Yazıçı dostlarımdan çox təsirlənmişəm
Artkaspi.az
"Eyni suallar” adlı layihəyə davam edir. Bu dəfə 2016-cı il Ədəbiyyat üzrə
Nobel mükafatına namizəd, amerikalı yazıçı Coys Kerol Outsun müsahibəsində
cavablandırdığı sualları yazar Kənan Hacıya ünvanladıq. Hər iki müəllifin
cavablarını təqdim edirik:
– Harada və nə zaman
oxumağıxoşlayırsınız?
Coys
Kerol Outs: Hər yerdə! Sərin havalarda buxarının yanında kitab oxuyanda özümü
çox rahat hiss edirəm. Təyyarədə oxumağın da ləzzəti başqadır: gözləmə
salonlarında, ya hansısa növbədə dayanarkən, hətta bu günlərdə tez-tez kimsə
məni telefonda gözlədəndə də oxuyuram. Harasa səfər etdiyimiz zaman,
gözlənilməz vəziyyətlərdə belə oxuyacaqlarımız əlimizin altında olmalıdır.
Kənan
Hacı: Uzaq səfərlərə çıxanda mütləq özümlə bir neçə kitab götürürəm.
Qatarda, gözləmə salonlarında, metroda, harda fürsət olursa, orda vaxtımı
mütaliəyə sərf edirəm. Ümumiyyətlə, mənim günümün çox hissəsi mütaliəyə sərf
olunur. Yazmaqdan daha çox mütaliə ilə məşğul oluram. Bu, artıq illərdən bəridir
ki, vərdiş halını alıb, gündəlik tələbata çevrilib.
– Audiokitab dinləyirsinizmi?
Coys
Kerol Outs: Bəli. Bir neçəsini dinlədim və anladım ki, daha çox səsli kitaba
qulaq asmaq istəyirəm. Hətta, öz kitablarımı da bu şəkildə dinləmək istərdim.
Kənan
Hacı:Mənim həm də çox zəngin audiokitab arxivim var. Bu diskləri kataloqlara
bölmüşəm, bütün kateqoriyaları əhatə edir. Elmi, fəlsəfi, bədii, tarixi və
sair. Yuxusuz gecələrdə, hansısa yazıda ilişəndə audiokitablar dinləyirəm.
Məncə, audiokitab beyni daim oyaq saxlayır, motivasiya yaradır. Bu, mənim üçün
intellektual əyləncədir.
– Sonuncu oxuduğunuz ən möhtəşəm
kitab hansıydı?
Coys
Kerol Outs: Ceyms Coysun "Uliss” romanı. Bu ilin iyun ayında əvvəllər bu
kitabı oxumamış həyat yoldaşımla birlikdə Blumsdey qutlaması (1954-cü ildən bəri hər ilin 16 iyununda
dünyanın bir çox ölkələrində ədəbiyyatsevərlər Ceyms Coysun "Uliss” romanının
qəhrəmanı Leopold Blum üçün Blumsdey qutlaması keçirirlər – tərcüməçidən)
üçün Dublinə getməyə hazırlaşarkən bu möhtəşəm kitabı yenidən oxudum. (Çox
sevdiyim bölüm "İtaka”dır)
Kənan
Hacı:Son oxuduğum kitab bu yaxınlarda Nobel mükafatı almış Kazuo İşıquronun "Məni
heç vaxt tərk etmə” romanı oldu. Süjet sadə, ideya möhtəşəm! Açığı, bu roman
insanı bir az depressiyaya salan, gəncliyin ruhunu yaralayan əsərdir. Əsəri
gənc yaşımda oxusaydım, ağır mənəvi zədə almış olardım. Bir çox sarsıntılardan,
itkilərdən keçmiş insan kimi içimdən sadəcə təəssüf dalğası keçdi. Əlbəttə,
hamımız bilirik ki, bu həyatdan sağ çıxmayacağıq. İşıquronun qəhrəmanları
kimi...
