Yaradıcılığının əsas mövzusu “Mənim Naxçıvanım” olan rəssam
Bu
il Azərbaycan Respublikasının Xalq rəssamı, professor Hüseynqulu Əliyevin 70
illik yubileyi tamam olur. Hüseynqulu Əliyevi Naxçıvanla bağlayan qırılmaz, incə
tellər çoxdur. Bu məqamlar onun həyat və yaradıcılığında aydınlığı ilə müşahidə
olunur.
"...Doğma xalqın həyatı, vətən torpağı əsl
ilham mənbəyidir” deyən görkəmli Azərbaycan rəssamı, ölməz sənətkar Səttar Bəhlulzadənin
bu sözləri Hüseynqulu Əliyevin həyat və yaradıcılığında da öz əksini tapmışdır.
Vətəninə, elinə, obasına bağlı sənətkarın əsas ilham mənbəyi doğulduğu torpaq və
bu yurdun insanları olub. Onun yaradıcılığının əsas mövzusu, rəssamın öz dili
ilə desək "Mənim Naxçıvanımdır”. Bu günə kimi öz doğma yurdunun təbiətini,
insanlarını, güllərini, çiçəklərini, qəhrəmanlıq səhifələrini böyük sevgi ilə vəsf
edən sənətkarın hər bir tablosu, yurd sevgisinin bir parçadır.
70
illik ömrünü Naxçıvana bağlayan sənətkarın həyat və sənət uğurları da bu
torpaqla bağlıdır. Əlbəttə, çəkilən zəhmət bəhrəsiz qalmır. Olduqca məhsuldar fəaliyyəti
ilə diqqət çəkən rəssamın işlərində ötəri yanaşma müşahidə olunmur. Sənət
amalına həmişə sadiq qalan H.Əliyev, hətta sifarişlə işlədiyi işlərdə də bu çərçivədən
kənara çıxmamış, əl işlərini sevdirməyi bacarmışdır.
Hüseynqulu Əliyev 3 fevral 1949-cu ildə Ordubad rayonunun Bist kəndində
sadə, zəhmətsevər ailədə doğulub. Atası Əli Əliyev və anası Lalə Novruzovanın
qayğısı ilə böyüyən rəssam, uşaqlıq və gənclik illərini bu kənddə keçirib. Bist
kəndi ilə bağlı xatirələri onun üçün əvəzsizdir. Həmin illər haqqında
danışdıqca, qayğısız günlərini xatırladıqca kövrəlir: "Hər səhər gözümü açanda
ilk gördüyüm Gəmiqaya dağı olub. Mən bu əzəmətli dağın ətəyində böyümüşəm. Kəndimizin
təbiəti öz gözəlliyi ilə məni həmişə heyran edib. Dağlarda qar olmasına
baxmayaraq, gilənar yetişir. Çox saf havası var. Bu torpaqlarda bitən baldırğan
bitkilərinin dibindən şır-şır axan sular Gəmiqayadan axıb gəlirdi. O suların
dadı hələ də damağımdadır. Bəlkə də elə adamı saflaşdıran o sular idi.
Vaxt tapan kimi kəndə gedəndə uşaqlıq, gənclik illərimə qayıdıram.
İndi Gəmiqayada ulu babalarımızın çəkdiyi qayaüstü rəsmləri görəndə, özümdən xəbərsiz,
müqəddəs yerlərdə böyüdüyümün fərqinə varıram. Sən demə, babalarımız burada
minillik tarix qoyub”.
Hüseynqulu Əliyev kənddən ilk dəfə 18 yaşında ikən, 1967-ci ildə çıxmış
və tarix üzrə ali təhsil almaq üçün Bakıya getmişdir. O vaxtlar Naxçıvanda ali
məktəb olmadığından, gənclər paytaxta getməli olurdular. Qismət elə gətirir ki,
ilk ixtisas imtahanından sonra tarixçi olmaq fikrindən daşınır. Rəssam həmin
vaxtları xatırlayaraq deyir: "Sənədlərimi götürəndən sonra Bakını gəzmək istədim.
Xəzərin sahilindən üzü bəri xeyli gəzdikdən sonra Bakı zooparkına gəldim. O
vaxt bu yer çox məşhur idi. Zooparkda Bakı rəssamlıq məktəbinin tələbələrini
gördüm. Praktikada olan tələbələr rəsm çəkməkdə idilər. Aralarında kəndçimiz
Ağaqulunu görəndə çox sevindim. Uzun söhbətdən sonra dedim ki, mən belə şeylər
çox çəkmişəm. Hələ bunlar nədir, adam şəkli də çəkə bilirəm. O, sözümü kəsib
dedi, sən adam çəkməyə tələsmə, ilk olaraq əşyalardan başla, qara qələm, sulu
boya texnikasını mükəmməl mənimsə, imtahanlara qatıl.
Kəndə qayıdandan sonra ürəyimin səsi rəssam olmaq istədiyimi söyləyirdi.
