Yaxın Şərqdən Uzaq Şərqə keçən gərginlik
Son günlər Şimali Koreyanın orta və uzaq mənzilli raketləri sınaqdan
keçirməsi dünya güclərini narahat etməyə başlayıb. Koreya Xalq Demokratik Respublikası
sınaqdan keçirdiyi raketləri ABŞ hərbi bazalarına yönəldə biləcəyini açıq
ifadəsi etməsi rəsmi Vaşinqtonu hərəkətə gətirib. Bu azmış kimi BMT-nin
qadağalarına baxmayaraq, Şimali Koreya uzun illərdir nüvə enerjisinin
zənginləşdirilməsi ilə bağlı işlərini də sürətləndirib.
Maraqlıdır ki, Şimali Koreya ilə bağlı hadisələrə qədər dünyanın
diqqəti Yaxın Şərqdə baş verən olaylarda idi. Amma birdən-birə Yaxın Şərqdə və
xüsusilə Suriyada aparılan əməliyyatlar nəzərdən kənarda qalmağa başladı. Haqlı
olaraq sual yaranır, görəsən dünya güclərinin rəqabət meydanı dəyişirmi?
Maraqlar Yaxın Şərqdən Uzaq Şərqə keçid edir?
Mövzu ilə bağlı "Kaspi” qəzetinə açıqlamasında Milli Məclisin deputatı, politoloq Elman Nəsirli bildirdi ki, proseslər
ilk növbədə ABŞ-da administrasiyanın dəyişməsi ilə bağlıdır: "Yəni,
respublikaçılar adətən bu və ya digər xarici siyasət məsələlərinin həlli zamanı
daha radikal davranış nümayiş etdirirlər. Bir çox halda güc faktoru daha
həlledici rol oynayır. Bu nöqteyi-nəzərdən Tramp administrasiyası ilk növbədə,
nüvə silahına malik olmaq istəyən və ya ona malik olan, lakin maraqlarına uyğun
olmayan dövlətlərlə mübarizə məsələlərini ön plana çəkib. Obama
administrasiyası dövründə İranla nüvə təhlükəsizliyi sahəsində çox mühüm bir
sənədin imzalanmasının şahidi olduq. Lakin Tramp hakimiyyətə gəldikdən sonra
bunu ABŞ tarixinin ən səhv addımı kimi qiymətləndirdi və İranla münasibətlər
yenidən araşdırılmağa başlanılıb. Bu gün artıq Vaşinqton - Tehran münasibətləri
gərginləşməkdədir. ABŞ Konqresinin son günlərdə Rusiya, Şimali Koreya və İran
əleyhinə qəbul etdiyi daha kəskin sanksiyalar dediklərimizi bir daha
təsdiqləyir. Eyni zamanda, yeni ABŞ administrasiyası üçün Şimali Koreyanın nüvə
silahına malik olması çox qorxulu bir yuxu təsiri bağışlayır. Tramp
administrasiyası ciddi-cəhdlə çalışır ki, bu təhlükənin qarşısını alsın. Bu,
əlbəttə ki, Amerika üçün elə də asan məsələ deyil. Çünki Şimali Koreya ilk dəfə
2006-cı ildə "uğurlu” nüvə sınağı həyata keçirtdi və bu gün bu dövlət de-fakto
nüvə klubunun üzvüdür. Yəni, dünyada ABŞ, Rusiya, Fransa, Böyük Britaniya, Çin,
Hindistan, Pakistan və İsraillə yanaşı, Şimali Koreya da nüvə silahına malik
ölkə kimi tanınır. Düzdür, İsrail bunu nə təsdiq, nə də inkar etmir, amma hər
halda, bir çox ciddi mənbələr bunu təsdiqləyib. Bütün bu reallıqlar fonunda,
rəsmi Vaşinqton üçün Şimali Koreya daha təhlükəli dövlət kimi çıxış edir.
Xüsusilə, Şimali Koreya rəhbərliyinin Quam adalarındakı Amerika hərbi
bazalarını vuracağı ilə bağlı təhdidləri fonunda rəsmi Vaşinqtonun bu ölkəyə
münasibəti daha da gərginləşib”.
E.Nəsirli qeyd etdi ki, Yaxın Şərq nə qədər "barıt çəlləyi” olsa
belə, Uzaq Şərqdə də çox qorxulu tendensiyalar baş verməkdədir: "Bir məqamı da
qeyd edim ki, artıq dünya siyasətinin mərkəzi Avropadan Asiya və Sakit Okean
regionuna keçməkdədir. Yaxın perspektivdə belə proqnozlar mövcuddur ki, Sakit
Okean ölkələrinin inkişafı Avropanı tam üstələyəcək. Əlbəttə ki, bu regiona da
Uzaq Şərq daxildir və bu nöqteyi-nəzərdən də baş verən hadisələri
qiymətləndirmək olar. Hər halda, danılmaz həqiqət ondan ibarətdir ki, Şimali
Koreya ilə əvvəllər də ziddiyyətlər olub. Lakin indiki mərhələdə, Tramp
administrasiyası dövründə bu proses daha da güclənib və dünyanı narahat etməyə
başlayıb. Elə bir məqam yaranıb ki, iki nüvə dövləti bir-birini ittiham edir.
