Yeni hazırlıq kurslarına ehtiyac varmı?
Ölkəmizin ali təhsil müəssisələrində və
ixtisaslar üzrə bakalavriat səviyyəsində bir illik hazırlıq qruplarının təşkili
ilə bağlı Milli Məclisin növbədənkənar plenar iclasında müzakirə edilən və
qəbul edilən dəyişiklik cəmiyyətdə geniş müzakirələrə səbəb olub. "Təhsil
haqqında” qanunda dəyişikliyin əsas məqsədindən danışan Elm və təhsil komitəsinin sədr müavini Bəxtiyar Əliyev bildirib ki,
ali təhsil müəssisələrinin hazırlıq qruplarında tədrisin təşkili qaydaları
müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən olunur: "Həm bakalavriat
səviyyəsində hazırlıq qrupları yaradılacaq, həm də müvafiq icra hakimiyyəti
orqanı tərəfindən qəbul qaydaları, o cümlədən tədrisin təşkili təmin olunacaq”.
Qeyd edilib ki, hazırlıq qrupları
yaradılarkən müəyyən təcrübədən istifadə edilməli, onlar yüksək səviyyədə
təşkil olunmalıdır. Eyni zamanda, hazırlıq qruplarının yaradılması ilə xarici
ölkələrə gedən gənclərin axınının qarşısının alınacağı ehtimal edilir.
Qəbul edilən dəyişiklik birmənalı
qarşılanmamaqla bərabər, daha çox "ölkədə bu qədər hazırlıq kursları fəaliyyət
göstərdiyi halda, ali məktəblərin nəzdində hazırlıq qruplarının yaradılmasına
ehtiyac varmı” sualını ortaya çıxarıb. Cəmiyyətdə yeni dəyişiklyə
"savadsızlığın artacağı”, "yeni pul mənbəyi” kimi iradlarla yanaşı, "müsbət hal”
kimi reaksiya verənlər də var. Elə təhsil üzrə ekspertlərin fikirləri də
məsələyə münasibətdə haçalanır.
Ağlabatan məsələ
Təhsilin inkişafı üzrə Dğvlət Strategiyasında məktəbəqədər
hazırlıq məsələsinin yer aldığını və bu şəbəkənin genişləndirilməsinin qarşıya
məqsəd kimi qoyulduğunu xatırladan ekspert
Nadir İsrafilov «əgər məktəbəhazırlıq kurslarının genişləndirilməsi
prioritetdirsə, nə üçün ali məktəblərə hazırlıq məsələsi şübhə ilə
qarşılanmalıdır? Bu baxımdan ali məktəblərə hazırlıq da ağlabatan məsələdir”
deyir. Ekspert dəyişikliyi ölkə təhsilinə dair dövlət kursuna müvafiq hesab
edir: "Çünki biz təhsili əlçatan etmişik. Əgər ali məktəblərə qəbul imtahanları
üçün abituriyentlərə iki dəfə şans verilirsə, universitetlərin nəzdində
hazırlıq kurslarının açılması da təhsilin əlçatanlığına xidmət edəcək”.
Ekspert valideynlərin əksəriyyətinin övladlarının
ali məktəblərə hazırlıqları üçün müxtəlif repititorlara və hazırlıq kurslarına
üz tutmalarını xatırladaraq, bu mənada kursların universitetlərin nəzdində
olmasını müsbət dəyərləndirir: "Bu, tələbələrin ali məktəblərə adaptasiya
olmasına, məşğulluqlarının təmin olunmasına, həmin ali məktəblərə qəbul
şansının artmasına təkan verəcək. Amma təbii ki, o kurslarda şəffaflıq təmin
olunmalıdır. Biz dünya ölkələri ilə müqayisədə adambaşına düşən ali
təhsillilərin sayına görə geridəyik. Bu mənada, dəyişikliyi həmin geriliyi
aradan qaldırmaq, həm də əhalinin əsas hissəsinin ali təhsillə əhatə olunması
baxımından müsbət qiymətləndirirəm”. N.İsrafilovun fikrincə, dəyişiklik,
həmçinin gənclərimizin xaricdə oxumağa getmələrinin, kapital və beyin axınının
qarşısını alacaq: "Gənclərimizin çoxu xaricə üz tutur və onların çoxu ölkəyə
qayıtmırlar. Xaricə oxumağa gedən tələbələrin təhsil aldığı universitetlərin
çoxunun diplomu sonradan bizim nazirlik tərəfindən tanınmır. Sonradan məzunlar
işlə təmin olunmada da problemlə üzləşirlər. Yaranacaq kursların həmin
problemlərin aradan qaldırılmasında da rolu ola bilər”.