Məktəbdə oxuyan vaxtlar qabiliyyətimə hamı bələd idi. Ona görə də, məktəbin
divar qəzetləri, həmçinin kənddə hazırlanan tamaşaların dekorasiyası mənə həvalə
olunurdu. Rəsm işləri ilə məşğul olanda özümü başqa aləmdə hiss edirdim. Bu aləmdən
özümü uzaq təsəvvür edə bilməyəcəyimi anladım və qərarım Əzim Əzimzadə adına
Bakı Rəssamlıq Məktəbinə hazırlaşmaq oldu. 1968-69-cu illərdə Rusiyada hərbi
xidmətdə oldum. Qayıtdıqdan sonra - 1971-ci ildə sənədlərimi həmin məktəbə
verdim və müvəffəqiyyət qazandım. Deyə bilərəm ki, rəssam olmaq ağlımdan
keçmirdi. Amma bir təsadüf mənim bütün gələcəyimi dəyişdirdi”.
Rəssamlıq Məktəbində toxuculuq ixtisası üzrə təhsil alan rəssam, bu
illər ərzində Azərbaycan xalq yaradıcılığının qədim sahəsi üzrə biliklərini zənginləşdirir.
Onun kompozisiya üzrə müəllimi Sabir Şıxlı, rəngkarlıq müəllimi isə o vaxt Daşkənddə
təhsil alıb gələn Mirmahmud müəllim olub.
Gənclik
enerjisi, arzularla çırpınan ürək, qaynar paytaxt həyatı, oradakı muzeylər,
qalereyalar və sair rəssamın həyat hekayəsinin yeni səhifələrindən birini təşkil
edirdi. Onun diplom işi "Azərbaycan dekorativ-tətbiqi sənətində parça elementləri”
adlanırdı. Maraqlı mövzuya layiqli axtarışlarla cavab verməyə çalışan gənc rəssam,
istəklərinə nail ola bilir və uğurla diplom müdafiəsini yekunlaşdırır. Məktəbi
fərqlənmə diplomu ilə bitirdiyi üçün ona M.A.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət
İnstitutuna göndəriş verilir.
Təhsilini bitirən gənc hələlik Naxçıvana qayıdıb, burada işləmək istəyir.
1975-76-cı illərdə Azərbaycan Rəssamlar İttifaqı Bədii Fondunun Naxçıvan filialında
ilk əmək fəaliyyətinə başlayır. İşlədiyi vaxtlarda 2 ay ərzində 44 rəsm əsəri çəkir.
Bu uğurlu başlanğıc onun gələcək fəaliyyətində böyük rol oynayır. Burada işlədiyi
dövrdə orta ixtisas təhsili ilə qane olmur və ali təhsil almağı qərarlaşdırır.
Gələcək arzularını yalnız sənətlə bağlayan rəssam, artıq öz yolunun
cizgilərini çoxdan cızmışdı. O, qardaşının xeyir duası, maddi və mənəvi dəstəyi
ilə bir il sonra, dəqiq desək, 1977-ci ildə yenidən paytaxta gəlir, sənədlərini
M.A.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun dekorativ-tətbiqi sənət
fakültəsinə verir və ikinci dəfə tələbə adını qazanır. Ona Azərbaycan təsviri sənətinin
qaymaqları - görkəmli rəssamlarımız Toğrul Nərimanbəyov rəngkarlığı, Tokay Məmmədov
heykəltəraşlığı, Lətif Kərimov ornament sənətini öyrədib. Xalq rəssamı Rasim
Xalafovun rəhbərliyi ilə hazırladığı diplom işi də mövzusunun maraqlı olması,
texnikası və bədii həlli ilə diqqəti cəlb etmişdi. 7,5×2,5 metrlik "Mənim
Naxçıvanım” monumental baralyef-pannosu onun uğurlu əl işlərindən biri
olmuşdur. Qırmızı rəngli şamotdan hazırladığı 3 hissəli pannoda Naxçıvanı tərənnüm
edən Hüseynqulu Əliyev, doğma yurdu haqqında düşüncələrini, duyğularını əks
etdirmişdir.
Paytaxtda yaşadığı, təhsil aldığı illər rəssam üçün əvəzolunmaz olur.
9 il Bakı təəssüratları haqqında rəssam belə deyir: "Bakı mənə sənət verdi, sənət
mühiti verdi, sənət dostları, ustad müəllimlər qazandırdı, böyük sənət aləmi ilə
tanış oldum. Mənə dərs deyən müəllimlərdən Toğrul Nərimanbəyov, Tokay Məmmədov,
Lətif Kərimovla yanaşı, sənətinə böyük heyranlıq duyduğum Böyükağa Mirzəzadə,
Mikayıl Abdullayev, Nadir Əbdürrəhmanov, Nadir Qasımovla tanış oldum”.
