Yarımçıq portretə əlavələr: yarpaq, kitab və qadın

Mənə həmişə elə gəlib ki, onun həyatında, taleyində payızdan nəsə var – bir payız hənirtisi, bir payız rəngi. Saralsa da, solsa da, böyük bir ümidlə hələ də bir budaqdan ikiəlli yapışıb qalan yarpağa bənzər bir az. Budaq onu buraxmır, ya o, budağı? Sonra oturub Pirşağıda dəniz kənarında ziyarət yerinə çevrilən, yanında arzu-diləklərin hasil olduğu Pir ağacı, onun dənizdən və küləkdən əyilən budaqlarını, sahil boyu səpələnən yarpaqlarını və anasının əllərindən möhkəm-möhkəm yapışan balaca bir qızı xatırlayıram. İndi o balaca qıza qoşulub düşünürəm: bəyəm o gecə səhərəcən yatmayıb onun taledən istədiyi bu idi?..

Qar yağır,
Naxışlı, dümağ, bəmbəyaz,
Şəhid Xocalımn yarası üstə,
Şuşa nəfəsini öpüb bu qarın,
Qoyuram gözümün qarası üstə.

Mən nə vaxtsa bu şeirdə xatırlanan o qarı, qar içində Şuşanı bu payızı gördüyüm kimi görə bilmişəm. İndi qar adına uzaqdan Kirsin zirvəsində bir ağartını görürəm.
Maşındakı qadın Xankəndindən idi. O qarışıq vaxtlarda onu həyat yoldaşı uşaqları ilə birlikdə aparıb Füzulidə qohumlarıgildə qoymuşdu. Əlaqə tamam kəsildiyindən ərindən narahat qalan qadın Laçından keçib birtəhər Xankəndinin yaxınlığınacan gəlib çıxa bilmişdi. Onu özümüzlə götürəndə elə bildik Xocalıya, ya da Ağdama gedir. Lakin... Lakin həmin andaca bildik ki, Onu, qarşıda nə olur-olsun, Xankəndinə, mənzil başına çatdırmalıyıq...

Gözümün səsindən qulaq tutulur,
Bu kimin gözüdür İraqdan baxır?
Çıxası gözlər var – Qarabağdadır,
Oymalı gözlər var, qıraqdan baxır.

O gün Bakı nömrəli maşınımızla Xankəndinin küçələrində sanki ermənilərə meydan oxuyaraq Xocalıya üz tuturuq. Ağlımıza da gəlmədi ki, bizdən sonra Xocalıya hansı müsibət, faciə üz tutacaq...
Özümü inandırmağa çalışıram ki, payız da qadın kimidir, qadın üzlüdür. Məhz ona görə sevirəm qadınları. Bir vaxt anamda, anamın üzündə görmüşəm o payızı. Bir də balaca qardaşımın o torpaqlarda, Qarabağda qalan qəbrini düşünəndə, nədənsə, oranı da həmişə payızda görən kimi görürəm. Yəqin 1991-ci ildə lap cavan vaxtında soyuq bir payız günündə dünyasını dəyişdiyinə görə. Sonra, sözləşmiş kimi, atam, anam və böyük qardaşım da payızda getdilər onun yanına. İndi neçə ildir anamın-atamın, qardaşlarımın həsrətindən mənə baxır payız. Belə vaxtlarda yarpaqla yanaşı yarpağa oxşayan şeirlər, yarpaq şeirləri, yarpağa bənzəyən qadınlar, üzlər düşür yadıma. "Yurd dediyim bu torpağ”a baxa-baxa Sona xanım Vəliyevanın sözlərini xatırlayıram: "...Ruh heç zaman ölmür. O, İlahi təməldən, yaranışından təkmilləşə-təkmilləşə əbədiyaşarlığa yol gedir. Bu yolun ən uğurlusu poeziyadır. Poeziya ruhu qorumağa İlahidən görəvlidir”:

Düşüb yol gedirəm tale boyunca,
Hər yanda önümə çıxır bu payız.
Bacımın ağaran telindən düşür,
Anamın qəbrindən baxır bu payız.

Yaxud:

Ruhumda hələ də ar qoxusu var,
Könlümdə bir misra yar qoxusu var,
Daha qismətimin qar qoxusu var,
Gəl, payız ömrümün taleyini yaz...

Fikir vermisinizsə, bu yarpaqlar məzarlıqda daha çox olur. Orda əkilən ağaclar, güllər bəlkə gedənləri yada salmaq, ruhunu sakit eləmək üçündü. Yəni hər yan yaşıl, təzə, təravətli, sonra saralmış yarpaqlar və dibi olmayan bir boşluq. O boşluğu Hüseyn Cavid parkında axşamların birində bir nəfərin gözlərində gördüm. O gözləri tanıdığım üçün dərhal içindəki təlatümü, ölümü, qorxunu da tanıya bildim. Elə bil Onu nəfəsi kəsilənəcən qovmuşdular. Daha dirənmişdi, qaçmağa yer qalmamışdı. Ani olaraq beynimdən keçdi: Gözlənilən bir qətl, çoxdan yazılmış bir yazı... Mənə xoş olan birisi deyil. Özü də bilir ki, təkcə mənə yox. Amma yazığım gəldi ona nədənsə...

Ömürlük sakindir bu son mənzilə,
Adı əməlində yaşayan kəslər.
Dünən bir haqq işi tərsə çəkənin
Məzarı hər kəsi düzlüyə səslər.