Dəyişiklik
effektiv olmayacaq
Milli Məclis tərəfindən «Təhsil haqqında» qanuna
tövsiyə edilən və qəbul edilən dəyişikliyi müsbət qarşılamayan ekspert Kamran Əsədov ali məktəblərin
nəzdində hər hansı ixtisas üzrə müəyyən hazırlıq kurslarının yaradılmasını
düzgün hesab etmir: "Təhsil haqqında» qanunun 22-ci maddəsində göstərilir ki,
ali məktəblər əmək bazarının tələblərinə cavab verən kadr hazırlığı həyata
keçirməlidirlər. Ali məktəblər heç də ali məktəbə hazırlığı həyata keçirmirlər.
Digər tərəfdən, qəbul edilən dəyişiklik qanunun 22-ci və 26-ci maddələrinə
ziddiyyət təşkil edir. Ali məktəbdə təhsil alanlar bakalavr, magistr və
doktorantura pillələrinə bölünürlər. Bu pillələrdə hansısa hazırlıq kurslarının
olması nəzərdə tutulmayıb. Bu baxımdan, yeni yaradılacaq kursların hansı ad
altında fəaliyyət göstərəcəyi müəyyən edilməyib”. Ekspert ali məktəblərə qəbulun
Dövlət İmtahan Mərkəzinin tətbiq etdiyi qaydalara uyğun - test və müsahibə
formasında həyata keçirildiyini və qəbul şərtlərinin də qurumda müəyyən olunduğunu
bildirir: "Müəyyən şərtlər var ki, abituriyentlər ali məktəbə test imtahanından
kənar qəbul oluna bilərlər. Beynəlxalq yarışların, olimpiadaların qalibləri mükafat
aldıqları sahələr üzrə birbaşa ali məktəblərə qəbul edilirlər. Bu da kifayət
qədər müsbət haldır. Yeni dəyişikliyə görə, ali məktəblərə qəbul ola bilməyən
şəxslər universitetlərin nəzdində yaradılan hazırlıq kurslarına qəbul ediləcəklər.
Bu, həqiqi hərbi xidmətdən möhlət hüququnun verilməsi ilə bağlı qanuna ziddir.
Çünki yalnız bakalavriat, magistratura və doktorantura pilləsində təhsil
alanlar hərbi xidmətdən azad edilirlər. Yeni dəyişiklik bu məsələdə bir qədər
ziddiyyət yaradacaq. Çünki dəyişiklikdə hazırlıq kursunda oxuyanların da hərbi
xidmətdən azad ediləcəyi məsələsi qeyd edilməyib. 18 yaşına çatan və ali
məktəbə qəbul oluna bilməyən gənclər isə birbaşa hərbi xidmətə yollanmalıdırlar”.
