“Zabitlər”in müharibə uşağı - Fotolar
"Bakı bayram əhval-ruhiyyəli bir şəhərdir. Əsl möcüzədir. Buraya
sonuncu gəlişimdən cəmi 5-6 il keçib, lakin Bakının siması tanınmayacaq dərəcədə
dəyişib" deyən, bir neçə il bundan əvvəl paytaxtımızda da qastrol səfərində
olan CCRİ Xalq artisti Vasiliy Lanovoy 85 illiyini qeyd edir.Kinosevərlərin
"Zabitlər”, "Baharın on yeddi anı”, "Zolaqlıların səfəri”, "Kamal attestatı”,
"Ağ yelkənlər”, ”Üç muşketyor”, "Salam, doktor” və s. filmlərdən tanıdığımız məşhur
aktyor
Rusiya mətbuatına verdiyi müsahibədə daha çox uşaqlığından danışıb.
- Vasili Semyonoviç, siz
müharibə dövrünün uşağı olubsunuz. Yəqin ki, dəhşətli günlər həmişə
yaddaşınızdadır...
- Mən
3 yaşım olana qədər Ukraynada yaşamışam. Valideynlərim bizi hər yay Moskvada
yaşayan nənə-babamızın yanına dincəlməyə göndərərdi. İki bacımla mən 1941-ci il
iyunun 20-də Moskvadan ayrıldıq. İki həftədən sonra valideynlərimiz yanımıza gəlməli
idilər. İyunun 22-də səhər saat 5-də biz Abamelikova stansiyasında qatardan
düşdük. Başımızın üzərində Odessanı bombalamaq istəyən yüzlərlə təyyarə uçurdu.
Müharibə başladı. Mənim 7, kiçik bacımın 4, böyük bacımın isə 10 yaşı vardı.
Valideynlərimiz nə bir ildən, nə də iki-üç ildən sonra yanımıza gələ bildilər.
1944-cü il aprelin 10-da Odessa düşməndən azad olundu. Həmin təyyarələr yenidən
başımızın üzərindən Bessarabiyaya uçdular. Anam 1944-cü ilin may ayının sonlarında
yanımıza qayıda bildi. Mən bacılarımın hər ikisini keçərək anamı stansiyada
qarşılamağa qaçdım. Öküz arabasının üstündə iri gözlü, çox arıq bir qadın
oturmuşdu. Mən onu tanımayıb yanından qaçıb getdim. Arabanın sahibi Dmitri arxamca
qışçqırıb "Vasilka, bu ki sənin anandır, hara qaçırsan?” deyəndən sonra qayıtdım.
O mənə, mən də ona baxdım... Anamın o baxışı heç yadımdan çıxmır.Valideynlərim
müharibə vaxtı zavodda işləyirdilər. Onların hazırladığı "Molotov”
kokteyli insanın əsəb sisteminə zərərli
idi, həmçinin əl-ayağın işləməməsinə səbəb olurdu. Buna görə də, valideynlərimiz
ömürləri boyu əlil olaraq qaldılar.Müharibə
ilə bağlı olan hər hadisə xırdalıqları ilə xatirimdədir. Müharibə bizi
formalaşdırdı. Bu, mənim həyatımın mühüm hissəsi olaraq qalıb. Ona görə də, mənim
üçün gözəl poeziya – hərbi poeziyadır, yaxşı mahnılar da müharibəyə həsr
olunanlarıdır. Ən gözəl ziyarətgah əsgərlərin məzarlarıdır. Hərbi nəsil ulu nəsildir.
«Belarus vağzalı» filmində bir mahnı var: «Biz şöhrət arxasınca qaçmadıq”. Bax,
o nəsil də qaçmadı. Onlar dəhşətli müharibəyə üstün gələrək qələbə qazandılar və
vətəni xilas etdilər. Mən ona görə də, valideynlərimin portretlərini «Ölməz
polk»da gəzdirirəm. Gücüm çatdıqca da gəzdirəcəyəm.Bir
il sonra "kartoçka”ları da ləğv etdilər. İstehsalatı işə saldılar. Misli görünməmiş
hadisə idi… O zamanlar hamı vətənpərvər, dövlətpərəst idi. Onlar üçün şəxsi
maraqlardan əvvəl dövlət gəlirdi. Biz hərbi nəslə, dövlətçiliyimiz, xilasımız,
vətənin azadlığı üçün daim minnətdarıq. Burada ikitirəlik ola bilməz. Əlbəttə
ki, alçaqlardan başqa… Əfsus ki, bu gün də belələri tapılır. Amma belələri rus
nəslindən deyil.
