Yaramazın tək qalması
Səhər bu sözə rast
gəlib "ölmüşəm” gülməkdən. Nədənsə, heç əlaqəsi yoxmuş kimi Motsartın can
dostu Salyeri yadıma düşdü. Nədən, bilmədim. Sonra Saşa, yəni, böyük Puşkin.
Məlum əsərin yerə (döşəməyə) düşən ilk ləpirlərində deyilir ki... Hə, bəstəkar
Salyeri otağında tək-tənha (adam həyatda həmişə belə olur) ötüb keçmiş həyatını
düşünür. Matəm, içdən hıçqırıq janrında. Yadına düşür cavanlığında necə
musiqiyə başladığı və ilhamı gözardı edib qara fəhləliyə könül verdiyi.
İlhamdan düşən Salyeri (yumor hissi) musiqinin canı olan harmoniyanı elm bildi,
onu cəbrlə tutuşdurub rahat oldu. Belə... Səsləri öldürüb musiqi mətnini meyit
kimi "araşdırdı”. İllər, illər ötüşəndən sonra nəhayət, özünü təsdiqlədi,
şöhrət gəldi, nə gəldi. Heyranların parıltılı gözləri də öz yerində. Ancaq...
Allah şeytana lənət eləsin. Əhlikef, avara, meyxanalar dostu Motsart tezliklə
Salyerinin mağar (toyxana) işıqlarını söndürdü. Yadıma gəlir, uşaq idim, kənddə
mağar qurulanda axşam üstü montyor gələrdi. Ən böyük lampanı mağarın düz
ortasından asardı. Gözlərim qamaşardı. Kiçik lampalar büzüşüb qalardı "Vətən”
adlı sürgündə. Aşıqlar, çalğıçılar gələrdi, ancaq o lampanı kimsə söndürə
bilməzdi. Nə isə, sözü dolandırmayaq. Ən dəhşətlisi bu idi ki, Motsart
Salyerinin namuslu əməklə qazandığı şöhrəti heç zəhmət çəkmədən əldə edirdi,
belə yanğın olar, kolxozun bütün ot tayaları alışmazmı, ay zalım? Salyeri bunu
hər dəfə Motsarta desə də, Motsart bu qulağından alıb o birindən... – uşaqlar
üçün bir cür şartəhər var, başından piləyəndə o biri ucu səs çıxara-çıxara
toppuz kimi çıxır... – bəli, eynən belə çıxarardı. Axırda paxıllığı da özünə
qaldı. Qulağı tutuldu, adam nə qədər şar piləyər, ayıbdı axı...
Hə, deyilənə görə,
Salyerinin qəlbində Motsarta qarşı qarşısıalınmaz bir həsəd yaranır. Əslində,
Puşkin bunu şişirdir, kim olsa elə belə edərdi, zalım oğlu, görürsən ki, adam
çox ciddidi, yəni, pürmüddəadır...
Müəllif daha sonra
lap ağ eləyir, guya meyxanada sağlıqsız badələri aşırandan sonra orda küçə
skripkaçısı ilə rastlaşır. Küçədə çalıb qəpik-quruş qazanarmış. Kor musiqiçi
Motsartın operasından bir hissəsini xoruz buraxa-buraxa çalmağındaykən, Motsart
qulağında qəribə qızartı hiss edir, bir neçə saniyədən sonra həmin o
toppuzabənzər şarlar aram vermədən özlərini "çölə atırlar”. Motsart onu
dostu Salyerinin evinə gətirir ki, dinləyib birlikdə şar partlatsınlar. Ancaq
... skripkaçının "Küçələrə su səpmişəm” (bəlkə də Heyva gülü rəqsini, kim
bilir...) mahnısının qol-qanadını qıra-qıra ifa etməsi Salyerini kədərləndirir,
sənətin bu günə düşməsi ona ağır təsir edir, pürmüddəa dərəcəsi daha da artır
və qatılaşır. Lap dədəsi olsun, görəndə ki, hansısa rəngsaz Rafeyelin
madonnasını "batıranda” da qeyzlənər, özündən çıxarmış.
Zarafat elədik, güldük, day bəsdi. İndi də gəlir
həyatda çoxunun başına gələ bilən qəziyyələr. Skripkaçının cibinə pul qoyub
yola salandan sonra Motsart piano arxasına keçib sonuncu bəstəsini ifa edir.
Salyeri məhv olur. Qəlbinin başındakı göynərti artıq həyatdan köçmüş arvadının
son hədiyyəsini yadına salır: zəhər. İndi bu damcılar dostunun fincanına
düşməlidir. Ancaq adamın Allahı var, o damcılardan biri o xəyanət yuvası fincana
düşmək istəmirmiş, etiraz edirmiş, çünki Salyerinin can üstə olan arvadının
gözlərinin içindəki yalvarışı görmüşdü, ancaq Salyeri o damcını başına
döyə-döyə ağıllandırdı sonda.
Salyeri
dostunu meyxanaya dəvət edir. Onların oturduqları stola bir adam yaxınlaşıb
Motsarta indi dünyada çox məşhur olan Rekviyemi sifariş edir. Qara paltarlı
adam. Bu qara adam "it-bata düşür”, sifarişinin dalınca gəlmir. Bu tale
imiş, qədər imiş, bəlkə də həmin o vicdanlı damcının içindəki yalvarış, kim
bilir... Motsart bu son dərəcə kədərli musiqini özünə yazıbmış.
Təqlidçilər. Bəlkə
də adi adamlardı. Yazıq, binəva. Ya da sənətdə bəxti gətirməyənlər. Normal
şeylərdir. Çox böyük istedad sahibi olan, həyatda olmazın faciələrdən keçmiş
Bodler də nədənsə ən mənasız, mahiyyətcə antisənət nümunələrinə tamaşa etməkdən
zövq alarmış. Yəqin, kimlərsə bu əsərlərə baxıb cin atına minir, gör nə günə
qaldıq deyə-deyə...Bunlarla bir
yerdəsən, həyatın damcı-damcı qeyb olur, nəyin var, göz qoyur, əlindən alırlar.
O şey ki sənin qəlbinə dərmandı, bunu bilməsinlər, bildilərsə, qəsb edəcəklər.
Sonra: "qardaş, hardasan, gəl bir oturaq...”
Ən kədərlisi bu
deyil.Ən kədərlisi, ən acısı...
o zəhəri içəndən sonra yaramazın tək qalmasıdır. Puşkinin əsərinin əvvəlində
Salyeri otaqda tək-tənhaydı. Bu adi kompozisiya elementi deyil ki... Sonda da
tək qalır.Ancaq...
Ən kədərlisi bu da
deyil.Ən acı verəni...Birdən Motsartın
əhlikefcəsinə dediyi sözü xatırlayır: dahiylə yaramaz canbirqəlbdə ola bilməz.
Ömründə ilk dəfə kəşf edir: demək mən dahi deyiləmmiş. İnanmır, inanmağı
gəlmir...Yəni, zəhəri, əslində,
özünə verir.
Keçmiş ola, indi
buna heç kəs inanmaz, gəl, bir gülək, dostum, dünyadan xəbərsiz kimi...
Cavanşir Yusifli