Təhsil Nazirliyi tərəfindən orta məktəblərin yuxarı
siniflərində təmayül siniflərinin yaradıldığını və məqsədin orta məktəb
şagirdlərinin ali məktəblərə rahat və seçdikləri ixtisas üzrə daha mükəmməl
hazırlaşmaq olduğunu xatırladan K.Əsədov bu qrupların yaradılmasına kifayət
qədər vəsait sərf olunduğunu deyir: "Əgər 10-11-ci siniflərdə təmayül sinifləri
yaradılırsa, ayrıca universitet nəzdində hazırlıq kurslarının yaradılmasına nə
ehtiyac var? Bu, bir-birilə ziddiyyət təşkil edir. Hesab edirəm ki, dəyişiklik qəbul
ediləndə, bu mexanizmlər nəzərə alınmalı idi. Ancaq sənəddə göstərilir ki,
hazırlıq qruplarında oxuyacaq şəxslər buraxılış imtahanlarının nəticələri
əsasında müraciət edəcəklər. Bu, absurddur. Ölkədə ali məktəblərə qəbul
buraxılış imtahanlarının nəticələri ilə deyil, qəbul imtahanlarının nəticələri
ilə həyata keçirilir. Yalnız xüsusi qabiliyyət tələb edən ixtisaslar və
kolleclərə qəbul buraxılış imtahanları ilə həyata keçirilir. Bu da onu göstərir
ki, qəbulda ikitirəlik yaranacaq. Elə hesab edirəm ki, bir neçə ildən sonra
qəbul müəssisələri birləşdiriləcək”.
Yeni yaranacaq hazırlıq kurslarının əhəmiyyətsiz
olduğunu deyən ekspertin fikrincə, universitetlər bu addımı gəlir əldə etmək
üçün atmaq istəyirlər: "Onlar qəbul planını tam şəkildə doldura bilmədiklərinə
görə, bu yolla gəlirlərini artırmaq istəyirlər. Ancaq bu, düzgün mexanizm deyil”.
K.Əsədov hesab edir ki, ali məktəblərimiz xarici ölkələrdən tələbə axınını
həyata keçirsəydi, daha məqsədəuyğun olardı. Belə ki, 2009-cu ildə «Təhsil
haqqında» qanuna "Distant təhsil”lə bağlı edilən dəyişiklik hələ də tətbiq
olunmur: "Hesab edirlər ki, hazırlıq qruplarını yaratmaqla Türkiyə, Ukrayna,
Rusiyaya gedən gənclərin axınının qarşısı alınacaq. Hazırlıq kurslarında
oxuyanlar birbaşa ali məktəbə qəbul olunmayacaqlar. Onlar yenə də ümumi qaydada
imtahanda iştirak edəcəklər. Heç kəs bir il pulunu və vaxtını boşuna itirmək
istəməyəcək. Çünki ali məktəblərin kadrları qəbul imtahanına peşəkar şəkildə
hazırlığı həyata keçirmək mexanizminə malik deyillər. Hesab edirəm ki, bu
dəyişiklik effektiv olmayacaq və yenidən dəyişikliklərə gətirib çıxaracaq”.
Ekspertin fikrincə, ali məktəblərə keçid balını
daha aşağı salmaq, universitetlərin qapısını daha geniş açmaq, buraxılış
qapılarını isə daraltmaq lazımdır: "Ali məktəblərə pul qazandırmaq yox,
keyfiyyətli tədrisi həyata keçirmək lazımdır. Bizdə universitetlər əllərini
ciblərinə qoyub gözləyirlər ki, ölkədəki puldan maliyyələşsinlər. Ancaq dünya
təcrübəsində belə deyil. Türkiyədə hal-hazırda xaricdən 800 min nəfər tələbə
oxuyur. Sinqapur kimi balaca ölkədə 80 min, ABŞ-da 20 milyona yaxın xarici
tələbə oxuyur. Onların hər biri hər gün ölkəyə 10 dollar pul xərcləsə, dövlət
büdcəsinə nə qədər pul daxil olar! Bizdə isə xarici tələbələrin ümumilikdə sayı
4 mindir. Ona görə də universitetlərimiz xaricdən tələbə qəbul etməyə
çalışmalıdırlar”.
Univesitetlərin nəzdində hazırlıq kurslarının
yaradılmasının nəticələrinin yaxşı və ya pis olacağını, təbii ki, sonra
görəcəyik. Kursları uğurlu və ya uğursuz adlandırmaq üçün müəyyən rəyə
gəlməyimiz bir müddət vaxt aparacaq. Ancaq təhsil sahəsində aparılan
islahatların çoxunun eksperiment xarakterli olmasını nəzərə alsaq, ekspertlər
demiş, bizə yeni dəyişikliklərə hazır olmaq qalır...
Təranə Məhərrəmova