- Müharibəni yaşayanların hamısı dəhşətli
aclıqdan danışır…
- Təbii
ki, həm aclıq, həm də çox soyuq idi. Ukraynada elə qış olur ki, qar iki metrə qədər
yağır. 1942-ci ilin qışında da belə idi. Biz uşaqlar tualetə getmək üçün
ayaqyalın həyətə qaçır və tez də evə qayıdırdıq. Axı ayağımıza geyinməyə heç nə
yox idi. Amma biz bir dəfə də olsun xəstələnmədik – nə qışda, nə payızda, nə də
ki, yazda. Bunların hamısı ona görə idi ki, Natalya nənə və İvan baba bizi həmişə
qarğıdalı sıyığı ilə saxlayırdı. Yeməyə başqa heç nə yox idi. Sıyığın içinə
sarımsaq qatardılar. O zaman bu, bütün xəstəliklərə qarşı yeganə dərman idi.
- Müharibədən sonrakı ən gözəl xatirəniz
hansıdır?
-
Belə xatirələr çoxdur… Odessanın xilasından sonra oğlan uşaqlarının yığışıb hərbi
eşalonun damına dırmaşmağımız... Bir də
anamla görüşümü xatırlayıram. Bu, möhtəşəm hiss idi. Radioda Levitanın «Təslim
aktı imzalandı!» sözləri böyük qələbədən xəbər verirdi. O zaman mənim 11 yaşım
vardı. İyunun 24-də mən və Kojuxovdan olan başqa oğlan uşaqları Qırmızı Meydana
qaçdıq – orada Azadlığın nümayişi gedirdi. Alman bayraqları küçələrə döşənmişdi.
Kartoçkalar ləğv olunanda biz necə də xoşbəxt idik. Artıq çörək istədiyin qədər
idi… Düzdür, müharibədən sonrakı illər onsuz da çətin idi – fırıldaqçılıq,
quldurluq baş alıb gedirdi… Hətta «Soyğunçu Peterburq» da o vaxtlarla müqayisə
oluna bilməzdi!
- Boynunuzdakı çapıq yeri o vaxtdan
qalıb?
-
Çapıq müharibədən əvvəlin yadigarıdır. 3 yaşım olanda velosipedin valı ilə
oynayırdım, onun kürəciyini uddum. Xoşbəxtlikdən yaxınlıqda həkim vardı.
O, tez boynumda dəlik açıb məni xilas
etdi. Demək olar ki, məni o dünyadan qaytardı. Oğlan uşaqları «elmi təcrübə”
aparan olurlar. Hərdən də Alah bilir nə edirlər… Ancaq müharibədən sonrakı
quldur zəmanədən məni, özfəaliyyətlə məşğul olmağım xilas etdi. Kojuxovda ZİL
adlı mədəniyyət sarayı vardı. Dostumla bir dəfə ora getmişdik. Mark Tvenin "Tom
Soyer” nağıl-tamaşası göstərilirdi. Tamaşa çox xoşumuza gəldi. Dram dərnəyinin
rəhbəri Sergey Lvoviç Şteynin yanına gəlib «Bizi də yazın» dedik. O vaxt 12-13 yaşımız vardı. Mən bu dərnəkdə
10-cu sinfi bitirənə kimi məşğul oldum.
- Siz gözəl fiziki formadasınız. Bunun
üçün xüsusi reseptiniz var?
- Hər
səhər 20 dəqiqə idman edirəm. Formanı saxlamaq peşəkarlıqdır. Hər gün geriyə
salto edirəm, hovuzda üzürəm və siqaret çəkmirəm. Əgər aktyor piylənmiş qabana
dönmək istəmirsə, o, mütəmadi olaraq, idmanla məşğul olmalıdır. Bilirsinizmi,
aktyor və aktrisalar kökəldiklərini görəndə necə əziyyət çəkirlər? Onlar başa
düşürlər ki, belə vaxtlarda özlərini gözəl rollar almaqdan məhrum edirlər.
Bunun üçün bəziləri qüvvə sərf edərək arıqlayırlar. Hətta hərdən sadəcə, qəhrəmanlıq
göstərirlər ki, köklüyə müqavimət göstərsinlər. Belə insanlara təzim etmək
lazımdır. Xoşbəxtlikdən mən özüm kökəlməyə meyilli deyiləm. Bundan başqa, hər səhər
səsimə qulaq asıram – axı aktyorun səsi onun əsas alətidir. Əgər bununla hər
gün məşğul olmasan, nəticədə elə tələffüzə malik ola bilərsən ki, doğma anan da
danışığını başa düşməz!
