Özbəkistan prioritetləri dəyişir?
Özbəkistan prezidenti Şavkat Mirzoyeyev ilk rəsmi səfərlə Birləşmiş
Ştatlara təşrif buyurub. Ağ evdə prezident Donald Trampla danışıqların
yekununda "Özbəkistan və ABŞ: strateji tərəfdaşlığın yeni erasının başlanğıcı”
birgə bəyanatı qəbul ediləcək, eləcə də ümumi dəyəri 4 milyard dollar olan 45 əməkdaşlıq
müqaviləsi imzalanacaq. Rusiya mediası yazır ki, görüşün əsas intriqası
Özbəkistan prezidentinin ABŞ və Rusiyanın maraqları arasında necə balans yarada
biləcəyidir. Bu məsələ Daşkənd üçün həddən artıq vacib məsələdir. Şavkat
Mirzoyeyevin təyyarəsi Merilend ştatının Endryus hərbi bazasında enib, onun özü
isə "Blair Hous” prezident iqamətgahında yerləşdirilib. Bu, onun Birləşmiş
Ştatlara ilk rəsmi səfəridir. Dövlət Departamenti səfəri "tarixi” adlandıraraq
bəyan edib ki, iki ölkənin prezidenti ABŞ və Özbəkistan arasında ikitərəfli
strateji tərəfdaşlığı yenidən bərpa edəcəklər. "Onlar həmçinin əhəmiyyətli
islahatlar məsələsində əldə edilmiş inkişaf, ticarət və investisiyaların
genişləndirilməsi, o cümlədən Əfqanıstanda vəziyyətin sabitləşməsi məsələsini
müzakirə edəcəklər”, - deyə özbək liderinin mətbuat xidmətinin rəhbəri Komil
Allamjanov bildirib. Ş. Mirzoyeyevin ABŞ Konqresində, Dövlət Departamentində,
Müdafiə Nazirliyində, eləcə də Dünya Bankında ikitərəfli görüşləri nəzərdə
tutulub. Maraqlı olan odur ki, görüş ərəfəsində özbək lider ABŞ Silahlı
Qüvvələri Mərkəzi Komandanlığının (CENTCOM) rəhbəri Cozef Voteli qəbul edib və
onunla hərbi əməkdaşlıq və Əfqanıstandakı vəziyyəti müzakirə edib. Daşkənd öz
hərbçilərinin ABŞ-ın təhsil müəssisələrində təhsil almalarını, ordusunun yeni
zirehli texnika ilə təchizatını istəyir. Vaşinqton üçün Özbəkistan regionda
əhəmiyyətli ölkədir, eləcə də ona əfqan probleminin nizamlanmasında böyük önəm
verir. Özbəkistan bundan əlavə, qonşu ölkədə sülhün bərqərar olması üçün öz
üzərinə missiya götürüb. Amerikalı general da Daşkənddə bəyan edib ki, hərbi
əməliyyatlar Taliban danışıqlar stolu arxasında əyləşməyənə qədər davam edəcək.
Bu isə o anlama gəlir ki, ABŞ NATO yüklərinin Əfqanıstana keçməsi üçün Özbəkistan
və regionun digər ölkələri ilə əməkdaşlığı genişləndirməyə zərurət duyacaq.
Özbəklər də bu əməkdaşlıqdan əlverişli şərtlər əldə edəcək, ordusunu
gücləndirəcək. Lakin bu o anlama gəlmir ki, özbək ordusu ABŞ silahına və
standartlarına keçəcək. Hələ ki, bu istiqamətdə özbəklərin əsas tərəfdaşı
Rusiyadır. ABŞ-a gedən nümayəndə
heyətinin üzvü Şerzodxan Kudratxodjayev bildirib ki, bu səfər Mərkəzi Asiya və
Moskvada böyük maraq doğurub. Onun qənaətinə görə, bu illər ərzində Özbəkistan
regionun bütün dövlətləri ilə münasibətləri yaxşılaşdırıb. Daşkənd Moskva ilə
də münasibətləri yeni səviyyəyə qaldırıb. Özbəkistanın regionda vəziyyətə qiymət
verməkdə mövqeyi çox vacibdir. Lakin Rusiya mediası özbək xarici siyasətində
artıq prioritetlərin dəyişdiyini iddia etməyə başlayıb. Amerikalı generalın
səfəri isə NATO ilə yaxınlaşma cəhdi kimi qiymətləndirilib. "Lakin prezidentin
səfəri Rusiya və Mərkəzi Asiya ölkələri ilə əməkdaşlıqdan uzaqlaşmaq anlamına
gəlməməlidir. Özbəkistanın xarici siyasət prioritetləri dəyişməz olaraq qalır.
İlk növbədə Mərkəzi Asiya Özbəkistanın xarici siyasətinin əsas istiqamətidir.