Bu reallıq fonunda ABŞ-ın Şimali Koreyaya qarşı çox ciddi sanksiyalar tətbiq
etməsi və paralel şəkildə Rusiya və İranı da bu prosesə qatması heç şübhəsiz
ki, qadağalara məruz qalan ölkələr arasında müəyyən mənada mövqelərin
yaxınlaşmasına gətirib çıxara bilər. Deməzdim ki, hazırda sanksiyalara məruz
qalan bu üç ölkə arasında ABŞ-a qarşı koordinasiya olunan hansısa addımlar
atılır. Lakin hər üç ölkə arasında ABŞ əleyhinə müəyyən proseslərin başlanması
üçün münbit şərait yaranır. Hesab edirəm ki, bu reallıq rəsmi Vaşinqton
tərəfindən qiymətləndirilməli olan məsələdir. Çünki vəziyyət elə ola bilər ki,
ABŞ-dan gələn çox ciddi təzyiqlər fonunda bu üç dövlətin mənafeləri üst-üstə
düşə bilər. Bütün bu tendensiyalar isə nəticə etibarı ilə onsuz da mürəkkəb
olan dünyamızı daha qəlizləşdirir”.
"Atlas” Araşdırmalar
Mərkəzinin sədri, politoloq Elxan Şahinoğlu bildirdi ki, Uzaq Şərqdə
problemlər əvvəllər də olub və bu heç də təkcə Şimali Koreya ilə bağlı deyil:
"Son zamanlar Çin-Hindistan sərhədində bir gərginlik yaşanır. Eləcə də Çin
okeanın özünə yaxın sahillərində hərbi bazalar formalaşdırır ki, bu, tək
Amerikanı deyil, Vyetnamı da narahat edir. O cümlədən, Yaponiya ilə Çin
arasında uzun illərdir davam edən mübahisə var. Göründüyü kimi, Uzaq Şərqdə
problemlər hər zaman olub. Lakin Şimali Koreya liderinin son "şıltaq”
hərəkətləri diqqəti bu regiona daha çox cəlb edib. Çünki burada söhbət nüvə
silahından gedir. 10 il bundan əvvəl dünyanın gündəm mövzusu İranın nüvə
silahına sahiblənməsi məsələsi idi. Bütün böyük dövlətlər çalışırdılar ki, İran
nüvə çalışmalarına son versin və danışıqlardan sonra buna nail olundu. İndi
eyni proses Şimali Koreya ətrafında cərəyan edir. Bu da əlbəttə ki, böyük
təhlükə yaradır.Suriyada terrorçularla mübarizə gedir, böyük güclərin maraqları toqquşur
və sair. Lakin nüvə məsələsi dünyada çox böyük fəlakətlərə gətirib çıxara
bilər. İndiki məqamda demək olmaz ki, problemlər Yaxın Şərqdən Uzaq Şərqə
adlayıb. Bir problemin üzərinə digərinin əlavə olunduğunu demək daha doğru
olardı. Beynəlxalq aləm daha çox Yaxın Şərq problemi ilə məşğul olmalı idisə,
artıq Uzaq Şərqin də problemləri diqqət mərkəzindədir. BMT kimi bir təşkilat
aciz durumdadır və heç bir problemi həll edə bilmir. Ona görə də böyük
dövlətlər özləri müəyyən məsələlərin həllinə cəhd göstərirlər”.
E.Şahinoğlunun sözlərinə görə, dünyada problemlərin sayı artsa da,
onların həlli görünmür: "Şimali Koreya ilə bağlı vəziyyət son dərəcə gərgindir.
Hətta Çin və Rusiya bu ölkə liderinin şıltaqlığına illərdir dözsələr də,
BMT-dəki son səsvermədə onlar da Şimali Koreya əleyhinə bir mövqe nümayiş
etdirdilər. Çünki Şimali Koreyanın nüvə silahı əldə etməsi Rusiya və Çinə də
böyük təhlükələr yaradır. Lakin bu məsələlərin həllini Amerika öz üzərinə
götürüb. Amma ABŞ-ın indiki prezidenti o qədər səhv addımlar atır ki,
nəticələrin nədən ibarət olacağını söyləmək çətindir. Çünki Tramp öz ölkəsi
daxilində də çox ziddiyyətli qərarlar verir. Daxili müxalifətlə, media ilə
mübarizə aparır, Rusiya, İran və Şimali Koreyaya qarşı sanksiyaları
sərtləşdirib, Çinə qarşı iqtisadi embarqo qoyacağını açıqlayıb, digər yandan da
Venesuelaya qarşı fikirlər səsləndirir. Yəni, biz bir tərəfdən beynəlxalq
aləmdə artan problemləri görürük, digər tərəfdən buna təsir edə biləcək ABŞ
rəhbərliyinin müsbət qərarlar qəbul edəcəyi şübhə doğurur. Çünki Tramp elə bir
ziddiyyətli qərar verə bilər ki, bu, təkcə Amerikaya yox, bütün beynəlxalq
aləmə baha başa gələr”.
Bəxtiyar MƏMMƏDLİ