–Hansı kitab
sizə çox böyük təsir göstərib? Hansı kitabı oxuyandan sonra düşünmüsünüz ki,
kaş bunu mən yazardım?
Coys
Kerol Outs: Nənəm mənə oxumaq üçün Lyuis Kerrolun "Alisa möcüzələr diyarında” və
"Aynanın içindən” romanlarını verəndə doqquz yaşım vardı və çox təsirlənmişdim.
Bu əsərlər mənim yazmağım üçün ilham qaynağı oldu və Alisa illər boyunca ən çox
sevdiyim qəhrəman kimi qaldı. Onun prinsipləri mənim yaşam prinsiplərimə çox
bənzəyir: "Maraqlı və daha maraqlı”.
Kənan
Hacı:Mənə ciddi təsir göstərən, həyata, ədəbiyyata baxışımı kökündən dəyişən əsərlər
olub. Ötən əsrin 90-cı illərində Markesin "Gözlənilən qətlin tarixçəsi”
romanını oxumuşdum, uzun müddət bu əsərin təsirindən çıxa bilmədim. Markesi
mənə sevdirən də bu əsər olub. Sonralar özüm nəsrlə məşğul olanda hərdən
düşünürdüm ki, kaş mən də belə bir əsər yaza biləydim. Bir qətl əhvalatını
Markes qədər ustalıqla yaza bilən yazıçı xoşbəxtdir. Markes sehrkardır. Mən
sözdən möcüzələr yaradan yazıçıları sevirəm.
–Oxuma vərdişiniz
necədir? Kağız yoxsa elektron variantdan mütaliə edirsiniz? Qeydlər
aparırsınızmı?
Coys
Kerol Outs: Təbii ki, cəlbedici üz qapaqları, səhifələriylə bir-birindən olduqca
fərqli kağız kitablardan. Elektron kitablar belə deyil: sözlər suda üzən qarışqalara
bənzəyir. Amma səyahət zamanı elektron kitablar da oxuyuram. Bəli, kitabları
tez-tez gözdən keçirdiyim üçün qeydlər aparıram.
Kənan
Hacı: Günün istənilən vaxtı oxuya bilirəm. İri həcmli əsərləri elektron
variantda oxuya bilmirəm, çünki son vaxtlar gözüm xeyli zəifləyib. Əsasən kağız
kitablara üstünlük verirəm. Şübhəsiz ki, qeydlər aparıram. Sonra bu qeydlər
əsasında bəyəndiyim əsərlər haqqında yazılar da yazıram.
–Sizi güldürən
yoxsa ağladan kitablar? Nələrisə öyrədən kitablar yoxsa istirahət verən
kitablar?
Coys
Kerol Outs: Niyə birini seçim ki? Ən yaxşı kitabların çoxu bizdə bir deyil,
birdən çox hiss oyadır. Yazılarımın az qala hamısında yumoru (əgər qara
yumordursa) gizlətməyə çalışdım, ancaq oxucularımdan bəziləri bunu hiss etdi –
bu, Aubrey Bördsleyin şəkillərindəki "ədəbsizliyi gizlətməsi” kimiydi.
Kənan
Hacı:Nə güldürən, nə ağladan. Ancaq düşündürən kitabları xoşlayıram. Mən kitabı
yaradıcı insan olaraq tədqiq edə-edə oxuyuram. Əlbəttə, kitabın bir əyləncə
tərəfi də olmalıdır, amma ən əsası intellektual yükü, alt qatı, ideyasıdır. Onsuz
da, mən kitab oxuyanda istirahət edirəm.
–Uşaqkən ən çox
sevdiyiniz kitab hansı idi?
Coys
Kerol Outs: Düşünürəm ki, bu kitab çox gənc yaşda oxuduğum Edqar Allen Ponun
"Qızıl böcək” romanı idi. Amma Buffalonun quzeyində, Nyu-Yorkun qərbində çox da
zəngin olmayan kiçik torpaqda böyüdüyüm üçün əlimə lap az kitab keçirdi və
hamısı eynən "Alisa…” kimi dəyərli idi.
