Yaşlı nəsil rejissorlar yeni çəkilən filmləri niyə qəbul etmir?
Son illər
Azərbaycanda milli istehsal olan komediya filmləri çəkilir. Bu filmlər
kinoteatrlarımızda nümayiş olunur və kifayət qədər də tamaşaçı toplayır. Öz
büdcəsini təmin edən bu filmlərin keyfiyyət məsələsi isə bir qədər müəmmalıdır.
Belə ki, yaşlı nəsil rejissorlar bu gün gənclərin çəkdiyi filmləri film hesab
etmirlər. Onların çəkdikləri komediyalara baxmadıqlarını da açıq şəkildə bəyan edirlər.
Kinoteatrlarda kassaya işləyən filmlərin əslində absurd bir şey olduğunu və bu
filmləri ölkədən kənarda keçirilən festivallarda nümayiş etdirməyin də mümkünsüz
olduğunu deyirlər.
Bəs görəsən yaşlı
rejissorlarla gənc rejissorlar arasında yaranan bu qarşıdurmanın mənbəyində
nələr dayanır?
"Gənclərimiz indi
çaşqınlıq vəziyyətindədirlər”
Xalq artisti Oqtay Mirqasımov bizimlə
söhbətində son zamanlar çəkilən filmlərin böyük estetik və sosial yanlışlıq
olduğunu bildirdi: "Mən o filmlərə baxmıram. Bu bir eybəcərlikdir. Əgər
soruşsalar ki, beynəlxalq sərgiyə Azərbaycan milli mətbəxindən nələri təqdim
edə bilərik, o zaman düşünəcəyik ki, hansı
milli yeməyimizi aparaq? Milli plovumuzu, dolmamızı, yoxsa kababımızı o sərgidə
qürurla təqdim edək ki, xaricilər də baxıb bizim milli yeməklərimizdən zövq ala
bilsinlər. Əgər küçədə satılan "peraşki” və yaxud da bir kilometrdən iy verən
dönəri aparıb sərgidə nümayiş etdirsək, necə olar? Eləcə də ölkəmizə gələn
əcnəbilərə Azərbaycan filmi adı ilə həmin "film”ləri göstərə bilərikmi?
Problemimiz ondan ibarətdir ki, gənclərimiz indi çaşqınlıq vəziyyətindədirlər.
Onları zorla düz yola dəvət etmək olmaz”.
Kinoteatrlarda
yeni çəkilən filmlərin kifayət qədər tamaşaçı toplamasına gəlincə isə, peşəkar
rejissor deyir ki, kassa əsas göstərici deyil: "Əgər kimsə elə düşünür ki, kino
bazarında göstəricini kassa təyin edir, o yanılır. Kim düşünürsə ki, əgər
filmin kassası yaxşı işləyirsə, bu cür filmlərə yol açmaq lazımdır, bu düşüncə
dəhşətdir. Ancaq elə filmlərimiz var ki, onlar yüksək keyfiyyətin
göstəricisidir, həmin filmlər xarici festivallarda ən azı 15 mükafat qazanıb. Di
gəl ki, o filmlər kinoteatrlarda nümayiş olunduqda, tamaşaçı az gəlir. Var
olsun dövlətimiz ki, ciddi filmlərimizi dəstəkləyir və maliyyələşdirir. Keyfiyyətli
filmlərimiz dövlət sifarişi yolu ilə çəkilir.
Həmin filmlərin hər biri ən azı 3-4 beynəlxalq festivalda olub və
mükafatlar qazanıb”.
"Köhnə və yeni
filmlər anlayışı yoxdur”
Bir çox serialların baş rejissoru, "Qız qaçırtma” filminin rejissoru Rüfət
Şahbazov bizimlə söhbətində məsələyə belə aydınlıq gətirdi:
"Kommersiya məqsədi üçün çəkilən filmlər məhz kino bazarı üçün nəzərdə tutulub.
