Yaxşını qoyub, pisi təbliğ etmək vərdişi
"Azərbaycan Beynəlxalq Bankının müştərisi Zakirə
Əhmədova pul çıxarmaq üçün kartını bankın "Nizami” kinoteatrının yaxınlığındakı bankomatına daxil etmək istərkən
maraqlı hadisə ilə üzləşib: kartı qəbul olunmayan müştəri qurğunu diqqətlə
nəzərdən keçirəndə nağdlaşdırma hissəsində pul qaldığını görüb. Başa düşüb ki,
ondan əvvəl əməliyyat aparan şəxs 55 manat pulunu bankomatda unudub. Pulları
götürüb özündə saxlayan Z.Əhmədova öz pulunu çıxarandan sonra həmin şəxsi xeyli
gözləyib. Nəhayət, zəng edərək Azərbaycan Beynəlxalq Bankının Müştəri Xidmətini
olayla bağlı məlumatlandırıb, sonra da pulu apararaq banka təhvil verib”.
Bankın
öz müştərisinin əməlindən qürur duyaraq paylaşdığı hadisənin əslində cəmiyyətdə
örnək kimi yayılmasına ehtiyac var. Xüsusən, mətbuatın, yeni medianın daha çox mənfi
yüklü, kriminal xəbərlərə, bəzən əsaslandırılmamış informasiyalara yer ayırdığı
bir vaxtda cəmiyyətin müsbət tendensiyalara kəskin ehtiyacının olduğu bir
vaxtda. Telekanalları açanlar, qəzetləri vərəqləyənlər, internetə daxil olanlar
demək olar ki, əksər vaxtlarda mənfi yüklü xəbərlərlə qarşılaşırlar. Reytinq
qazanmaq üçün İP ovuna çıxanlar neqativ xəbərləri gündəmə yükləməklə əslində
cəmiyyətin zövqünə təsir edir, insanları bir növ mənfi abı-havada qalmağa
təhrik edirlər. Bəzən adama elə gəlir ki, ətrafımızda yalnız cinayətlər baş
verir, insanlarsa yalnız bir-birinə pislik üçün yaranıblar. Xəbər yayımında
medianın ortaq şərikinə çevrilən sosial şəbəkələr də sanki mənfi
tendensiyaların dəstəkləyicisi rolunda çıxış edirlər. Vəziyyəti belə görüncə,
istər-istəməz sual yaranır: insan xislətinin mənfi xəbərə meyl etməsi
köhnəninmi söhbətidir, yoxsa qloballaşan dünyanın trendi? Cəmiyyətin maariflənməsi,
humanist fikirlərə köklənməsi, xeyirxah düşünməsi üçün ətrafda, ümumən dünyada
baş verən müsbət hadisələrin yayılmasına daha ehtiyac yoxdurmu? Gerçəkdə media
daha çox pozitiv, yoxsa neqativ xəbərlərə meydan verməlidir?
Təbii ki, müsbət
və mənfi yüklü xəbərin yayılmasına münasibətdə fikirlər üst-üstə düşmür. Hətta
bəzən xəbərçiliyin jurnalistikada öndə olması xətrinə neqativ informasiyaların
çoxluğuna normal yanaşanlar var. Bununla belə, insanların pozitiv xəbərə daha
çox ehtiyacı olduğunu söyləyənlər də az deyil.
Pozitiv xəbərə ehtiyac
«Bakı xəbər» qəzetinin baş
redaktoru Aydın Quluyev medianın yalnız mənfi xəbərləri qabartması ilə
bağlı səslənən fikirləri düzgün hesab etmir. Onun fikrincə, medianı müxtəlif
cür qruplaşdırmaq mümkündür. Yəni elə media orqanları var ki, onlar yalnız
mənfi yüklü xəbərləri yaymaqla məşğuldurlar: "Neqativ xəbərləri cəmiyyətə
təqdim etmək və onların üzərində şou yaratmaq istəyirlər. Elə media qrupları da
var ki, onlar üçün neqativ şou yaratmaq arxa plandadır. Sadəcə, onlar baş verən
yeni hadisələri cəmiyyətə təqdim etmək istəyirlər. Bu kontekstdə həmin yeni
xəbərin müsbət və ya mənfi olmasının fərqinə varmırlar”. Baş redaktor hesab
edir ki, tədricən neqativ xəbərlər
üzərində şou yaratmaq istəyi arxa plana keçəcək və media daha çox pozitiv
yanaşmaların tərəfinə keçəcək: "Hər halda, media pozitiv hadisələrin təqdim
olunması tendensiyasına daha çox yer verməlidir”. A.Quliyevin fikrincə, bir
zamanlar insanlara daha çox mənfi yüklü xəbərlər çatdırıldığından cəmiyyətin
zövqü də həmin informasiyaları eşitməyə, oxumağa yönəlib: "Mediaya «yalnız
pozitiv və ya neqativ xəbərlər ver» deyə məhdudiyyət qoymaq da düzgün deyil.