Özbəkistanın təhlükəsizliyi bütövlükdə Mərkəzi Asiyanın təhlükəsizliyi
deməkdir. Bu ölkənin NATO-ya üzvlüyünə gəldikdə, heç gələcəkdə də bu, nəzərdə
tutulmur. Bu səfəri sadəcə, ölkənin xarici siyasətinin çoxvektorluğu kimi
qarşılamaq olar”, - deyə özbək ekspert vurğulayıb. Əksəriyyət hesab edir ki, bu
səfər Özbəkistanla ABŞ arasında İslam Kərimovun dövründə uzun müddət soyuq
olmuş münasibətlərdə ciddi dönüşdür. Cəmi iki il əvvələ qədər ABŞ bu ölkəni
dünyanın ən sərt rejimlərindən birinin hökm sürdüyü dövlət kimi qələmə verirdi.
Yeni prezident hakimiyyətə gələndən sonra həyata keçirdiyi "yumşalma”
siyasətinin və bəzi islahatların, o cümlədən insan haqlarının müdafiəsinə
yönəlmiş müəyyən addımlarının sayəsində uzun illərdən bəri Vaşinqtona rəsmi
dəvət alıb. Qeyd edilir ki, Vaşinqtonda danışıqlar zamanıAğ ev Özbəkistan
prezidentiniiqtisadiyyatda islahatları davam etdirməyə, insan
haqlarının durumunu yaxşılaşdırmağa çağıracaq.Bunu Birləşmiş Ştatlar
rəsmiləri də deyir. Ağ evin Milli TəhlükəsizlikŞurasında Mərkəzi və
Cənubi Asiya məsələlərinə nəzarət edənLiza Kartisdeyib ki,
Mirzoyeyev hakimiyyətə gələndənsonra Özbəkistan"böyük addımlar”
atıb. Mirzoyeyev hakimiyyətə 2016-cıildə, İslam Kərimovun vəfatından
sonra gəlib. Ağ ev təmsilçisinin bildirdiyinə görə,ABŞrəsmiləri Mirzoyeyevi
insan haqları, məcburi əmək, din azadlığı, mətbuat azadlığıilə
bağlıproblemlərin həllinə çağıracaqlar."Bu səfər həmin islahatların
həvəsləndirilməsi və təsdiqlənməsiüçün fürsətdir”, – Kartis deyib.
Bu arada "Amnesty International” insan haqları təşkilatı ABŞ prezidenti Trampı özbək həmkarına insan haqları islahatlarının davam etdirilməsi və dərinləşdirilməsi üçün təsir göstərməyə çağırıb.Təşkilat bildirir ki, Mirzoyeyev İslam Kərimovun iki onillik davam edən repressiv rejimindən sonra Özbəkistanda insan haqlarının yaxşılaşacağına müəyyən ümidlər verib. "Amnesty International” təşkilatı ABŞ filialının rəhbəri Marqaret Huanq Trampa mayın 11-də göndərdiyiməktubdayazır ki, Mirzoyeyevin Ağ Evə səfəri Özbəkistanda insan haqlarının vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üçün "həlledici imkan” ola bilər. Huanq bildirib ki, Mirzoyeyev Özbəkistanın özünütəcridinə və repressiv siyasətinə son qoyulması üçün bir sıra siyasi və iqtisadi islahatlara başlayıb. O, 2016-cı ildə hakimiyyətə gələndən bəri ifadə azadlığını artıran tədbirlər həyata keçirib, siyasi məhbusların azad olunmasına başlayıb, habelə siyasi mühacirlərin ölkəyə gəlişini asanlaşdırıb.
Azər
Bu arada "Amnesty International” insan haqları təşkilatı ABŞ prezidenti Trampı özbək həmkarına insan haqları islahatlarının davam etdirilməsi və dərinləşdirilməsi üçün təsir göstərməyə çağırıb.Təşkilat bildirir ki, Mirzoyeyev İslam Kərimovun iki onillik davam edən repressiv rejimindən sonra Özbəkistanda insan haqlarının yaxşılaşacağına müəyyən ümidlər verib. "Amnesty International” təşkilatı ABŞ filialının rəhbəri Marqaret Huanq Trampa mayın 11-də göndərdiyiməktubdayazır ki, Mirzoyeyevin Ağ Evə səfəri Özbəkistanda insan haqlarının vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üçün "həlledici imkan” ola bilər. Huanq bildirib ki, Mirzoyeyev Özbəkistanın özünütəcridinə və repressiv siyasətinə son qoyulması üçün bir sıra siyasi və iqtisadi islahatlara başlayıb. O, 2016-cı ildə hakimiyyətə gələndən bəri ifadə azadlığını artıran tədbirlər həyata keçirib, siyasi məhbusların azad olunmasına başlayıb, habelə siyasi mühacirlərin ölkəyə gəlişini asanlaşdırıb.
Azər