Yaşayan və yaşadan Müslüm
Ey, əziz Anam, Azərbaycan!
Sənə bağlıyam, Azərbaycan!
Ömrümün mənasısan,
Qardaşlıq dünyasısan,
Anamın anasısan, Azərbaycan!
Onun xalq şairi Nəbi Xəzrinin sözlərinə bəstələdiyi və dillər əzbəri
olan, vətənimizin himni kimi əzəmətli səslənən "Azərbaycan” mahnısını
dinləyərək böyüdük. Hər bu mahnı səslənəndə gözlərimiz məhz onu - Müslüm Maqomayevi
axtardı. Biz onun sorağını ölkəmizin hüdudlarından kənardan eşitdikdə ürəyimiz dağa
döndü. Çəpər oldu, sipər oldu, dünya oldu. Fəxrlə, sevinclə, qürurla Müslüm
Maqomayevin sərhədlərimizdən kənarda azərbaycanlı sənətkar kimi təqdim
edilməsini eşitdik. Onun mahnılarını dinlədik, həyatını, sevdiyi qadınları, onu
sevənlərin hekayələrini oxuduq. Çəkildiyi "Oxuyur Müslüm Maqomayev”, "Nizami”,
"Moskva notlarda” filmlərini izləyərək qəlbimizdə bir Müslüm sevgisi yaratdıq.
Bu sevgi ildən-ilə böyüdü...
Dünən mahnılarını sevərək dinlədiyimiz, gur səsli ifaçı Müslüm
Maqomayevin doğum günü oldu. Anadan
olmasının 76-cı ildönümü nəinki doğulduğu Azərbaycanda, həm də dünyanın bir çox
yerlərində qeyd edilən SSRİ-nin və Azərbaycanın Xalq artisti Müslüm Maqomayevin
fəth etdiyi qəlblərdə hələ də yaşadığının bir daha şahidi olduq. Hər il
avqustun 17-də onun xatirəsi ehtiramla anılır. Sənətə və əsl sənətkara hörməti
olan hər kəs həmin gün Fəxri xiyabana gələrək Müslüm Maqomayevin məzarını
ziyarət edir, onu mahnılarını dinləyir, filmlərini izləyir və yenidən
xatırlayır.
Bəziləri opera və estrada müğənnimiz Müslüm Maqomayevin Rusiyada
doğulduğunu hesab etsə də o, 1942-ci ildə Bakıda anadan olub. 14 yaşında doğma
şəhəri Bakıda dənizçilər klubunda çıxış edib. İlk uğurunu 1962-ci ildə qazanıb.
Maestro Niyazinin tövsiyəsi ilə tələbə və gənclərin Helsinkidə keçirilən VIII
Ümumdünya festivalına yollanaraq oradan medalla qayıdıb. Bu münasibətlə populyar "Oqonyok”
jurnalı onun portretini və "Bakılı gənc dünyanı fəth edir” sərlövhəli məqaləsini
dərc edib. Müslüm Maqomayev XX əsrin 60-cı illərində Azərbaycan Dövlət Akademik
Opera və Balet Teatrının solisti olub, Milanın dünya şöhrətli "La Skala” teatrında təcrübə
keçib.
Ötən əsrin 60-70-ci illərində Müslüm Maqomayevin məşhurluğunun
həddi-hüdudu yox idi. Konsert salonlarındakı yerlər azlıq etdiyindən o,
stadionlarda minlərlə dinləyici qarşısında çıxış edir, daim qastrol
səfərlərində olurdu. Mahnıları yazılan vallar çox böyük tirajla buraxılırdı.
Məhz buna görə də onu sovet estradasının son yarım əsrdəki ən parlaq ulduzu,
kralı, rəmzi adlandırırlar. Keçmiş SSRİ-də klassik opera ariyalarını estradaya
məhz Müslüm Maqomayev gətirib. Təsadüfi deyil ki, o, 31 yaşında SSRİ Xalq
artisti fəxri adına layiq görülüb.
