Ziyalılıq simvolu
Tanrının verdiyi ömür payını hamı mənalı, müdrik yaşaya bilmir. Və bu
ömürdə bir neçə insan ömrünü yaşamaq da hər kəsə nəsib olmur. Alim, cərrah,
pedaqoq, ictimai-siyasi xadim, ən başlıcası, yurdsevər vətəndaş olan professor
Sudeyif İmamverdiyev bunları bir ömrə sığışdıran şəxsiyyətlərdəndir. Təkcə
Azərbaycan urologiyasında deyil, dünya urologiyasında da bir çox ilklər məhz
Sudeyif müəllimə məxsusdur.
Sudeyif Bəşir oğlu İmamverdiyev 1938-ci
il iyul ayının 2-də Astara şəhərində müəllim ailəsində anadan olub. Astarada 1
saylı orta məktəbin rus bölməsini bitirib, 1956-cı ildə N.Nərimanov adına
Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun müalicə-profilaktika fakültəsinin
Azərbaycan bölməsinə daxil olub.
Tələbəliyin ilk illərindən başlayaraq
cərrahiyyə elminə xüsusi maraq göstərib. İnstitutun V kursunda oxuyarkən
hospital cərrahiyyə kafedrasının müdiri, əməkdar elm xadimi, professor
B.M.Mahmudbəyov və dosent M.F.Muradovun rəhbərliyi altında «Nefrektomiyadan
sonra qalan yeganə böyrəyin funksiyası» adlı ilk elmi iş üzərində işləyib.
Həmin iş 1962-ci ildə Bakı şəhərinin ali məktəblərinin tələbə elmi işləri
arasında birinci yeri tutaraq, fəxri fərmana layiq görülüb. Bu, onun urologiya
sahəsində ilk elmi işi idi.
İnstitutu bitirdikdən sonra 1962-63-cü
illərdə hərbi xidmətdə leytenant rütbəsində cərrah-həkim kimi fəaliyyət göstərib.
1963-cü ildə hərbi xidməti başa vuraraq Bakıya qayıdıb və o zaman Ə.Əliyev
adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun urologiya
kafedrasına rəhbərlik edən professor M.M.Cavadzadənin məsləhəti ilə
M.Ə.Mirqasımov adına Respublika Klinik Xəstəxanasının urologiya şöbəsində
uroloq vəzifəsinə qəbul olunub.
Bununla o, fəal elmi həyata qədəm qoyub
və 1964-cü ildə Azərbaycanda ilk dəfə olaraq, rentgen müayinə üsulu olan
limfoqrafiyanı tətbiq edib. Bu müayinəni aparmaq üçün o, həmçinin iki növ
(forma) mexaniki inyektor da təklif edib.
Bu illərdə onun apardığı elmi
axtarışlar səmərəsiz qalmayıb. Bu tədqiqatların nəticəsi olaraq 1965-ci ildə o,
professor Cavadzadə ilə birlikdə «Sidiklik xərçənginin metastazlarının
diaqnostikasında limfoqrafıya və çanaq fleboqrafıyasının əhəmiyyəti» adlı geniş
həcmli elmi məqalə çap etdirib.
1968-ci ildə tibb elmləri namizədi elmi
dərəcəsi almaq üçün Bakıda «Sidikliyin, prostat vəzinin və xarici cinsiyyət
üzvlərinin şişlərində limfoqrafiya və sümükdaxili çanaq fleboqrafiyası»
mövzusunda dissertasiya işini müvəffəqiyyətlə müdafiə edir. Bu iş
sidik-cinsiyyət üzvlərinin bəd xassəli şişlərinin yayılma dərəcəsini müəyyən
etmək üçün çox böyük praktiki əhəmiyyətə malikdir.
Namizədlik dissertasiyasını müdafiə
etdikdən sonra da gənc alim öz axtarışlarını dayandırmır. 1968-ci ildən
başlayaraq, böyrək arteriyasının daralması və tutulması nəticəsində əmələ
gəlmiş vazorenal hipertoniyanın cərrahi müalicəsi problemi ilə məşğul olur.