Bir dostum var, həvəslə oxuyub bu kitabı. Deyir: Qadın anadırsa – yaxşıdır. Qadın işləyirsə, iş başındadırsa, yaxşıdır. Qadın şeir yazırsa, əvəzi yoxdur. Deməli, onu yaşadan, ona bu şeiri bir yazdıran var... Dostumu nədənsə indiki dövrdə kişilərdən çox qadınların yazdıqları özünə çəkir. "Səmimiyyət çoxdur onlarda – deyir. Elə bu yerdə bu sözlərinə görəmi, ya nədənsə, son vaxtlar işi bir şairə xanımdan keçdiyi üçün onu bilə-bilə incitmək istəyirəm: Bu qədər səmimiyyətin qabağında niyə düzəlmədi o iş? – deyirəm. Cavabı, həmişəki kimi, hazırdır: əvvəla, ortaq dostlarımızdan birinin yazıb stolunun üstünə qoyduğu "kəlam”ları mənə xatırladır: "Dostlardan bir şey istəmə, yoxsa onları itirə bilərsən”. Sonra başlayır ki, hər şey yaxşı olacaqdı. Neyləmək olar?.. O ki hər gün çalışır... Bir də indi onun ətrafında baş verənlər onun öz istəyi ilə deyil ki... Sadəcə özümü və onu bu verdiyim sualın cavabından xilas eləmək, canını qurtarmaq üçün deyirəm: yəqin elə bir şey istəyirsən ki, onun da gücü çatmır. Qayıdır ki, yox, elə deyil, niyə gücü çatmır?” Gücü çatır. Çatmasa o boyda işləri görə bilərdi?.. O qədər adama kömək edərdi?... Bir də mən onu gücsüz də görmək istəmirəm. Elə bir səmimiyyətlə danışır ki, doğrusu. Bunu çoxdan görməmişəm: "Bir Allah şahiddir ki, onu və yaxınlarını nə qədər istəyirəm. Gücsüz olmadığını da bilirəm. Gücləri çatıb istəmədilərsə, bu, bir dərd. Tutaq ki, gücləri çatmadı, bunu da heç cür onlara yaraşdıra bilmirəm, bu da başqa bir dərd. Bəlkə, mən özümü onun və onunkuların yanında çox dəyərləndirirəm. Bəlkə, heç o boyda deyiləm. Bu da başqa bir dərddir” – deyir dostum...

Gözüm su içmədi ağlım kəsəndən,
Gözümün tutduğu sözümdən düşər.
Ayrılıq deyilən gözəgörünməz
Yaş olub görünər, gözümdən düşər.

Bu sətirləri oxuya-oxuya Dağıstanın, eləcə də bütün Qafqazın böyük şairi Rəsul Həmzətovun bir vaxtlar nəvəsinə ünvanladığı şeirini xatırladım. Səhv etmirəmsə o illərdə, Sovet dönəmində "İlin ən yaxşı uşaq şeiri” adını qazandı. Sadə bir həqiqət onun qələmində qeyri-adi bir hadisəyə çevrilmişdi. Uşaq yıxıla-yıxıla, ağlaya-ağlaya böyüyər – deyiblər. Şair hansısa səbəbdən ağlayan nəvəsindən soruşur ki, niyə ağlayırsan? Sənin atan-anan var. Mənim heç kimim yoxdur. Sən niyə ağlayırsan, qoy mən ağlayım. Səni sevdiklərin atmayıb, dostların aldatmayıb. Sən niyə ağlayırsan, qoy mən ağlayım.... Uşaq cavabında nə desə yaxşıdır: Sən bunları gördün, bildin və adladın. Məni isə bunlar qarşıda gözləməkdədir. Onunçün indidən belə ağlayıram...

Nə qədər ağrın var, ağrınla varam,
Yaramdı köksünün altdakı yaran.
Sən göydən enəsən, mən burdan duram,
Gələ zəfər günü, gələ, şəhidim.

Əyilib kitabdan o balaca qızın və dostumun göz yaşlarını silməyə çalışıram. Bilə-bilə ki, o yerlər qayıtmayana, o torpaqlar azad olmayana, o "sehirli iş” düzəlməyinə qədər onları kiritmək mümkün olmayacaq. Nə dostum sakitləşəcək, nə o balaca qız gizləndiyi yerdən çıxacaq...

Uzaqda görünən əcəl taxtıdır,
Güllü günlərimin xəzan vaxtıdır,
Bəxtimin yollarda azan vaxtıdır
Gəl, payız ömrümün taleyini yaz...

P.S. Bu, onun mənim üçün həmişə gizli qalan, yarı görünən, yarı görünməyən portretinə payızda edilən qeydlər və cizgilərdir. Yazı, yayı bura qatmaq istəmədim. Bu əlavələrdən və deyilənlərdən sonra Siz Onu – o ürək və kitab sahibini tanıya bildinizmi? Qarabağda doğulmayan, heç zaman Şuşada, Laçında, Kəlbəcərdə... olmayan, amma o yurdun bütün ağrı-acılarını ürəyində cəmləyən bir anaya – Nəzakət xanıma, hardasa gizləndiyi yerdəcə unudulan o qızcığaza – Nəzakətə, ürəyindəki yanğıları kitablara sığmayan, hər sözündən, misrasından göz yaşları süzülən şairə Nəzakət Məmmədliyə həmin torpaqlarda keçmişini itirib gələcəyinə də heç bir güvəni olmayan, ürəyində ayrılığı və ümidi qoşa böyüyən birisi kim üz tutub demək istəyirəm:

Vaxt olar gözümün yaşına dönər,
Vaxt olar başımın daşına dönər.
Hərə bir gözəlin başına dönər –
Mən bu ayrılığın başına dönüm...

Bəxtiyar QARACA,
yazıçı-publisist