Şanslı
bəstəkar və istedadlı ifaçı
Müslüm Maqomayev çoxşaxəli sənətkar idi. Belə geniş diapazonu,
ürəkləri fəth edən həm lirik, həm də güclü səsə çox az rast gəlinir. Müslüm
Maqomayev ifa etdiyi hər mahnıda, ariyada yeni bir dünya - öz dünyasını
yaradırdı. Onun repertuarında 600-dək əsər var. O, həm də gözəl mahnılar
müəllifidir. Müslüm Maqomayevin ecazkar səslə ifa etdiyi mahnıların sırasında
dahi Üzeyir Hacıbəylinin Nizami Gəncəvinin qəzəllərinə bəstələdiyi "Sənsiz” və
"Sevgili canan” romanslarının xüsusi yeri var. Ona görə ki, burada üç dahi
sənətkarımızın - şair, bəstəkar və müğənninin ruhu görüşür. Bu romanslar
Müslümə qədər korifey sənətkarların ifasında səslənib. Amma o, bu romanslara
elə çalarlar, elə bənzərsiz intonasiyalar gətirdi, elə sevgi ilə yanaşdı ki,
fərqləndirməyi, özününküləşdirməyi bacardı, bir növ fəlsəfi yüksəkliyə
qaldırdı.
Azərbaycan xalqının zəngin musiqi ənənələrinin qorunub
saxlanılmasında və müasir dövrdə layiqincə inkişaf etdirilməsində Müslüm
Maqomayevin yaratdığı və rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Dövlət Estrada-Simfonik Orkestri
mühüm rol oynayıb. Orkestrin rəngarəng proqramlarında M.Maqomayev əsl sənətkara
xas əzmkarlıqla hər bir ifasını bir aktyorun teatrı səviyyəsinə qaldırmağa nail
olub.
Böyük
coşqu ilə qarşılanan sənətkar
Müslüm Maqomayevin yaradıcılığı Azərbaycan mədəniyyəti tarixində
xüsusi yer tutur. Onun səsinin sehri, zəngin yaradıcılığı unudulmaz sənət
abidəsinə çevrilib. Azərbaycan xalqına bağlı olan Müslüm Maqomayev dünyanın ən
möhtəşəm konsert salonlarındakı rəngarəng çıxışları ilə mədəniyyətimizə geniş
şöhrət qazandırıb.
Müğənninin ifasında "Koroğlu” (Ü.Hacıbəyli), "Şah İsmayıl”
(M.Maqomayev), "Toska” (C.Puççini), "Aleko” (S.Raxmaninov) operalarından
ariyalar, Azərbaycan və xarici ölkə bəstəkarlarının onlarca estrada
mahnıları xüsusi yer tuturdu. Keçmiş SSRİ-nin ən populyar estrada
müğənnilərindən biri olan Müslüm Maqomayev sözün əsl mənasında ümumxalq
məhəbbəti qazanmışdı.
Azərbaycan estrada ifaçılığı sənətini xaricdə yüksək səviyyədə
dəfələrlə təmsil etmiş müğənni 1969-cu ildə Sopot Beynəlxalq Mahnı
Müsabiqəsində, Kannda keçirilən "Qızıl val” müsabiqəsində birinci mükafata və
laureat adına layiq görülüb. Müslüm Maqomayev unikal sənətkarlardandır ki, ona
Parisin məşhur "Olimpiya” zalında solo konsertlə çıxış etmək nəsib olub.
Müslüm Maqomayev 1974-cü ildə təşkil etdiyi Azərbaycan Dövlət
Estrada-Simfonik Orkestri ilə birgə ABŞ, Kanada, Fransa, Almaniya, Finlandiya,
İsveçrə, İspaniya, İtaliya, Portuqaliya, Argentina, Braziliya, Polşa, İran və
bir çox başqa ölkələrdə böyük uğurla çıxış edib. O, həm Azərbaycan, həm də keçmiş
SSRİ-nin respublikalarında keçirilən dövlət əhəmiyyətli tədbirlərin, mədəniyyət
günlərinin, qurultay və plenum çərçivəsində keçirilən konsertlərin daimi
iştirakçısı olub.
O, SSRİ-nin şəhərlərində çıxış edərkən stadionlar insanlarla dolu
olurdu. Dünyanın opera və konsert salonları onu böyük coşqu ilə qəbul edirdi.
Qaldığı otellərin qarşısından pərəstişkarları səhərəcən çəkilmirdi.