1971-ci ilin iyun ayında
S.B.İmamverdiyev Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun cərrahi xəstəliklər
kafedrasına assistent vəzifəsinə keçir və tanınmış cərrah-alim professor Mehdi
Mehdiyevin rəhbərliyi altında öz elmi işlərini davam etdirir. O, Mehdiyevin
dəstəyilə 1972-ci ilin sentyabrında doktorluq dissertasiyası üzərində elmi
axtarışlarını davam etdirmək üçün Moskvaya Ümumittifaq Cərrahiyyə Mərkəzinə
ezam olunur. 1972-1974-cü illərdə akademik B.V.Petrovskinin rəhbərlik etdiyi bu
nəhəng mərkəzdə elmi axtarışlarını davam etdirir. 1974-cü ilin dekabrın 24-də
akademik B.V.Petrovskinin və görkəmli damar cərrahı, Dövlət mükafatı laureatı,
professor M.D.Knyazyevin elmi rəhbərliyi altında Moskvada «Hər iki böyrək
arteriyasının daralması nəticəsində baş verən vazorenal hipertoniyanın cərrahi
müalicəsi» mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edərək, 36 yaşında tibb
elmləri doktoru elmi dərəcəsini alır.
S.İmamverdiyevin dissertasiyası cərrahi
nefrologiya sahəsində ən böyük sensasiya doğurur. Çünki bu dissertasiyaya qədər
belə qəbul edilmişdi ki, xəstəlikdən daha çox zərər çəkmiş böyrəyin damarında
cərrahi əməliyyat aparmaq lazımdır. Gənc alim nəzəri və praktiki cəhətdən sübut
etdi ki, hər iki böyrəyin arteriyası eyni dərəcədə kəskin daralarsa,
hipertrofiya müşahidə olunan böyrəyin damarlarında rekonstruktiv əməliyyatlar
aparmaq daha faydalı və uğurlu nəticələr verir. Bu, gənc Azərbaycan aliminin
urologiya sahəsində dünya əhəmiyyətli kəşfi idi.
1975-ci ilin yanvarından tibb elmləri
doktoru S.B.İmamverdiyev doğma Azərbaycana qayıdır. Vətənə qayıdandan sonra
yenə də Ə.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun
cərrahiyyə kafedrasında assistent vəzifəsində işə başlayır və Tibb İnstitutunda
urologiya kafedrasının açılması üçün çalışır. 1975-ci ilin martında
M.Ə.Mirqasımov adına Respublika Klinik xəstəxanasının urologiya şöbəsi
bazasında N.Nərimanov adına Azərbaycan Tibb İnstitutunda urologiya kafedrası
açılır. 1976-cı ildə S.B.İmamverdiyev Tibb İnstitutunun urologiya kafedrasına
dosent qəbul olunur. 1977-ci ildə isə həmin kafedranın professoru vəzifəsinə
seçilir. Sonra S.B.İmamverdiyev kafedranın iş şəraitini, tədris prosesini
yaxşılaşdırmaq üçün daha bir bazanın, M.N.Qədirli adına Mərkəzi Hövzə Klinik
Xəstəxanasının 30 çarpayılıq urologiya şöbəsinin urologiya kafedrasına filial
kimi verilməsinə nail ola bilir.
Professor 1990-cı ildən Azərbaycan Tibb
Universitetinin urologiya kafedrasına rəhbərlik edir. Bu müddətdə elmi
kadrların yetişdirilməsində, tədris işlərinin keyfiyyətinin
yaxşılaşdırılmasında onun müstəsna xidmətləri olub.
Professor S.İmamverdiyevin urologiya
sahəsində olan geniş fəaliyyəti respublikamızdan kənarda da yüksək
qiymətləndirilib. 1993-cü ildə Avropa Uroloqlar Assosiasiyasının həqiqi,
2001-ci ildə isə Gürcüstan Uroloqlar Assosiasiyasının fəxri , 2001-ci ildə
Azərbaycan Respublikası Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü seçilib.
Prostat vəzinin xərçənginin
diaqnostikası və müalicəsi sahəsində professor S.İmamverdiyevin böyük
xidmətləri olub. O, respublikada ilk dəfə olaraq prostat vəzinin xərçənginin
diaqnostikasında kompleks müalicə üsulları sırasında prostat vəzinin
biopsiyasını tətbiq edib, xərçəng diaqnozu ilə müvəffəqiyyətlə radikal prostatektomiya
əməliyyatını aparıb və hazırda bu istiqamətdə klinik tədqiqatlar davam
etdirilir. S.İmamverdiyevin Azərbaycanda andrologiyanın inkişafında da böyük
xidmətləri olub.
Professor S.İmamverdiyevin
elmi-pedaqoji fəaliyyəti ilə yanaşı, ictimai-siyasi fəaliyyəti də çox
zəngindir. Sudeyif müəllim respublikamızda baş verən ağır ictimai-siyasi
problemlərə öz münasibətini bildirən məşhur "91-lər”dən olub, 1992-ci ildə
Naxçıvanda yaradılan Yeni Azərbaycan Partiyasının Siyasi Şurasına üzv seçilib.
