Özbəkistan ABŞ-ın “qara siyahı”sında
Rəsmi Daşkənd ABŞ Dövlət Departamentinin, Özbəkistanı sistematik
olaraq vətəndaşların dini azadlıqlarının pozulduğu ölkə kimi qələmə verməsini
anlaya bilmir. Özbəkistan hökuməti yanında dini işlər üzrə komitənin müşaviri
Behzod Kadırov bildirib ki, Dövlət Departamenti hesabatını dərc etməkdə
tələsib. Belə ki, "pozucular” barədə məlumatlar USCIRF-in (dünya ölkələrində
vicdan azadlığı ilə bağlı komissiya) ilin yekunları ilə bağlı hesabatına uyğun
təqdim edilir. Bu hesabat isə yalnız apreldə hazır olacaq. Özbəkistan
Müsəlmanlar İdarəsi hesab edir ki, ölkənin "qara siyahı”ya salındığı hesabat
əvvəlki illərin informasiyaları əsasında hazırlanıb. Qeyd edək ki, Dövlət
Departamenti yanvarın 5-də hazırladığı hesabatda dini azadlıqların
məhdudlaşdırıldığı ölkələrin siyahısını dərc edib. Bura postsovet məkanından üç
ölkə - Türkmənistan, Özbəkistan və Tacikistanın adı salınıb.
Daşkənddə belə bir
qiymətləndirilmə ilə qəti şəkildə razı deyillər. Qeyd edilir ki, bu sahədə
ciddi və köklü dəyişikliklər mövcuddur. "Ötən il dini sahədə ciddi tədbirlər
həyata keçirilib. Tək islamı əhatə edən səbəblər barədə danışacağam. Ötən il
dövlət səviyyəsində Bəhai təriqətinin əsasını qoyan şəxsin 200 illiyi,
Reformasiya hərəkatının 500 illiyi ilə bağlı tədbirlər keçirildi. Bu
tədbirlərdə katolik və pravoslavlar, eləcə də ölkəmizdə akkreditə olunmuş
ölkələrin səfirləri, o cümlədən ABŞ səfiri aktiv şəkildə iştirak etdilər. Daşkənddə
olan patriarx Kirill qeyd edib ki, Özbəkistan dini tolerantlığın nümunəsi hesab
edilə və bütün ölkələr üçün nümunə göstərilə bilər. Əvvəlki illərdə mən Dövlət
Departamentinin bəyanatlarına ciddi reaksiya vermədim. Lakin ötən il bizim
ölkəyə kimlər gəlmədi? Hamı öz gözləri ilə gördü ki, bizdə hansı proseslər
yaşanır. Özləri monitorinq elədilər, insanlarla görüşdülər. Görüşlərinin
sonunda müsbət dəyişikliklərdən danışdılar. İndi isə durub deyirlər ki,
pozuntular mövcuddur”, -deyə Behzod Kadırov bildirib.
Yeri gəlmişkən, ötən il Özbəkistanda beynəlxalq missiyaların bir neçə
heyəti olub – BMT insan haqları üzrə ali komissarı Zeyd Raad əl-Hüseyn, BMT-nin
insan haqları və dini azadlıqlar üzrə xüsusi nümayəndəsi Əhməd Şahid və USCIRF-in
xüsusi nümayəndəsi Deniel Mark. B. Kadırov bildirib ki, Mark öz hesabatını
dəqiqləşdirmək üçün Özbəkistan XİN-ə göndərib. Hesabatın mətni hələ dərc
olunmayıb, Departament isə artıq siyahını dərc edib. Doğrudan da, Özbəkistanda
dini azadlıqlarla bağlı vəziyyət müsbətə doğru dəyişir. Burada İslam Akademiyası
yaradılır və tələbə qəbulu bu ildən aparılacaq. İslam Sivilizasiyaları Mərkəzi
və imam Buxari və imam ət-Təbrizi adına Beynəlxalq Tədqiqat Mərkəzləri, əlavə
olaraq regionlarda beş elmi məktəb açılıb. "Bütün bunlar islamın mahiyyətini
gənclərə çatdırmaq, onları radikal ideyalardan uzaqlaşdırmağa yönəlib.
Prezident Şavkat Mirzoyeyev dini sahədə liberallaşma tədbirlərini gücləndirmək
məqsədilə qərarlar qəbul edib. İlk növbədə Həcc ziyarətinə gedənlər üçün kvota
artırılıb - əvvəl bu rəqəm 5200 idisə, indi 7200-dir. Gələn ildən isə bu rəqəm 10
minə çatdırılacaq.
Ötən il dövlət başçısı həbsxanalarda olan 16 min dindarı əfv
edib. Noyabr ayından başlayaraq, bütün ölkə boyu səsgücləndiricilər vasitəsilə
azan səslənir. Bütün bunları BMT-nin xüsusi məruzəçisi Əhməd Şahid də etiraf
edib. Özbək ekspert bildirir ki, ölkə üçün islamlaşma və radikallaşma təhlükəsi
zəif də olsa, gənclər ən zəif halqadır. Onları ekstremizmdən qorumaq üçün ideya
gərəkdir - bu isə maarifçilikdən keçir. Quranın tədrisini həyata keçirmək,
nəyin pis, nəyin yaxşı olduğunu hər bir gəncə başa salmaq gərəkdir. Əsas diqqət
Rusiya və Qazaxıstanda çalışan əmək miqrantlarına ayrılmalıdır. Məhz onların
radikalların təsiri altına düşmək təhlükəsi güclüdür. Bizim ideya və
maarifçiliyimiz sağlam fikirləri onlara çatdırmaqdır. Gənclərin bir hissəsini
itirməyə yol vermək olmaz”,- deyə ekspert vurğulayıb.
Postsovet məkanı problemləri üzrə ekspert Zurab Toduanın sözlərinə
görə, Özbəkistan radikallara qarşı mübarizədə böyük təcrübəyə malikdir. Və bu
təcrübə Qərb ölkələrindən də tez toplanıb. Onun sözlərinə görə, "İslam
Xilafəti”nə qarşı uğurlu əməliyyatları, eləcə də, 2005-ci ildə Əndicanda
yaşananları misal çəkmək olar. "O zaman qonşu Qırğızıstandakı xaosdan istifadə
edən radikallar Fərqanə vadisinə daxil olmuşdular. Əndicanda yaşanan hadisələr qan
gücünə yatırılmışdı. Ən əsası, bu gün hakimiyyət sərt addımlarla yanaşı, dini
rəhbərliyə də dəstək verir”, - deyə o, fikrini tamamlayıb.
Azər NURİYEV