Kənan
Hacı: "Koroğlu” dastanını doqquz yaşım olanda oxumuşdum. O kitab mənim
uşaqlığımın ən sevimli kitabı olub. O kitaba o qədər vurulmuşdum ki, az qala,
dastanı başdan-ayağa əzbər bilirdim. Sonra Mark Tvenin "Tom Soyyerin
macəraları” romanı uşaq yaddaşımda dərin iz buraxıb. M.F.Axundovun
komediyalarını, Mirzə Cəlilin əsərlərini sevə-sevə oxuyurdum.
– Bir az da gənc yazıçılara
məsləhət gördüyünüz kitablardan danışaq.
Coys
Kerol Outs: Dövrümüzün meyarlarına görə "Haklberi Finin macəraları”, "Əcdadların
harayı”, "Toy üzvü”, "Bülbülü öldürmək”, "Çovdarlıqda uçurumdan qoruyan”,
"Milçəklərin tanrısı” kimi klassik əsərlər gənc romançılar üçün yaxşı örnək ola
bilər.
Kənan
Hacı: Yenicə yazmağa başlayanlar üçün nəsr texnikasına bələd olmaq
baxımından Con Steynbekin "Adamlar və siçanlar” əsərini, bir də Orxan Pamukun
"Qırmızı saçlı qadın” romanını oxumaq çox faydalı olar. Bu əsərlərdə sadə həyat
həqiqətlərinin dahiyanə bədii həlli öz əksini tapıb. İlkin ağlıma gələn
bunlardır. Bir də sistemli oxumaq çox vacibdir. Əlinə nə keçdi oxumaq yolun
əvvəlində olan gənci çaş-baş vəziyyətə gətirib çıxarır, düşüncədə xaos yaranır,
bilgilər alayarımçıq olur. Sistemli mütaliə isə beyində baza yaradır və sən
ciddi ədəbiyyatın harda olduğunu artıq müəyyənləşdirmiş olursan, zövqün
formalaşır, pisi yaxşıdan ayıra bilirsən.
– Şişirdilmiş, bəyənəcəyinizi
düşünsəniz də bəyənmədiyiniz kitab hansıdır? Oxuyub bitirmədən qaytarıb rəfə
qoyduğunuz sonuncu kitabı xatırlayırsınızmı?
Coys
Kerol Outs: D.H.Lourensi oxumağa başlayanda təəssüf hissi yaşadım. Kifayət qədər
formalaşmamışdım, indi Lourens universitet dərslərimdə tədris etdiyim və ən çox
sevdiyim yazıçılardan biridir. Bir də Volt Vitmeni gənc yaşımda oxuyanda
təəssüflənmişdim (Bilirəm, bu inanılmazdır, kimsə necə etiraf edə bilər ki,
Vitmeni oxuyanda xəyal qırıqlığı yaşayıb? Lütfən təhqiramiz e-məktublar
göndərməyin). Araşdırdığım kitab təəssüf doğurursa, onu oxucuya obyektiv
şəkildə təqdim edirəm. Mətndən sitatlar gətirərək çalışıram ki, oxucu əsərə öz
baxış bucağından nəzər salsın. (Əslində, bunun o qədər vacib olduğunu
düşünmürəm. Bir oxucunun Çin yeməklərini bəyənməməyi vacib deyilsə, "Beavulf”
kimi klassiki bəyənməməyi niyə önəmli
olsun axı?)
Kənan
Hacı:Məsələn, ötən illərdə Nobel mükafatı almış fransız yazıçısı Patrik Modianonun
"Naməlum qadınlar” romanını oxudum. Məndə o qədər də dərin təəssürat oyatmadı.
Yarımçıq qoyduğum hansısa kitabı xatırlamıram. Adətən, bələd olduğum yazıçıları
oxuduğuma görə başladığım kitabı heç vaxt yarımçıq qoymuram.
