bu vəz həm də ginekologiyanı idarə edir.
Qadınların orqanizmi bu hormonlara həssas olduğuna görə, onlarda bu xəstəliyə
daha çox rast gəlinir. Ona görə də, hər altı aydan bir mütləq müayinədən keçmək
lazımdır. Menstruasiya pozğunluqları zamanı dərhal həkimə müraciət etmək
lazımdır. Çünki bu da zob xəstəliyin əlaməti hesab olunur”.
Şəbnəm Mehdizadə