1995-2000, 2000-2005-ci illərdə
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı seçilib.
Böyük
alim S.İmamverdiyev vətən, xalq və tibb elmində göstərdiyi xidmətlərinə görə
2000-ci ildə "Şöhrət” ordeni ilə təltif olunub.
Professor S.İmamverdiyevin yüksək
elmi-təcrübi potensialı, onun yaratdığı uroloji məktəbə çoxsaylı həkimləri cəlb
edib və etməkdədir.
Sudeyif
müəllimin yurda bağlılığını, vətənpərvərliyini, təəssübkeşliyini onu yaxından
tanıdığım illərdən hiss etmişəm. İnsanlara aşıladığı amallardan birincisi belədir:
"Millilik və təəssübkeşlik insanın qanında olmalıdir”. Bu mənada qanındakı milli ruh bəlkə də
dünyanı dərk edəndən varlığına hopmuşdur.
Sudeyif
müəllimin 2008-ci ildə Astarada keçirilən 70 illik yubileyində mən də iştirak
edirdim. Respublikanın hər yerindən qonaqlar var idi. Bir-iki təbrikdən
sonra söz musiqiyə verildi. Astaralı
gənc oğlan muğam ifa etdi. Sudeyif müəllim nəfəs dərmədən muğamı dinləyirdi.
Bütün diqqətim Sudeyif müəllimdə idi. Bilirdim ki, əlindəki çiçək dəstəsini ifaçıya verəcək. Belə də oldu. Hətta ifaçının əlini də sıxdı,
alnından da öpdü. Bu, Sudeyif müəllimin əlini sıxdığı, alnından öpdüyü yüzlərlə
gəncdən biri idi.
Təntənəli geniş məclisləri xoşlamayan Sudeyif
müəllim 75 illiyini indi təqaüddə olan tələbə yoldaşları – Yusif Nuriyev,
Rizvan Qasımov, şair Ramiz Duyğun, Mirzəbaba İslamov, eləcə də yetirmələrinin
bir qrupu ilə qeyd etdi. Yubilyar məclis başlayandan sona qədər hamıya xoş
ovqat bəxş edir. Şux zarafatlar, yumorlu xatirələr hamıda şən əhval-ruhiyyə
yaradır. Aradan müəllim-tələbə səddi götürülüb, sərbəstlik yaranıb.
Tələbə yoldaşları bir-bir söz alırlar.
Qruplarında ən yüksək zirvəyə Sudeyif İmamverdiyevin yüksəldiyini fəxarətlə
bildirirlər. Xatirələr dil açır. 1968-ci ildə Sudeyifin namizədlik
dissertasiyasının müdafiəsində Mirməmməd Cavadzadənin dediyi "Sudeyif gələcəkdə
məşhur alim olacaq” sözləri yada düşür.
Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə Qədirli
adına Mərkəzi Hövzə Xəstəxanasında yatarkən Ulu Öndərin onunla görüşə gəlməyi,
zarafatları və professora verdiyi qiymət yada düşür: "Bəxtiyarın ağrılarını
Türkiyədə kəsə bilmədilər. Sən necə sakitləşdirdin? Təşəkkür edirəm ki,
cərrahımız belə yaxşı əməliyyat aparıbdır. O, Yeni Azərbaycan Partiyasının
üzvüdür və həmin partiyanın siyahısı ilə Milli Məclisə deputat seçilib. Bax,
Milli Məclisdə belə cərrahlarımız var. Biz bununla fəxr etməliyik ki, Milli
Məclisdə bu cür mütəxəssislər, ziyalılar var”.
Yubiley mərasimi zamanı yubilyarın telefonu bir
dəqiqə belə susmur. Birdən Sudeyif müəllim oturduğu yerdən bir qədər aralanaraq
telefona cavab verir. Qayıdanda çöhrəsindəki xoş təbəssüm aydın sezilir: "Prezident
Administrasiyasından idi. Cənab İlham Əliyevin səmimi təbrikini çatdırdılar və
onun sərəncamı ilə "Prezidentin Fəxri Diplomu” ilə təltif olunmağımı
söylədilər. Bu, təkcə mənim yaşıma, fəaliyyətimə
deyil, hamımıza verilən təltifdir. Deməli, işimiz diqqətdən yayınmır.
Bu
təbrik və təltif ovqatları daha da yüksəldir. Yubilyar bütün iştirakçılara, onu
xatırlayıb təbrik edənlərə minnətdarlıq edir.
İnsanlara bunca yaxın, gərəkli olmaqdan
böyük səadət varmı?! Düşünürəm ki, bir ömrə
bir neçə insanın ömrünü sığışdıran Sudeyif müəllim istirahətə vaxt tapırmı?