– Bir yazıçı ilə tanış olmaq
istənəniz, bu kim olardı? Hansısa oxucunuzla məktublaşmısınızmı?
Coys
Kerol Outs: Çox güman ki, hamımız Şekspirlə tanış olmaq istərdik (bu pyesləri
doğurdanmı onun yazıb-yazmadığını öyrənmək üçün). Bəzilərimiz də Emili Diksonla
tanış olmaq xəyalına düşdük. Problem budur ki, görəsən, onlar bizimlə tanış
olmaq istəyərdilərmi? Təəssüf, vaxtımın yüzdə doxsanını yazıçı dostlarıma və
oxucularıma məktub, e-poçt yazaraq xərcləyirəm. Problem budur ki, onlar da
cavab yazır. Əlbəttə, çoxlu məktublar alıram, onların bir qismi əksərən belə
başlayır: "Müəllimim amerikalı bir yazıçı haqqında yazmağımızı istədi və mən
sizi seçdim, amma sizin haqqınızda çoxlu məlumat tapa bilmirəm. Nədən
yazırsınız? Ən çox sevdiyiniz kitablar hansılardır? Yazmaq üçün fikirləri necə
tapırsınız? Ümid edirəm, bazar ertəsinə qədər cavab verəcəksiniz, çünki bazar
ertəsi tapşırığı təhvil verməliyəm”.
Kənan
Hacı: Vudi Allenin "Parisdə gecəyarısı” filmi var. Çox sevirəm o filmi.
Filmin qəhrəmanı keçmişə səyahət edir və 20-ci illərin Paris mühitinə düşür.
Orda Heminquey, Fitscerald kimi dahilərlə görüşür, bu onun dünyagörüşünə fərqli
təsir göstərir. Mən hərdən ötən əsrin əvvəllərinə səyahət etmək istəyirəm.
Mirzə Cəlilin "Molla Nəsrəddin”i necə nəşr etdiyini görmək istəyirəm. O
fədakarlığın, maarif cəbhəsinin içində olmağı arzulayıram. Oxucularla isə
sosial şəbəkələr vasitəsilə yazışmalarımız olur. Əsasən, müsbət rəylər alıram,
bu da mənə motivasiya verir.
– Tanıdığınız yazıçılardan
sizə ən çox təsir edən hansıdır?
Coys
Kerol Outs: İndiyə qədər 1449 yazıçı ilə tanış olmuşam, hələ bir xeylisi də
tanışlıq üçün gözləyir. Əminəm, hamısından çox təsirlənmişəm, xüsusən göz
qamaşdırıcı, bacarıqlı yazıçı dostlarımdan. Amma inanıram ki, ən böyük
sürprizlər hələ gəlib çıxmayıb.
Kənan
Hacı:Oxuduğum yazıçılardan çox şey öyrənmişəm. Təsirləndiyim yazıçılar olub,
çalışmışam ki, bu təsir hiss olunmasın. Özümü başqa bir yazıçının təsirinə
düşməkdən mümkün qədər qoruyuram. Yazılarımda hansı yazıçıların təsiri duyulur?
Bunu müəyyən etməkdə çətinlik çəkirəm. Oxucular və ya tənqidçilər bunu daha
aydın görə bilər.
– Hazırda nə oxumağı
planlaşdırırsınız?
Coys
Kerol Outs: Bu müsahibəyə başladığımız vaxtdan bəri yazıçı dostlarımdan
gələn 16 vacib elektron məktubu.
Kənan
Hacı:Çoxdandı Ziqmund Freydin "Yuxuların yozumu” kitabını oxumaq istəyirəm. Kitab
stolumun üstündədir. Yəqin ki, sizinlə söhbətdən sonra bu kitabın mütaliəsinə
başlayacam. Amma hazırda paralel olaraq bir neçə kitabı da oxuyuram.
Zəruri qeyd: Müsahibə
sim-sim.az saytında Kənan Hacının cavablandırdığı suallar
Hazırladı: Aytac
Quliyeva