Sadəcə, neqativ xəbərlərə yanaşmada media bir qədər pozitiv mövqe tutmalıdır.
Təki həmin xəbər yalan olmasın, həqiqət olsun. Əlbəttə, cəmiyyətdə hamı pozitiv
xəbər eşitmək istəmir. Mənfi xəbərlər eşitmək istəyənlər də var və olacaq. Ona
görə də hər şey obyektiv səviyyədə işıqlandırılmalıdır. Onda neqativ xəbər
arzusunda olanlar neqativləri, müsbət xəbər eşitmək istəyənlər isə pozitivləri
oxuyacaq».
Gündəlik hadisələrdən
yazmaq
Məlum olaya münasibət bildirən və gənc qızın addımını təqdirəlayiq
hesab edən Yeni Media Jurnalistləri
İctimai Birliyinin sədri Xaqani Səfəroğlu belə hadisələri cəmiyyətin mənəvi
saflığının və insanların ictimai tərbiyəsinin bir nümunəsi hesab edir: "Pul
kisəsi, qiyməti əşya, qızıl tapıb onu sahibinə qaytarmaq niyyəti adamın mənəvi
cəhətdən toxluğuna işarədir”. Belə əhvalatların mediada təbliğinə gəlincə,
ekspert hesab edir ki, KİV-də xeyirxahlıq, kimsəsizə əl tutmaqla bağlı
vaxtaşırı yazılar verilir. Belə ki, kasıblara, imkanı olmayanlara dəstək vermək
barədə kampaniya təşkilində onlayn medianın rolu əvəszidir: " İnternet əsrində
hamı "bir böyük kənddə” yaşayır. Kənddə bir əlsiz-ayaqsız varsa, ona kömək
göstərmək borc hesab olunur. Beynəlxalq Bankla bağlı bu hadisəni və bu tip
əhvalatları KİV-də işıqlandırmaq digər tərəfdən iri şirkətlərin PR
xidmətlərinin vəzifəsidir. Burada Daxili İşlər Nazirliyinin itkin əşyaların
sahibinə qaytarılması ilə məşğul olan şöbəsinin məlumatlarından da istifadə
etmək olar. Bütövlükdə isə bu, fərdi məsələdir”. Onlayn medianın yaydığı
xəbərləri "mənfi yüklü xəbər” adlandırmaq istəməyən İB sədri hesab edir ki, KİV
cəmiyyətin barometri olduğundan gündəlik hadisələrdən yazmaq peşə borcudur:
"Dediyiniz xeyirxahlıqlarla bağlı əhvalatların KİV-də mütəmadi trend olması
mümkün deyil. Lakin vaxtaşırı belə xəbərlərin yayılması cəmiyyətdə özünə inamı,
xeyirxahlığı və dürüst yaşam tərzinin təbliğində mühüm rol oynayır”.
Bu addımlar təbliğ
olunsa...
Azxeber.com xəbər
portalının baş redaktoru Hacıbəy Heydərli də bu tip hadisələrin geniş
təbliğ olunması və həmin hərəkəti edən xanımın cəmiyyətə tanıdılmasının
tərəfdarıdır: "Çünki biz bu tip olayları çox vaxt xaricdə sosial videoçarxlarda
izləyirik və əvvəlcədən ssenarisi yazılan bu çəkilişlərdə cəmiyyətə müsbət
yüklü mesajlar verilir. Onu da deyim ki, bu tip addımlar cəmiyyətə çox faydalı
olur. İnsanlar bu videolarla maariflənir və analoji hadisəylə qarşılaşanda eyni
addımı atırlar”. Bu hadisənin əvvəlcədən planlaşdırılan şəkildə deyil, sırf bir
xanımın mərhəmətinin və humanistliyinin göstəricisi sayan baş redaktor indiki
zamanda mənfi yüklü, cinayət xarakterli məlumatların çox yayılmasına təəssüfünü
bildirərək nəticədə insanların gün ərzində daha çox neqativ enerji ilə
yükləndiyini qeyd edir. Belə ki, jurnalistlər, sosial şəbəkə istifadəçiləri,
xüsusən də internet media bu tip olaylara geniş yer verməlidir: "Bu xanımın
timsalında bu cür humanist və xeyirxah addım atan şəxslər təbliğ olunmalıdır.
