Yeni üçlü formatların yaranması regiondakı vəziyyətə adekvatdır
Türkiyə xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu
"Anadolu” agentliyinə müsahibəsində bildirib ki, yaxın aylarda Azərbaycan,
Türkmənistan və Türkiyə prezidentlərinin iştirakı ilə üçtərəfli zirvə görüşünün
keçirilməsi planlaşdırılır. O, indiyə qədər Qafqazda yaradılmış üçlü mexanizmlərin
uğurlu şəkildə davam etdirildiyini diqqətə çatdıraraq əlavə edib ki, Türkiyə Azərbaycanla
birlikdə Qazaxıstanla da üçlü mexanizm formalaşdırmağı düşünür. Xatırladaq ki,
türkiyəli nazir tərəfindən anonsu verilən üçlü mexanizmlərdən əvvəl Azərbaycan
Prezidenti İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə, Azərbaycan-Rusiya-İran
formatları yaradılıb, prezidentlər səviyyəsində görüşlər keçirilib. Bu hadisələrdən
sonra Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan yeni Azərbaycan-Türkiyə-Rusiya
formatının yaradılmasından da söhbət açıb. Bəs, bu formatlar, yaradılan üçlü
mexanizmlər region, o cümlədən Azərbaycan üçün nə dərəcədə əhəmiyyətlidir?
Mövzu ilə bağlı fikirlərini "Kaspi”yə bölüşən Azərbaycan-Türkmənistan parlamentlərarası əlaqələr
üzrə işçi qrupunun üzvü, Azərbaycan Demokratik Maarifçilik Partiyasının (ADMA)
sədri Elşən Musayev deyib ki, regionda ən
çox təsadüf olunan mexanizmlər özündə "üçlü” formatı ehtiva edir. Millət vəkili,
türkiyəli nazirin açıqlamasından xeyli müddət əvvəl Azərbaycan-Rusiya-İran, Azərbaycan-Türkiyə-Gürcüstan
formatına şahidlik edildiyini də diqqətə çatdırıb. Qeyd edib ki, indi zaman dəyişib
və artıq bundan sonra reallaşacaq formatlar tək siyasi-iqtisadi təmərküzləşməni
deyil, həm də təhlükəsizlik məsələlərini əhatə edəcək: "Çünki region qarışıb və
iqtisadi təlatümlərin ardınca bir də bölgəni terror təhlükəsi sarıb. Təbii,
hazırda söhbət əsasən Türkiyədən gedir. Baxmayaraq ki, kritik vəziyyət Rusiya sərhədlərinə
qədər adlayıb. Amma bütün hallarda Çavuşoğlunun timsalında verilən yeni birlik
mesajı gələcəyə, perspektivə hesablanıb. Düşünürəm ki, Azərbaycan, Türkmənistan
və Türkiyə prezidentlərinin görüşü tezliklə reallaşacaq. Yenə də söhbət üçtərəfli
formatdan gedir. Böyük ehtimal, bütün detalları da hesablanıb və
razılaşdırılıb. Təbii, həm də qeyd etmək yerinə düşər ki, bu format mövcud vəziyyət
üçün həm də son dərəcə lazımlı formatdır. Yəni, regiondakı vəziyyətə
adekvatdır. Düzdür, bu gün bir çoxları fikirləşə bilər ki, Azərbaycan stabil,
sabit durumu ilə bölgənin lider dövlətidir, onun hansısa ittifaqa ehtiyacı
yoxdur. Amma, elə deyil. Azərbaycan dövləti heç vaxt tək özünü düşünməyib,
paralel olaraq həm də bölgənin, regionun, öz sərhəd qonşularının maraqlarının
qorunmasına səy göstərib. Təbii, Ermənistan istisnası ilə. Və bu gün Türkiyədə
baş verən hadisələr bizi də çox incidir, sarsıdır. Çünki, hədəfdə strateji müttəfiqimizdir.
Belə məqamda qardaş ölkəyə edilə biləcək ən böyük jest isə bərabərlik formatını
ortaya qoymaqdır. Azərbaycan da bunu edir. Heç şübhəsiz, prezidentlərin
görüşündən sonra yeni formatla bağlı məram və məqsədlər, strategiya,
perspektivlər tam aydın olacaq. Eyni zamanda, qənaətim bundan ibarətdir ki, üçtərəfli
görüş ən uzağı yay aylarına qədər reallaşacaq”.
Azərbaycan-Qazaxıstan parlamentlərarası əlaqələr
üzrə işçi qrupunun üzvü, Azərbaycan Sosial Demokrat Partiyasının (ASDP) sədri
Araz Əlizadə qəzetimizə açıqlamasında bildirib ki, bu formatlar
ölkələr arasında əməkdaşlığı daha da gücləndirmək və genişləndirmək, bir sıra məsələlərdə
bir-birinə arxa-dayaq, kömək olmaq məqsədi daşıyır. Deputat "Tək əldən səs
çıxmaz” atalar misalını xatırladıb. Qeyd edib ki, Azərbaycanın xarici siyasətində
özünə "böyük qardaş” deyil, bərabərhüquqlu dost-qardaş dövlətlər axtarır, bu çərçivədə
münasibətlər qurur və inkişaf etdirir: "Hansı dövlət Azərbaycanla bərabərhüquqlu
münasibətlər qurmaqda, dost olmaqda maraqlıdırsa, əməkdaşlığa can atırsa, həmin
ölkələrə qapımız açıqdır. Azərbaycan işğalçı Ermənistan istisna olmaqla bütün
dünya dövlətləri ilə bu çərçivədə hərtərəfli münasibətlər qurur, əlaqələrini
inkişaf etdirir. Yeni formatların yaranmasına gəlincə, bu faktın özü də sübut
edir ki, Azərbaycan dünya üçün maraqlı dövlətdir. Bu formatlar qarşılıqlı
maraqlara hesablanıb”.