Ailə üzvlərinə,
həyat şəraitinə bələd olduğumdan sualı özüm cavablandırıram: Bütün yorğunluğunu
evində unudur, bütün rahatlığını ailəsində tapır professor. Yubiley yazısını
çapa hazırladığım ərəfədə Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə "Əməkdar
həkim” fəxri adına layiq görülən Sevda xanım Nəsrullayeva sözün həqiqi
mənasında Sudeyif müəllimin ömür-gün dostudur.
Oğlu - Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin "Yaddaş” sənədli filmlər
kinostudiyasının direktoru Cavidin incəsənət sahəsindəki yenilikləri ömrünə bir
sevinc qatır. Cavid İmamverdiyev ötən il "Tərəqqi” medalı ilə təltif olunub.
Nevrologiyada gənc alimlərdən olan qızı Sevincin doktorluq işinin sevincini
gözləyir. Nəvəsi Murad İngiltərədə
Mançester Universitetini bitirib, Bakıda PWC Beynəlxalq audit kompaniyasında
işləyir. Şeyda ADA Universitetinin iqtisadiyyat fakültəsinin məzunudur. Bütün
bunlar onun yorğunluğunu unutdurur,
könlünə, ruhuna rahatlıq gətirir. Hətta sevimli Bulatıyla şahmat yarışmasına da
girir. Mütaliə saatlarını da istirahət vaxtı sayır. Bu zaman təkcə tibbi
ədəbiyyatla kifayətlənmir. Bədii, fəlsəfi, tarixi mövzulara da yer ayırır.
Təbiətlə təmasda olmağa, tamaşalara baxmağa, qonaq getməyə, ədəbi-bədii
gecələrdə iştirak etməyə də vaxt tapır. Bütün bu işlərdə Sevda xanımla birgə
olur.
80 yaş insan ömrü
üçün artıq istirahət, dinclik dövrüdür. Amma Sudeyif müəllim yenə də insanların
sağlamlığı keşiyindədir, bilik və bacarığını
əsirgəmir.
Bakıda keçirilən Azərbaycan Uroloq və Androloqlarının XII simpoziumu
AMEA-nın müxbir üzvü, tibb elmləri doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi
Sudeif İmamverdiyevin 80 illik yubileyinə həsr olunmuşdu. Simpoziumda dünyanın müxtəlif ölkələrindən
mütəxəssislər iştirak ediblər. Tədbirdə urologiya və andrologiya sahəsində son
elmi nailiyyətlər, tibbi araşdırmalar təqdim olunub.
Simpoziumu giriş sözü ilə açan Azərbaycan Tibb Universitetinin
rektoru, professor Gəray Gəraybəyli Avropa Uroloqlar Assosiasiyasının həqiqi
üzvü olan fitri istedada malik cərrah-həkimin nefroptozun, prostat vəzinin
xoşxassəli hiperplaziyasının cərrahi müalicəsində, andrologiya sahəsində yeni əməliyyatların
tətbiqində qazandığı uğurlardan, görkəmli uroloqun keçdiyi həyat yolundan,
tibbin bu sahəsində tətbiq etdiyi yeniliklərdən danışıb. Tanınmış
cərrah-uroloq Türk Uroloji Dərnəyinə fəxri üzv qəbul olunub.
Tədbirdə çıxış edən "Azərbaycanım” beynəlxalq jurnalının baş
redaktoru Emil Nəsirli yubilyarı təbrik edib, jurnalın redaksiya şurasının qərarı
ilə Azərbaycanda elm, təhsil, səhiyyə sahələrinin inkişafına mühüm töhfələr təşkil
edən əsərlərə, fundamental və tətbiqi elmi araşdırmalara, səhiyyə elminə
verdiyi dəyərli töhfələrə və dövlətçiliyin inkişafında müstəsna xidmətlərinə
görə, Sudeyif Bəşir oğlu İmamverdiyevə "Azərbaycanım” beynəlxalq jurnalının təsis
etdiyi "Azərbaycanın Qüruru” Qızıl Ordenini təqdim edib.
Professor Sudeyif İmamverdiyev əməyinə verilən yüksək qiymətə görə
ölkə rəhbərliyinə, onun zəhmətini yüksək qiymətləndirən həmkarlarına, "Azərbaycanım”
beynəlxalq jurnalının kollektivinə və simpozium iştirakçılarına təşəkkürünü
bildirib.
Sonra görkəmli uroloqun həyat yolundan bəhs edən "İnsanlığın
sağlamlığında duran ömür" filmi nümayiş olunub.
Sevda Əlibəyli