Bu yaxınlarda belə bir hadisə azxeber.com oxucuları arasında da olmuşdu. Belə
ki, şəhərdə pulqabı tapan bir gənc xanım bunu bizə göndərdi ki, mümkünsə
paylaşın, sahibi kimdirsə ona qaytarım. Biz də paylaşandan sonra pulqabının
sahibi tapıldı və itirdikləri ona geri qaytarıldı. Cəmiyyət olaraq biz bu cür
addımlara çox öyrəncəliyik, sosial şəbəkələrdə nə qədər neqativ məlumatlar
yayımlansa da, əminliklə deyə bilərəm ki, bizim xalqımız və insanlarımız çox
xoşniyyətlidir. Araşdırsaq yüzlərlə belə fakt üzə çıxara bilərik”. Pozitiv
xəbərlərin az verilməsinə gəlincə, H.Heydərli bu məsələdə oxucuları qınamağı
düzgün hesab etmir: "Çünki media oxucuya nə təqdim edirsə, oxucu da onu qəbul
edir. Cəmiyyətdəki müsbət addımlar təbliğ olunsa, əminəm ki, hər kəs bundan özü
üçün nəticə çıxarar və istər cinayətlərin, istərsə də neqativ halların qarşısı
alınır. Məsələn, Azərbaycanda ictimai nəqliyyatda olan yervermə mədəniyyəti,
özündən yaşlılara, xanımlara olan nəzakət, qadın sürücülərə, sərnişinlərə olan
münasibət dünyanın heç bir yerində yoxdur”. H.Heydərlinin fikrincə, belə gözəl
ənənələr təbliğ olunsa, cəmiyyətimiz də bundan nəticə çıxarar və istər sosial
şəbəkələrdə, istərsə də internet mediada aqressivliyin qarşısı alınar: "Cəmiyyət
olaraq da bu kimi olaylarla qarşılaşanda insanlara yardım edən, humanizm
göstərən şəxslərə təşəkkür etməli və onları daha stimullaşdırmalıyıq. Bütün
gözəlliklər təşəkkürdən doğur”.
Davranışımıza zərbə vuran
xəbərlər
Məsələyə sosioloji baxımdan yanaşsaq cəmiyyət də, sosial psixologiya
da gözəl bir nümunənin insanların əxlaqına müsbət təsir etdiyini təsdiq edir. Belə
ki, böyüyən nəslə, ümumilikdə əhalinin psixologiyasına təsir etsin deyə, sovet
dövründə müsbət modelləri daha çox təbliğ etməyə çalışırdılar. Sosioloqlar da
hesab edir ki, əgər biz cəmiyyətimizdə gərginliyin, aqressiv münasibətlərin
azalmasını istəyiriksə, yaxşı hadisələrin, müsbət örnəklərin daha çox təbliğ
olunmasına çalışmalıyıq. "Bu gün bilərəkdən və ya bilməyərəkdən ölkə mediasında
və sosial şəbəkələrdə müsbət tendensiyalar təbliğ olunmur” deyən sosioloq Əhməd Qəşəmoğlunun fikrincə, biz
daha çox müsbət örnəkləri yaymağa üstünlük verməliyik: "Bu örnəklərin cəmiyyətə
yalnız müsbət təsiri ola bilər”. Ekspert hesab edir ki, müsbət örnəklərin
yayılmasında medianın üzərinə böyük yük düşür: "Təəssüf ki, harada mənfi bir
hadisə baş verirsə, bizim media və sosial şəbəkə istifadəçiləri həmin xəbəri
daha tez yayır. İnsanlarda da bu tip xəbərlərə sanki tələbat yaranır. Bəlamız
budur ki, bizim insanlarda bu barədə elmi təsəvvür azdır. Bu cür məsələlərlə
ciddi elmi araşdırma mərkəzləri məşğul olmalı və cəmiyyətə müsbət impulsların
verilməsi üçün tədqiqatlar aparmalıdırlar. Təəssüf ki, bu gün bizdə bu tip
araşdırmalar yoxdur”. Sosioloqlun fikrincə, bu gün telekanallarda yayımlanan
seriallar da cəmiyyətə mənfi təsir göstərir. Belə ki, bizim serialları ərsəyə
gətirən yaradıcı qruplar macəra axtarışındadırlar: "Hazırda davranışımıza zərbə
vuran həm də yayımlanan teleseriallardır. Nə üçün müsbət tendensiyaları təbliğ
edən teleseriallarımız yoxdur? Bu sahədə də böyük boşluq var».
Göründüyü kimi, cəmiyyət həmişə müsbət hadisənin və ondan doğan
pozitiv xəbərin tərəfindədir. Pozitiv xəbəri, yaxşı örnəyi yaymağa ehtiyac
varsa, niyə "xəbərçilik” tendensiyasının qurbanı olaq?
Təranə Məhərrəmova