Ancaq festivallara gedən və kinomuzun qızıl fondu üçün nəzərdə tutulub çəkilən
filmlər isə bir başqadır. Onlar öncədən düşünülüb, ölçülüb-biçilir və o
filmlərdə milli mentalitet, digər mənəvi dəyərlər də yüksək mövqedə dayanır. Bu,
tək kinoda deyil, istənilən sahədə belədir. Təqdimat üçün olan məhsul ayrı,
bazar üçün isə tamam ayrı olur. Kommersiya filmlərini sənət üçün çəkilmiş
filmlərlə bir səviyyədə qoymaq düzgün deyil. Köhnə və yeni filmlər anlayışı
yoxdur. Büdcəsi az və çox olan film anlayışı var. Misal üçün, "Azərbaycanfilm”
Kinostudiyası dövlət büdcəsi ilə bir çox filmlər çəkir. Hansı ki, o filmlər pul
qazanmaq məqsədi ilə hazırlanmır. Həmin filmləri bizim indiki rejissorların və
prodüserlərin bu sənəti güc-bəla ilə yaşatsınlar deyə az büdcə ilə çəkdikləri
filmlərlə bir tutmaq düzgün deyil. Çünki gənclərin çəkdikləri komediya filmləri
məhz Azərbaycan kinoteatrları üçün çəkilir. Azərbaycanda da hesablasan, 6-7
kinoteatr olar, ya olmaz. "Azərbaycanfil”min çəkdiyi filmlər tarix üçündür və
bu filmlər festivallara göndərilmək, qızıl fondda saxlanılmaq üçün hazırlanıb.
Ancaq kommersiya məqsədi üçün çəkilən filmlərimiz isə kiçik büdcə ilə hazırlanıb.
Gənclər bunun üçün əllərindən gələni edirlər".
R.Şahbazov deyir
ki, böyük büdcəli filmləri daha peşəkar və yaşlı rejissorlar çəkirlər: "Gənc
nəslin rejissorları kommersiya xarakterli filmi çəkəndə, ən ucuz işıqçını,
montajçını, aktyoru tapırlar. İki aya çəkilən filmi 15-20 günə çəkmək
məcburiyyətində qalırlar. Ona görə də bu filmləri köhnə filmlərlə müqayisə
etmək düzgün deyil. Dünyada da bu proses davam edir. Türkiyədə tanınmış rejissor Nuri Bilge
Ceylanın "Kış uykusu” filmi "Kann” film festivalında yer tutdu. Bu film Türkiyənin
800 kinoteatrının birində də göstərilmədi. Çünki bu film kommersiya xarakteri
daşımırdı. Onun üçün bu kino "Kann” festivalında yer aldı. Kinoteatrlarda
izlənmə rekordları qıran Cem Yılmazın kommersiya üçün çəkdiyi filmlər isə nə "Oskar”,
nə də "Kann” film festivallarında iştirak edib. Burda dedi-qodu edən insanlar
bir az başlarını ölkədən kənara çıxarsalar, görəcəklər ki, bu proseslər dünya
kino aləmində də baş verir. Hər şey büdcənin başındadır. Burda yeni və köhnə
söhbəti yoxdur. 6-7 kinoteatr üçün sponsor bir milyon yatırımı nə üçün etsin ki?
Axı o, həmin kinodan uzağı, 300 min pul götürə bilər”.
Gənc rejissor
bildirdi ki, əgər onlara yaxşı büdcə verilərsə, əvvəlki filmlərdən də maraqlı
və keyfiyyətli filmlər çəkilər: "Niyə çəkmirik? Filmlər üçün kostyumlar
tikilər, pavilyonlar hazırlanar. Az büdcə ilə biz ancaq kommersiya filmləri
çəkə bilirik. Misal üçün, mən az büdcə ilə "Qız qaçırtma” filmini çəkirəm. Bu
filmdə çox şey eləmək istəyərəm, ancaq büdcəm buna imkan vermir. Azərbaycanda
kinoteatrların sayı və reklam bazarının səviyyəsi artdıqca, kinoların da sayı
və keyfiyyəti qalxacaq. Köhnə filmlərin keyfiyyəti əlbəttə ki, yaxşı olacaq.
Elə götürək "Babək” filmini. Bu filmi çəkmək üçün yaxşı büdcə lazımdır. O filmə
görün nə qədər büdcə ayrılıb. Mən bizim yaşlı rejissorların da işini çox
bəyənirəm. Misal üçün, Elxan Cəfərovun çəkdiyi "Yarımçıq xatirələr” filmini
türklərin böyük büdcə ilə çəkdiyi "Mahmud və Məryəm” filmindən qat-qat üstün
hesab edirəm”.