Müslüm Maqomayev uzun illər ümummilli lider Heydər Əliyevlə dostluq
edib. 2003-cü ildə dostunun ölümündən sonra özünə qapanır. Xəstə ürəyi və
ciyərləri ulduzu tez-tez narahat edirdi. Həyat yoldaşı Tamara Sinyavskayanın
dediyinə görə, müğənni gün ərzində 3 qutu siqaret çəkirdi. Onun əsərləri
içərisində ulu öndər Heydər Əliyevin, Bethovenin, Çaykovskinin, Sergey
Rahmaninovun, Cüzeppe Verdinin portretləri də var idi. Portretləri çəkən zaman
Tamara xanım onu royalda müşayiət edirdi.
2005-ci ildə Maqomayev Rusiya vətəndaşlığını qəbul etsə də, özünü
azərbaycanlı hesab edərək Rusiya azərbaycanlıları diasporunu birləşdirən
ümumrusiya ictimai təşkilatının rəhbərliyində təmsil olunurdu.
Müslüm
Maqomayev xatirələrdə
2008-ci il 25 oktyabrında M.Maqomayev Tamara Snyavskayanın əlləri
üstündə can verdi. Həkimlər dünya şöhrətli müğənninin ölüm səbəbini
araşdırdıqdan sonra ona ürəyin işemik xəstəliyi və ateroskleroz diaqnozunu
qoydular. Müslüm Maqomayev Bakıda - Fəxri Xiyabanda, babası Müslüm Maqomayevin
yanında dəfn olundu. Tamara Sinyavskaya
sevimli həyat yoldaşının ölümündən sonra hələ də özünə gələ bilmir. O, həyat
yoldaşı ilə bağlı xatirələrində deyib ki: "Müslüm Maqomayevi yığcam, qısa
fikirlərlə təsvir etmək çətindir. O, böyük insan idi. Həyatımın müxtəlif illəri
onunla birgə keçib. Fikirlərini mənimlə bölüşərdi. O anlar mənim üçün unudulmaz
olduğu qədər də əlçatmazdır. Müslüm Maqomayev ad gününü böyük salonlarda,
hay-küylü keçirməyi xoşlamazdı, ancaq dostlarının əhatəsində qeyd edərdi.
Hədiyyələri bir o qədər də sevməzdi. Ad günündə onun haqqında gözəl sözlər
deyərdilər. Mən bunların şahidi olmuşam. Müslüm Maqomayev bütün dövrlərin
musiqiçisidir və ikinci belə bir sənətkar dünyaya gəlməyəcək”.
Səməd Vurğun adınaRus
Dram Teatrının aktyoru, aparıcı OleqƏmirbəyov Müslüm
Maqomayevlə məhz onun ad günündə tanış olduqlarını xatırlayır. Bizimlə
həmsöhbət olan aktyor mərhum sənətkarı gözəl tanıdığını və onun məsləhətlərini
ömrü boyunca unutmayacağını deyir: "Uşaqlıqdan bizim evimizdə Müslüm
Maqomayevin mahnıları dinlənilib. Onun internetdə səhifəsi var idi. 2004-cü
ildə internetin təzə çıxan zamanlarında sənətkarın "Ad günü” mahnısını yükləmək
üçün axtarış verdim. Onun səhifəsini gördüm və qonaq bölməsində Müslüm sevərlər
ona mesaj yazırdılar. Orda M.M. adlı istifadəçi ünvanlanan suallara cavab
yazırdı. Sonradan mənə məlum oldu ki, bu
M.M. onun özü imiş. Mən də o sayta daxil oldum və ona təbrik yazdım. Mənə
cavab yazdı və beləliklə, ünsiyyətimiz
yarandı. Bizim onunla tanışlığımız məhz internet üzərindən oldu. Onun doğum günündə
dünyanın bir çox ölkələrindən qonaqlar gəlmişdi. Real həyatda görüşmədiyi
virtual dostlarını ad gününə dəvət etmişdi. Daha sonra o, bizi bağ evinə dəvət
etdi. Mən Moskvada təhsil alırdım. Bu müddət ərzində onunla tez-tez görüşür,
evlərində qonaq olurdum. Müslüm Maqomay dahi sənətkar olmaqla yanaşı, həm də mükəmməl
insani keyfiyyətlərə malik idi. Dostluq anlayışı onun üçün böyük məfhum idi”.