Azərbaycan-Türkiyə parlamentlərarası əlaqələr üzrə
işçi qrupunun üzvü, Milli Dirçəliş Hərəkatı Partiyasının
(MDHP) sədri Fərəc Quliyev türkiyəli nazirin açıqlamasında qeyd edilən yeni
formatları, həmçinin indiyə qədər bir neçə üçlü mexanizmlərin yaradılmasını
sevindirici hal kimi xarakterizə edib. Bu barədə "Kaspi”yə danışan millət vəkili
deyib ki, xüsusən də türk dövlətlərinin hər hansı mexanizmdə bir yerdə olması
digər formatlardan daha effektlidir: "Əgər Avropa İttifaqı yunan fəlsəfəsinə,
yaxud xristian dəyərlərinə söykənən bir yerdirsə, burada hər hansı ortaq dəyərdən
danışmaq qeyri-mümkündür. Amma türkdilli dövlətlərin İslam fəlsəfəsinə, ənənələrinə
söykənən yeni birlik yaratmaları bu ölkələrin hər birinə fayda verə bilər. Digər
tərəfdən, açığı, Türkiyə başda olmaqla bizi qısqanır, bir sıra təşkilat və
birliklərə yaxın qoymur, yıpratmağa çalışırlar. Belə olan halda, türk dövlətləri
ilə iqtisadi-ticari, mədəni, humanitar əlaqələri hərbi-siyasi münasibətlər müstəvisinə
keçirməyin də zamanı gəlib. Bu kontekstdə yeni yaranacaq formatlara da müsbət
yanaşıram. Əvvəlcə hər hansı dövlətlərlə üçlü mexanizmlərin yaradılması normal
haldır. Lakin son məqamda türk cümhuriyyətlərinin vahid orqanda çıxış etməsi,
bir araya gəlməsi qonşu dövlətlərin də bu birliklə hesablaşmasına, yaxşı
münasibətlər saxlamasına gətirib çıxaracaq. Çünki digər dövlətlər də öz
iqtisadi inkişafının, təhlükəsizliyinin həmin o nəhəng türk birliyi, o cümlədən
buradakı ölkələr ilə münasibətlərdən asılı olduğunu dərk edəcək. Düşünürəm ki,
təməli qoyulacaq Azərbaycan-Türkmənistan-Türkiyə, eləcə də Azərbaycan-Qazaxıstan-Türkiyə
formatları inkişaf edəcək, gələcəkdə bu münasibətlər vahid birlik vasitəsilə
koordinasiya olunacaq. Nəticədə bu ölkələr arasında mədəni və iqtisadi əlaqələr
həm də siyasi-hərbi müstəviyə transfer olunacaqdır”.
Millət vəkili F.Quliyev Azərbaycan-Rusiya-İran, Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə
formatlarına da diqqət çəkib. Deyib ki, bu üçlü mexanizmlər də zərərli hesab
edilə bilməz. Deputatın sözlərinə görə, dostluq istənilən düşmənçilikdən daha
faydalıdır: "Azərbaycanın balanslı xarici siyasət kursu var. Dünya dövlətləri
ilə bərabərhüquqlu, qarşılıqlı maraqlara söykənən münasibətlər qurulur və
inkişaf etdirilir. Azərbaycanın əsas devizi də "qonşularla sıfır problem” siyasətidir.
Qonşulardakı heç bir problem bizdən, yəni Azərbaycan dövlətindən, xalqımızdan
qaynaqlanmır. Bu gün qonşu Ermənistanla hər hansı münasibətlərimiz yoxdursa,
buna görə onlar günahkardırlar. Azərbaycanın 20 faiz ərazisi məhz bu dövlət tərəfindən
işğal olunub, Ermənistan siyasi rəhbərliyinin yürütdüyü soyqırımı və
deportasiya siyasətinin nəticəsi olaraq 1 milyondan artıq azərbaycanlı qaçqın və
məcburi köçkünə çevrilib, on minlərlə vətəndaşımız şəhid, yaxud sağlamlığını
itirərək əlil olub. Belə olan halda işğalçı qonşu ilə hansısa normal münasibətlərdən
danışmaq yersizdir. Digər qonşumuz İran isə bir sıra hallarda Azərbaycanın müstəqil
xarici siyasət kursundan narahatlıq keçirir, hətta İran rəsmiləri buna görə ölkəmizin
ünvanına müxtəlif bəyanatlar səsləndirirlər. Təbii ki, İranın bu narahatlığına
da biz səbəbkar deyilik. Azərbaycan İranın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyir,
mehriban qonşuluq siyasətinə uyğun olaraq bu ölkənin maraqlarını da nəzərə
alır. Ümumiyyətlə, Azərbaycan bütün dövlətlərlə, o cümlədən qonşuları ilə də
xoş münasibətlər saxlamaqda maraqlıdır. Bu mənada yeni yaradılan formatlar da əvvəlki
formatlara, üçlü mexanizmlərə arzuolunmaz təsir göstərməyəcək. Əksinə, yeni
formatlar, özündən əvvəlki üçlü mexanizmlərlə ilişkilərini daha da
rahatlaşdıra, asanlaşdıra bilərlər. Çünki, formatların yaradılması zamanı özünü
göstərən elementlər digər formatlarda da var. Bununla münasibətlər daha da
inkişaf edəcək, qarşılıqlı əlaqələr gücləndiriləcəkdir”.
Rufik
İSMAYILOV