"Yetişən nəsli lənətləməklə bir şey çıxan deyil”
Gənc rejissor, aktyor Kamal Yaşar deyir
ki, yaşlı nəslin konkret olaraq hansı filmi utanc kimi qeyd etdiklərindən
xəbərsiz olsa da, kommersiya filmləri xaric, bizdə o tip film demək olar ki
yoxdur: "Yaşlı nəslin rejissorları, özü də festival olaraq düşünsək, yaxın
ətrafdan uzağa çıxa bilməyiblər. Ancaq indi orta nəslin, məsələn Elçin
Musaoğlunun "Nabat” filmi Venesiyaya qədər gedib çıxa bildi. Yaxud Asif
Rüstəmovun filmi və sair. Bizim yaşlı nəslin festival trayektoriyası isə ən
yaxşı halda Orta Asiya ölkələrinin həndəvəri idi. Yəni əgər belə bir iddia
ediblərsə, mən də əksi olaraq bu fikirləri bildirirəm. Yaşlı nəsil
rejissorların, ümumiyyətlə sənətçilərin arasında mühafizəkar əksəriyyətdən
başqa yeniliyə açıq sənətkarlarımız da var. Yetişən nəsli lənətləməklə bir şey
çıxan deyil. Hansımızın əlindən tutub nəyisə öyrətdilər, nəsə məsləhət
verdilər? Mən bu il öz gücüm, öz zəkam, öz bacarığım hesabına "Berlin” film
festivalında iştirak etdim, ora ilə bağlı sosial şəbəkədə də davamlı
paylaşımlar etdim, hətta yerli radiolarımızın biri ilə festivaldan canlı
bağlantı qurub məlumat verdim. Mən ora Avropa Film Festivalında ən yaxşı
resenziya müsabiqəsinin qalibi kimi getmişdim. Amma təsəvvür edin ki, mən
kinoşünas deyiləm, hə? Bu boyda Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində
rejissorluq ixtisası üzrə 6 il təhsil almışam. Amma böyük kino çəkə bilmirəm? Əslində
hə. Bəs bilirsiniz niyə? Çünki mən ancaq dost-tanışdan xahiş-minnətlə kamera,
işıq, səs avadanlığı dilənə-dilənə, aktyordan pulsuz çəkilməsini xahiş edə-edə
öz qısa filmlərimi çəkirəm. Və mən böyük film çəkməyə potensial iddialı və
bacarıqlı adam kimi, kobud desək, qurdumu hansısa Avropa rejissorunun filmini
təhlil etməklə öldürürəm. Olmazdımı, o film kimi birini də elə mən özüm çəkim
və "Berlin” film festivalına resenziya ilə yox, öz filmimlə gedim? Amma hansı
maliyyə ilə?”
Ürəyi dolu olan gənc
rejissor deyir ki, bizdə kino aləmində azad bazar yoxdur: "Kinostudiyadan,
kinoya məsul nazirlikdən kim çağırıb, bir stəkan çay içib bizimlə söhbət etmək,
bizi tanımaq istədi, biz getmədik? Formal azad bazarın müştəriləri isə bax o
aşağı səviyyəli komediya filmləridir. Çünki sadəcə qazanc naminə çəkilir və
yaşlı nəsil də onlardan nümunə gətirərək hamını bir palaza büküb lənətləyir.
Hansı yaşlı nəsil rejissorun məni, bizi qınamağa ixtiyarı var ki, bircə Allah
bəndəsi çağırıb maraqlanmadı ki, ay oğul, ay bala, bir gəl danış görək sən
kimsən, nə zaman boy atmısan, o boyda festivala necə gedib çıxmısan. Çünki
biganəyik! Ancaq kimsə bizim quyruğumuzu ayaqlayanda, dillənə və iddia irəli
sürə bilirik. Qısası, mən əksinə olaraq, çox potensiallı gənc rejissorların
olduğuna əminəm, onları tanıyıram və onlardan biri nə qədər "yekəxana” səslənsə
də, elə mən özüməm. Amma biz hələ ki kobud desək, öz tükümüzün üstündə
dolanırıq. Yaşlı nəslin iddiasına əks olaraq bir nümunə ilə cavab vermək
istəyirəm. Eldar Quliyev "Bir cənub şəhərində” filmi ilə debüt etmiş adamdı.
İndi siz bir də gəlin onun yaradıclığının ən püxtələşmiş zamanında çəkdiyi
"Dərvişin qeydləri” filminə baxın. Uzun danışdımsa, üzr istəmirəm, hələ
danışılacaq o qədər şeylər var ki...”
"Atalar və
oğullar” məsələsi bütün dövrlərdə olub. Bu gün də var. Nədənsə yaşlılar
gəncləri qısqanclıqla qarşılayırlar. Haqlı, ya haqsız olduqlarını iddia
etməkdən uzağam. Amma şübhə etmirəm ki, onları da öz dövrlərində yaşlıların
qısqanclıqları müşayiət edib. Haqlı isə zamandır. Filmə yaxşı və ya pis
qiymətini ona ömür verməklə və ya verməməklə qoyan zaman...
Xəyalə Rəis