Yetkinlik yaşına çatmayanlara verilən cəzalar liberallaşdırılsa...
Ataların yaxşı bir məsəli var: "Pis övlad altıncı barmaq kimidir,
kəsərsən ağrıyar, kəsməzsən eybəcər görünər”. Bəlkə də "pis övlad” deyə bir
anlayış yoxdur. Uşağın hər bir davranışına valideyn cavabdehdir. Pisi ilə,
yaxşısı ilə bütün uşaqlar cəmiyyətin gələcəyidir. Gələcəyin necə olması isə
bizim əlimizdədir. Uşağın pis yola getməsində, cinayətkar olmasında onun
doğulduğu ailənin və böyüdüyü mühitin təsiri danılmazdır. Uşağın müəyyən bir
yaş dövrü vardır ki, həmin zaman kəsiyində uşaqla maraqlanmaq, onu pis
vərdişlərdən, insanlardan qorumaq lazımdır. Çünki o zaman kəsiyində uşaq daha
tez aldana və düzgün olmayan yola istiqamətlənə bilər. Buna görə də psixoloqlar
uşağın inkişafında və formalaşmasında valideyn nəzarətinin böyük əhəmiyyət
daşıdığını bildirirlər.
Son dövrlər uşaqların cinayət törətməsi ilə bağlı mətbuatda bir sıra
xəbərlər gedib. Milli Məclisin payız sessiyasında məsələ ilə bağlı qanun
layihəsi müzakirəyə çıxarıla bilər. Bu barədə Milli
Məclisin Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komitəsinin üzvü Rövşən Rzayev
deyib. Onun sözlərinə görə, qanun layihəsi üzrə işlər davam etdirilir:
"Sənəd hazırlanaraq müvafiq qurumlara təqdim olunub. Həmin qurumlar
təkliflərini verdikdən və işlər tam yekunlaşdıqdan sonra layihə Milli Məclisin
plenar iclasına tövsiyə olunacaq". R.Rzayev bildirib ki, sənəd
hazırlanarkən beynəlxalq təcrübə öyrənilib. Qeyd edək ki, qanun layihəsinin
hazırlanmasına bir neçə il əvvəl start verilib. Yuvenal ədliyyə uşaqlara və
yetkinlik yaşına çatmayanlara verilən cəzaların liberallaşdırılmasını nəzərdə
tutur.
Uşaqlara verilən cəzaların liberallaşdırılmasının
hansı təsiri olacağını, cəmiyyət
tərəfindən bunun necə qarşılanacağını öyrənməyə çalışdıq.
Milli Məclisin
Hüquq siyasəti və dövlət quruculuğu komitəsinin üzvü Çingiz Qənizadəhələ ki, bu mövzu ilə bağlı geniş məlumat
verə bilməyəcəyini bildirdi: "Qanun layihəsinin cəmiyyət üçün ictimai
müzakirəsini keçirməyə hazırıq. Məncə, bu çox demokratik və humanist bir
qərardır. Düşünürəm ki, bu, Azərbaycan Respublikası Cinayət məcəlləsində
humanizm prinsipinin təntənəsi olacaq. Yəni həbs cəzalarının xeyli hissəsinin
azaldılaraq, digər cəzalarla əvəzlənməsi nəzərdə tutulub. Amma hələ ki, konkret
bir şey demək üçün hələ tezdir. Layihə müzakirəyə çıxarıldıqdan sonra bu barədə
daha geniş danışarıq”.
Uşaqlar
yaşadığı mühitdən, ailəsindən ayrılmadan reabilitasiyadan keçməlidir
Bu məsələni
olduqca mühüm qiymətləndirən uşaq hüquqları üzrə ekspert Nabil Seyidov deyir
ki, artıq neçə illərdir ki, BMT-nin Uşaq hüquqları üzrə komitəsi, həm UNİCEF,
həm Azərbaycanda fəaliyyət göstərən uşaq hüquqları üzrə mütəxəssislər məhz bu istiqamətdə dövlət qurumları ilə,
digər aidiyyəti qurumlarla sıx əməkdaşlıq edərək çox ciddi ictimai vəkillik işi
aparmışdır: "Bizim qanunvericilikdə yetkinlik yaşına çatmayanların
törətdiyi cinayətlərə görə verilən
cəzaların liberallaşdırılması, alternativ tərbiyəvi xarakterli cəzalarla,
ictimai xarakterli işlərlə əvəz edilməsi çox gözəl addımdır. Bu tendensiya
bütün əksər inkişaf etmiş ölkələrdə tətbiq olunur. Hesab edirəm ki,
Azərbaycanda da bunun həyata keçirilməsi çox faydalı ola bilər. Ölkəmizdə bu istiqamətdə son illərdə demək
olar ki, çox ciddi addımlar atılıb. Bizdə xüsusi olaraq yuvenal hakimlər,
Daxili İşlər Nazirliyinin tərkibində yetkinlik yaşına çatmayanlarla iş
üzrə polis müfəttişləri
formalaşıbdır. Həmçinin bu kimi bir sıra
dövlət orqanlarının tərkibində yetkinlik
yaşına çatmayanlarla iş üzrə komissiya yaradılıb. Son illərdə yuvenal ədliyyə sisteminin
inkişafı ilə bağlı demək olar ki, ölüm hadisəsi, cinsi zorakılıq və s. bu kimi
qatı cinayətlər istisna olmaqla, bizim məhkəmələr yetkinlik yaşına çatmamış
uşaqlara azadlıqdan məhrumetmə cəzasını çox nadir hallarda tətbiq edirlər. Nəticə etibarilə on il bundan əvvəl cəzaçəkmə
müəssisələrində 60-70 uşaq olurdusa, hazırda
isə onların 15-20 arasıdır. Onların da
çoxu narkotiklə bağlı məsələlərə görə tutulan uşaqlardır. Əslində
liberallaşdırma praktik olaraq tətbiq olunur. Bu qanun layihəsindən sonra isə
qanunvericilikdə öz yerini tapması daha
faydalı olacaqdır. Uşaqlar yaşadığı mühitdən, ailəsindən ayrılmadan tərbiyəvi
işlərə cəlb olunmalı, reabilitasiyadan keçməlidir. Bu, uşağın gələcəkdə qatı cinayətkara çevrilməsinin
maksimum dərəcədə qarşısını alacaqdır, onun sosial həyatdan geri qalmamasına,
normal vətəndaş kimi yetişməsinə kömək
edəcəkdir”.
