Yeni ildə planeti gözləyən təhlükələr
Dünya şöhrətli "Time” nəşri 2018-ci ildə bəşəriyyəti gözləyən risklər
barədə analitik məqalə ilə çıxış edib. "Bazarlar inkişaf edir, lakin inkişaf etməkdə
olan və inkişaf etmiş ölkələrdə vətəndaşlar arasında fikir ayrılıqları sürətlə
artır. Bu gün artıq liberal-demokratiya ikinci dünya müharibəsindən bu yana
indiki kimi legitimliyindən məhrum olunmuş vəziyyətdə olmayıb. Necə deyərlər,
dünya düzəni sürətlə dağılmağa doğru istiqamət götürməkdədir”. Məqalə bu
narahatedici cümələrlə başlayır. Bu il üçün ən təhlükəli risklərin sayını 10-a
çatdıran müəllif yazır ki, son 20 il ərzində beynəlxalq siyasətdə çoxsaylı
böhranlı vəziyyətlər və təlatümlər baş verib və demək olar ki, bu il də analoji
hallar təkrarlanacaq - geosiyasi planda
gözlənilməz böhranlar təkrarlana bilər.
Siyasi risklərin qiymətləndirilməsi ilə məşğul olan 2Eurasia Group”
tədqiqat mərkəzinin hesablamalarına görə, geosiyasi depressiya riski 10 başlıca
risk fonunun baş vermə təhlükəsini yaşada bilər. Müəllifin qənaətincə, bu il
ərzində Çinin nüfuzunun artma ehtimalı güclü olaraq qalacaq. Vaşinqtonda
ardıcıl və davamlı siyasət yürüdülməsi ilə bağlı vahid mövqenin olmadığı bir
dönəmdə, Çin rəhbərliyi ölkənin xarici siyasət prioritetlərini müəyyən etməyə
müvəffəq olub. Dünyada effektiv qlobal ticarət investisiya strategiyasını
işləyib hazırlayan Pekin, ölkənin texnologiya şirkətlərini dövlət maraqlarına
uyğun fəaliyyət göstərməsi siyasətini aparır. Çin öz təsir dairəsini
investisiya yatırmaqla davam etdirir, ölkələrin daxili və xarici siyasətinə
qarışmamaq vədi verməklə siyasət qurur. Lakin məsələ ondadır ki, bütün bu
ölkələr siyasətlərini ona uyğunlaşdırmağa, hətta birləşməyə belə çalışırlar. Bu
il xüsusən də ticarət sahəsində ABŞ və Çin arasında münaqişənin baş vermə
ehtimalı böyük göstərilir. İkinci risk fəlakətli insidentlərin baş vermə
ehtimalıdır. Məsələ ondadır ki, 11 sentyabr terrorundan sonra ciddi geosiyasi
böhran yaşanmasa da, bu gün bir sıra sahələr üzrə beynəlxalq münaqişənin baş
vermə ehtimalı qalır. Xüsusən də kiberməkanda münaqişə riski güclüdür. Şimali
Koreya, Suriya münaqişəsi, ABŞ-Rusiya gərginliyi, İŞİD yaraqlılarının fəaliyyət
dairələrini genişləndirməsi də bu sıraya daxildir. Üçüncü risk kimi texnoloji
soyuq müharibə göstərilib. Qeyd edilir ki, dünyada iqtisadi mərkəzlər uğrunda
amansız və sərt mübarizə gedir. ABŞ və Çin süni intellekt və superkompüter
texnika, eləcə də bazarda dominantlıq uğrunda rəqabət aparmaqda davam edəcəklər.
Meksika faktoru isə dördüncü risk sırasına daxil edilib. Bu il Meksika üçün
önəmli il kimi qeyd olunur. Belə ki, Azad ticarət üzrə Şimali Amerika
razılaşması (NAFTA) kritik həddə çatıb, seçicilər isə yeni prezident seçirlər.
Ölkə iqtisadiyyatı bərbad gündədir – korrupsiya və narkoticarət pik həddə
çatıb. Hakimiyyətə qarşı narazılıq artmaqda davam edir.
Bu ilin ən ciddi risklərindən biri də şübhəsiz ABŞ və İran arasında
münasibətlər olacaq. Sirr deyil ki, Donald Tramp İrana qarşı patoloji nifrət
bəsləyir. İranla nüvə razılaşması qüvvədə qalsa da, bu sazişə yenidən baxılma
ehtimalı güclüdür. Tramp Səudiyyə Ərəbistanını müdafiə etməkdə davam edəcək,
İran və Suriyadakı rejimlərin süqutuna çalışacaq. İran da ona qarşı tətbiq
edilən sanksiyalara cavab verəcək. Əgər nüvə sövdələşməsi ləğv olunsa, onda
İran özünün nüvə proqramını gücləndirməkdə davam edəcək. Bu da regiona ABŞ və
İsrail tərəfindən zərbələrin endirilmə təhlükəsini gücləndirmiş olacaq. Növbəti
risk idarəetmə, nəzarət institutlarının zəifləməsidir. Hökumətlər, siyasi
partiyalar, məhkəmələr, KİV və maliyyə qurumları artıq ictimaiyyətin gözündə
nüfuzlarını itirməkdədirlər. Breksit və Donald Tramın prezident seçilməsi bu il
inkişaf etməkdə olan ölkələrdə də antinomenklatura populizminə ciddi təkan
vermiş olacaq. Növbəti yeddinci risk isə neoproteksionizmdir. Bu siyasət tək
sənayedə və kənd təsərrüfatında deyil, rəqəmsal və innovasiya sahəsində
baryerlərə gətirib çıxaracaq. Britaniyadakı ciddi fikir ayrılıqları da ciddi
risklər sırasındadır. Böyük Britaniya, Avropa İttifaqından çıxmaq barədə
qərarından sonra ciddi çətinliklər yaşayır. Bu həm də ölkədaxili vəziyyətə də
təsirsiz ötüşməyəcək. Aİ-dən çıxmaq barədə prosedurun başlanması baş nazirə
baha başa gələ, hətta onun istefasına səbəb ola bilər. Əgər bu, baş versə, onda
Meyin yerini daha mühafizəkar siyasətçi tuta bilər.
Məqalədə Cənubi Asiyada siyasi identiklik doqquzuncu risk kimi
göstərilib. İddia edilib ki, islamizm Cənubi Asiyanın bir sıra yerlərində
populizmin yerli formalarının artmasına xidmət edir. Bu, daha çox İndoneziya və
Malayziyada hiss olunur. Bu ölkələrdə xeyli maliyyəyə sahib olan etnik
çinlilərdən narazılıq, xüsusən də İndoneziyada artmaqda davam edir. Bundan
əlavə, müsəlman azlığına qarşı Myanmada zorakılıq humanitar böhrana səbəb olub.
Eləcə də, Hindistanda gələn il keçiriləcək seçkilər ərəfəsində baş nazir Modi
dəstəyini gücləndirmək üçün millətçilikdən yararlana bilər. Bu da cəmiyyətdə
müsəlmanlarla hindlilər arasında qarşıdurmaya gətirib çıxara bilər. Sonuncu
risk kimi Afrikanın təhlükəsizliyi göstərilib. Afrikanın bir sıra ölkələrində -
Mali, Cənubi Sudan, Somalidə yaşanan gərginlik digər ölkələrə - Kot-dİvuar,
Nigeriya, Keniya və Efiopiyaya yayıla bilər. Əsas təhlükə isə hərbi əhval
ruhiyyənin artması və terrorizmlə bağlıdır.
Azər