Üzən məzənnə siyasətinə keçid ediləcəkmi?
2020-ci
ildən Azərbaycanda tam üzən məzənnə rejimi tətbiq olunacaq. Bu barədə İqtisadi
İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin "Milli iqtisadiyyat
perspektivi üzrə Strateji Yol Xəritəsi"nin 2017-ci il üzrə monitorinq və
qiymətləndirmə nəticələrinə əsasən tərtib etdiyi hesabatda deyilir. Belə ki,
əsas icraçı qurum olan Mərkəzi Bank tam üzən məzənnəyə keçid üçün istehlak
səbətində idxalın əvəzlənməsi barədə tədbirlər planının hazırlanması ilə bağlı
2017-ci il üçün nəzərdə tutulan tədbiri qismən (69 faiz) icra edib. Qeyd olunur
ki, Mərkəzi Bank bu il üçün tam üzən məzənnəyə keçidlə bağlı tədbirlər planının
icrasına başlamalıdır.
Bəs
görəsən üzən məzənnə siyasətinə keçid etmək ehtimalı nə dərəcədə realdır?
Manataı hansı risklər gözləyir?
"Ekonomiks”
Beynəlxalq İqtisadi Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Fikrət Yusifov deyir ki, Azərbaycan milli valyutasının bundan sonrakı taleyi ölkə
iqtisadiyyatının real sektora nə qədər sürətlə keçirilməsindən bilavasitə asılı
olacaq. Manatın bu günkü sabit durumu ilk növbədə neftin qiymətlərinin kəskin
artımı hesabına valyuta gəlirlərimizin kifayət qədər çoxalması nəticəsində
təmin olunur. Ölkənin qeyri-neft sektorunda aparılan işlərin sürəti indikindən
bir neçə dəfə artıq olmalıdır ki, milli valyutamızın taleyi neftin
qiymətlərində baş verə biləcək hər hansı bir dəyişiklikdən asılı vəziyyətdə
qalmasın. Əgər biz 2020-ci ilə qədər qeyri-neft sektorundan ixrac hesabına
bugünkü idxalımızın ən azı yarısı qədər valyuta gətirə bilməsək, manatın tam
üzən məzənnəyə keçirilməsi çox riskli bir addım olardı. İndiki durumda isə
manatın taleyi daha çox dünya bazarlarında neftin qiymətlərinin səviyyəsindən
asılıdır”.
İqtisadçı-ekspert Ramin Rəhimov söylədi ki, müddətin 2020-ci ilə təyin olunması Mərkəzi Bankın
strateji hədəflərinə uyğun olaraq planlaşdırılıb: "Belə ki, atılan bu addımla
hər hansı kəskin valyuta dəyişməsinin fundamental əsası aradan qalxmış olur.
Eyni zamanda, əvvəlcədən məlumat verməklə ölkə iqtisadiyyatı, sahibkarlar,
əhalinin buna tam hazır olmalarını təmin etmək niyyəti güdülür. Üzən məzənnə
siyasətinin mahiyyəti milli valyutanın kursunun Mərkəzi Bankın müdaxiləsi ilə
deyil, gün ərzində tələb-təklif əsasında müəyyənləşdirilməsindən ibarətdir. Bu
da günlərdən və iqtisadi proseslərdən asılı olaraq məzənnənin gündəlik,
həftəlik olaraq kəskin dəyişmələrinə gətirib çıxara bilir. İndiki halda bu
siyasətin tətbiq edilməsinin effektiv olacağını düşünmürəm. Bu mənada Mərkəzi
Bank da bir qədər ehtiyatlı davranmağa çalışır. Əslində keçən ilin sentyabr
ayında liberal üzən məzənnə siyasətinə keçid edilməli idi. Amma müəyyən
səbəblərdən bu, bir qədər ləngidi. Üzən məzənnə siyasətinə keçid etdikdən sonra
sahibkarlar iqtisadi proseslərdən asılı olaraq öz planlarını qura biləcəklər.
Digər tərəfdən, milli valyutanın kursu əsasən neft gəlirlərindən asılı olaraq
dəyişəcək. Gəlirimizin böyük hissəsi neft sektorundan olduğuna görə neftin
qiymətindəki enmələr dolların məzənnəsinin kəskin artımına səbəb ola bilər. Bu
mənada Mərkəzi Bankın müdaxilə etməyəcəyi təqdirdə manatın dollara nisbətən
kursunun kifayət qədər ciddi səviyyədə dəyişilməsi müşahidə ediləcək. Bu isə
əhalinin ümumi gəlirlərinə ciddi təsir göstərə bilər. Mərkəzi Bank tam üzən
məzənnə siyasətinə keçid etməklə öz ehtiyatlarını sığortalamağa çalışır. Əgər
belə bir hadisə baş verərsə, Mərkəzi Bank xarici bazarlardan baha valyuta
alaraq daxili bazarda daha ucuz satışını həyata keçirmək məcburiyyətində
qalmayacaq. İqtisadi subyektlər bazara öz qərarları ilə müdaxilə edə
biləcəklər. Hazırda dolların kursunun uzun müddətdir stabil qalması müşahidə
edilir. Bu da Mərkəzi Bankın inzibati müdaxiləsinin nəticəsidir. İndiki halda
üzən məzənnə siyasətinə keçid üçün hər hansı bir fundamental əsas yoxdur. Amma
bu heç də gələcəkdə bunun baş verməyəcəyi anlamına gəlmir. Eyni zamanda, Federal
Ehtiyatlar Departamentinin qərarı da burada mühüm rol oynayır. Uçot dərəcəsinin
artırılması bazarda dolların qiymətinin qalxmasına səbəb olur. Mərkəzi Bank
bunu indidən elan etməklə gələcəkdə baş verəcək məzənnə dəyişməsi ilə bağlı
məsuliyyəti öz üzərindən atmağa çalışır”.
Şəbnəm Mehdizadə