Onu sonuncu dəfə ölümündən bir neçə həftə qabaq gördüyünü deyən Oleq
görüşlərinin Moskvada olduğunu bildirdi: "Sonuncu görüşümüzdə mənə dedi ki, aktyor
sənəti hər baxımdan çox çətindir. Mən çox istərdim ki, sən bu sənətdə qalasan.
Hər dəfə məndə hansısa şübhələr yarananda, başqa bir sahədə çalışmaq istəyəndə
onun bu sözlərini xatırlayıram. Onu həyatda tanımaq həqiqətən şərəfdir. Mənim
üçün xoşbəxtlikdir”.
Aktyor sənətkarla birlikdə mahnı ifa etdiyi günləri xatırlayır:
"Hətta mən onunla birlikdə bir royalın arxasında mahnı da ifa etmişəm. Bir dəfə
8 mart bayramında ikimiz də eyni məclisdə iştirak edirdik. Orada Rusiyanın, MDB
ölkələrinin tanınmış sənət adamları var idi. Yaxınlaşıb Müslüm Maqomayevə
bildirdim ki, bəlkə siz də bir Azərbaycan mahnısını oxuyasınız. Soruşdu ki, mən nə oxuyum? "Sənə də qalmaz”ın gözəl
mahnı olduğunu dedim. Birdə gördüm ki, royala tərəf gedir. Təklif etdi ki, gəl,
bir yerdə oxuyaq. Bildirdim ki, ifaçı deyiləm, oxuya bilmərəm. Dedi mən
başlayım, sən də davam et. Yaxşı yadımdadır, 1998-ci ildə Müslüm Maqomayev səhnədə
çıxışlarına son qoydu”.
Qəlblərdə
taxt quran sənətkar
Müslüm Maqomayev nəinki yerli, eyni zamanda xarici sənətkarlar üçün
də bir örnək idi. Onu özünə kumir seçənlər, yolunu davam etdirmək istəyənlər,
yeri gələndə sitatlarından istifadə edən dünyaca məşhur sənətkarlar da az
deyildi. Belə ki, "Hər bir istedadın səhnədən getmək vaxtı var” - deyən müğənni
ömrünün son 10 ilini rəssamlığa həsr etmişdi. Rusiya estradasının primadonnası
Alla Puqaçova Müslüm Maqomayevi çox
sevir, onunla bağlı Rusiya mətbuatına açıqlamalar verirdi. Karyerası boyunca
Müslüm Maqomayevi özünün kumiri hesab etdiyini deyib. Hətta bir dəfə özünə söz
verib ki, onun səviyyəsinə çatdığı zaman səhnədən gedəcək: "Bax, mən Müslüm
Maqomayevin uğurlarının səviyyəsinə çatdım. Mənə daha heç nə lazım deyil. Və o
mənə dedi ki, 60 yaşında getmək lazımdı”. Primadonnanın sözlərinə görə, özünə
vəd verib və sözünün üstündə durub. Alla Puqaçova 2010-cu ildə səhnədən
getdiyini açıqlayıb. Bundan sonra o, solo konsert verməyib.
M.Maqomayevin milli musiqi mədəniyyətimizin inkişafında mühüm
nailiyyətləri yüksək qiymətləndirilib və o, müstəqil Azərbaycanın ali
mükafatları – "Şöhrət” və "İstiqlal” ordenləri ilə təltif edilib. Ecazkar
səsi ilə dünyanı fəth edən Müslüm Maqomayevin 70 və 75 illik yubileyləri prezident
İlham Əliyevin müvafiq sərəncamları ilə silsilə tədbirlərlə qeyd olunub. Dünyaya
göz açdığı 17 avqustu Azərbaycan təqvimində əlamətdar günə çevirən ölməz Müslüm
Maqomayev qəlblərdə elə bir sənət abidəsi ucaldıb ki, onu ziyarətə gələnlərin
sırası heç vaxt seyrəlməyəcək. O, qəlblərdə yaşayıb və daim də yaşayacaq.
Xəyalə Rəis