Müsahibimiz liberallaşmanın bir sıra ölkələrdə də
tətbiq olunduğunu və bunun müsbət nəticələri olduğunu bildirdi: "Dünya
ölkələrində - İsveçrədə, Almaniyada, Amerikada, Rusiyada, Baltik
ölkələrində liberallaşmanın tətbiq
edilməsi göstərib ki, həmin ölkələrdə
cinayətkarlıq azalıb. Çünki həbsə düşən uşağın yenidən cinayət işləmə şansı
daha yüksəkdir, nəinki, ilk cinayətinə görə reabilitasiya olunmuş, cəzaçəkmə
müəssisəsinə göndərilməmiş uşağın. Bu, həmçinin dövlətin büdcə vəsaitlərinə
xeyli qənaət etməsinə səbəb olacaqdır. Çünki bilirik ki, həbsdə olan məhkuma
dövlət nə qədər pul xərcləyir. Bundan
başqa, cəzaçəkmə müəssisəsindən çıxan uşağın
gələcəkdə iş tapmasına da bu mənfi təsir edir. Ona görə də cəzaların
liberallaşması məncə, müsbət nəticələr verəcəkdir”.
Liberallaşmadan
istifadə edib cinayətə meyllənmə ola bilər
Hüquq
müdafiəçisi Sahib Məmmədov bildirir ki, onsuz da uşaqlara cəzaların
tətbiq olunması fərqli olur. Cəza tətbiq olunarkən ilk olaraq yaş həddi nəzərə
alınır: "Mən düşünürəm ki, bunu törədilən cinayətin növünə görə
liberallaşdırmaq olar. Elə cinayətlər var ki, onlarda liberallaşmanın tətbiqi
əks effekt verə bilər. Ona görə müəyyənləşdirmək lazımdır ki, hansı cinayətlərə
bunu aid etmək olar. Xüsusilə, şəxsiyyət əleyhinə olmayan cinayətlərdə
liberallaşdırma etmək olar. Ona görə də, bu iş ciddi təhlil tələb edir.
Nəticəsi nə olacaq, bunu düşünmək lazımdır. Liberallaşmadan istifadə edib
cinayətə meyllənmə ola bilər. Ucdantutma bütün cinayət cəzalarını
liberallaşmanı tətbiq etmək məncə, düzgün deyil. Dünya sistemində yuvnal
ədliyyə sistemi yetərincə inkişaf edib. Amma biz kiçik ölkə olduğumuzdan, uşaq
cinayətləri elə də çox olmadığına görə, ölkəmizdə yuvenal məhkəmə sistemi
yaratmağa ehtiyac duyulmadı. Lakin mən düşünürəm ki, məhkəmələrin nəzdində bu
sahədə ixtisaslaşmış hakimlər ola bilər”.
Uşaq Hüquqları müdafiə
Liqasının sədri Yusif Bəkirovdeyir ki, qəbul ediləcək bu qanun layihəsi üçün işlək mexanizm də tətbiq
edilsə, nəticəsi müsbət olacaq:
"Cinayətkarlara qarşı nə qədər qəddar olsaq, ağır cəzalar versək, cinayətlər bir o qədər çoxalar. Bu qanun
layihəsini müsbət qiymətləndirirəm. Layihənin mahiyyəti ondan ibarətdir ki,
cinayət törətmiş uşağa alternativ münasibət yaradılsın. Tutaq ki, 16-17 yaşı
uşaq cinayət törədib. Biz ona 5 il müddətində azadlıqdan məhrumetmə cəzası
verib həbsxanaya göndərsək, o daha da qatı cinayətkar olaraq oradan çıxacaq. Bütün dünya
təcrübəsində artıq bu sistem tətbiq olunur. Ona görə düşünürəm ki,
uşaqlara və yetkinlik yaşına çatmayanlara verilən cəzaların liberallaşdırılması
müsbət addımdır”.
Günel Azadə