- Yeri gəlmişkən, tələffüz barəsində...
hansısa yaş həddinə qədər siz pəltək olubsunuz…
- Hə...
bu, məndə müharibə vaxtı yarandı. Evakuasiya dörd il çəkdi. Almanların necə
hücum etməsi yaxşı yadımdadır – onlar qar uçqunu kimi dığırlanır, üfüqə qədər
boşluğu doldururdular. 1944-cü ildə geri çəkildiklərini də xatırlayıram –
kimisi maşında, kimisi qaçaraq... Aprel ayı idi. Hər tərəf palçıq idi, maşınlar
batırdı. Amma almanlar maşınları atıb qaçmırdılar, onları yandırırdılar… O səhnə
gözümün qabağındadır. Mən həmin aprel gecəsini həmişə xatırlayıram. Kəndimizdə
salınan düşərgədəki almanlardan biri, mənə üzərində nömrəsi olan bir kəmər
bağışlamışdı. Bir neçə vaxtdan sonra başqa bir alman kəməri məndən almaq istədi.
Mən vermək istəmirdim, demək istəyirdim ki, bu, hədiyyədir. Bu zaman o, avtomat
silahdan başımın üzərindən atəş açmağa başladı. Məncə zarafat etmək istəyirdi,
çünki bərkdən gülürdü. Mənim 7 yaşım var idi. Bu hadisədən sonra kəkələməyə
başladım. Sonra bizim yerləri almanlar rumınlara verib getdilər. Elə o vaxtdan
məktəb yaşım çatdı, ancaq yerli məktəbi rumın dilinə keçirdilər. Mən 3 il rumın
dilində oxudum. Nəticədə rusca yazmağı bacarmadım. Təxliyədən sonra Moskvada məktəbə getməyə başladığım vaxtlarda bizə imla
yazdırdılar. Mən «çörək» sözünü yazarkən 3 səhv etmişdim – ona görə də məni təzədən
birinci sinfə oxumağa göndərdilər. Sonralar həmyaşıdlarıma çatmaqdan ötrü bir
neçə dəfə bir sinifdən başqa sinfə adlamalı oldum. Amma məktəbi qızıl medalla
bitirdim.
- Kəkələməkdən canınızı necə
qurtardınız?
-
1944-cü ildə Moskvaya qayıtdım və anam məni həkim yanına apardı. Həkim bütün
günü ucadan Ukrayna mahnıları oxumağımı tapşırdı. Mən də oxumağa başladım və
bir ildən sonra kəkələməyim keçib getdi.
- Hazırda kinoya çəkilirsiniz?
- Bu
günlərdə bir serialın çəkilişləri bitib. Əslində bu, mənlik deyil – mən heç
vaxt seriala çəkilməyə razı olmuram. Amma biləndə ki, serial mühasirə
haqqındadır, imtina edə bilmədim. Filmin süjeti heyranedicidir: «Sevgili olan
oğlan və qız 12-13 yaşlarında - mühasirə zamanı bir-birini itirirlər. Budur,
30-40 il keçsə də, onlar bir-birini axtarırlar. Ancaq ahıl vaxtlarında görüşə bilirlər...
- Ailəniz haqqında nə deyə bilərsiniz?
-
Xoşbəxt yaşayırıq - yoldaşım, iki oğlum, nəvələrim və itimiz. Yoldaşım İrina Kupçenko ilə 40 ildən çoxdur ki, bir yerdə yaşayırıq. Nəvəm Anyanın
artıq 9 yaşı var. O, Arxangelskdə yaşayır, tətillərdə bizə qonaq gəlir. Onu
teatra aparırıq, bu, elə zövqvericidir ki! Bir də evimizdə kiçik, sevimli
itimiz var. Bir dəfə onu gəzməyə apardım. Qarşıdan sinəsi orden və medallarla dolu yaşlı bir
kişi gəlirdi. Bizə baxıb sərt şəkildə «Nə üçün itin ağızlığı yoxdur?» dedi. Mən
də bərkdən güldüm. Eşitdi m ki, arxamca «Allaha çox şükür, Lanovoyu güldürə
bildim…» deyir.
- Yəqin ki, nəvəniz «Üç Muşketyor»a
baxır?
- Nəvəm
çəkildiyim bütün filmlərə baxır. Bu yaxınlarda mənə zəng vurub «Baba,
televizorda yenə də «Zabitlər»i göstərirdilər dedi. "Mən baxırdım, nənəm isə
ağlayırdı. Nə üçün nənəm ağlayırdı axı, baba?» soruşdu. Burada nə başa sala bilərsən
axı. «Sonra başa düşərsən…» cavabını verə bildim.
Rusiya mətbuatından tərcümə etdi
Təranə Məhərrəmova