Təhsilini yekunlaşdırdıqdan sonra Naxçıvana geri qayıdır. O,
1968-69-cu ildə valideyinlərini itirdiyi üçün qardaşının himayəsi ilə gələcəyini
qura bilir. 1999-cu ildə çap olunmuş Mədəni-Maarif jurnalında sənətşünas Ələkbər
Qasımov tərəfindən yazılmış məqalə üçün müsahibədə həmin illəri xatırlayan rəssam
deyir: "Valideynlərimi çox erkən itirdikdən sonra həyatın çətinliklərinə sinə gərməkdə,
orta ixtisas və ali təhsil almağımda, ailə qurmağımda, yaradıcılıq uğurları
qazanmağımda mənə daim atalıq qayğısı göstərmiş və göstərən Bist kənd orta məktəbinin
dil-ədəbiyyat müəllimi, böyük qardaşım Mehdiyə borcluyam və ömrüm boyu ona hədsiz
minnətdaram”.
H.Əliyev 1982-ci ildə Naxçıvanda yenicə təşkil olunmuş Dövlət Rəsm
Qalereyasında işə başlayır. 1986-cı ildə o zamanlar çox çətin, bir çox hallarda
mümkünsüz görünən Azərbaycan Rəssamlar İttifaqına üzv qəbul olunur. Bu uğur rəssamı
çox sevindirir və gələcək fəaliyyətində stimul olur.
1988-ci il H.Əliyevin yaradıcılığında uğurlu illərdən biri olur. O, səmərəli,
uğurlu yaradıcılıq fəaliyyətinin nəticəsi olaraq Naxçıvan Muxtar
Respublikasının Əməkdar incəsənət xadimi fəxri adına layiq görülür. Rəssamın 39 yaşında qazandığı bu böyük sənət uğuru,
onun gələcək fəaliyyətinə də bir mayak olur. H.Əliyev fəaliyyəti dövründə
Naxçıvanda sənətin inkişafı üçün əlindən gələni əsirgəməmiş və bu, onun əsas sənət
amalına çevrilmişdir. Bu günə kimi müqəddəs amalından daşınmayan rəssam, hələ də
bacardığı qədər bu yolu davam etdirməkdədir.
Bir çox Azərbaycan rəssamının yaradıcılığında olduğu kimi, teatr sənətinə
olan maraq da Hüseynqulu Əliyevin də yaradıcılığından yan keçməmişdir. Həmin
illərdə teatra xüsusi bir maraq var idi. İnsanlar hazırlanan yeni tamaşaları səbirsizliklə
gözləyirdilər. 1989-cu ildə onun Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrına gəlişi
nəinki bu qocaman sənət ocağına, hətta onun yaradıcılıq fəaliyyətinə də yeni nəfəs
gətirdi. Teatr səhnəsi elə bir müqəddəs məkandır ki, o, rəssamın inkişafına təsir
göstərir. Azərbaycan Respublikasının Əməkdar incəsənət xadimi, sənətşünas
Ziyadxan Əliyev bu inkişafın səbəbini intellektual səviyyədə görərək,
vurğulayır ki, tamaşanın dekorasiyasını, geyim eskizlərini hazırlamaq üçün
oxunan ədəbi əsərlərin, yəni pyeslərin danılmaz rolu var. Məhz bu səbəbdən səhnə
tərtibatları öz orijinallığı, məzmunu, dolğunluğu ilə bu qədər diqqəti cəlb
edir. H.Əliyevi bu qocaman sənət ocağı ilə nə az, nə çox, düz 31 il bağlayır.
Bu illər ərzində o, yüzdən çox tamaşanın rəssamı olmuşdur. Rəssam hələ də bu
qocaman sənət ocağında yaradıcılıq fəaliyyətini baş rəssam olaraq davam etdirməkdədir.
H.Əliyev 1999-cu ildə Azərbaycan Respublikasının Əməkdar rəssamı fəxri
adına layiq görülüb. Məhz bu böyük yaradıcılıq uğurlardan bir 1 il sonra,
2000-ci ildə o, dövlətimiz tərəfindən yüksək vəzifəyə layiq görülür və Naxçıvan
Rəssamlar Birliyinin sədri təyin olunur. 11 il bu şərəfli vəzifəni icra edən
Hüseynqulu Əliyev öz aktiv fəaliyyəti ilə yadda qalır. Rəssam 2002-ci ildə Azərbaycan
Respublikasının Xalq rəssamı fəxri adına layiq görülür. Həmin illərdə bu günə
kimi əmək fəaliyyətini davam etdirdiyi Naxçıvan Dövlət Universitetinin İncəsənət
Fakültəsində Təsviri sənət kafedrasının müdiri vəzifəsində də işləməyə
başlayır.
2003-2004-cü ildə ustadımla ilk dəfə real tanışlığımız başlayıb və mən
onun emalatxanasının fəal üzvlərindən biri olmuşam. Sonralar Naxçıvan Dövlət
Universitetində bakalavr, magistr və əmək fəaliyyətində olduğum 11 il ərzində
ailənin bir üzvü kimi, ustadımı daha da mükəmməl şəkildə tanıyıb özüm üçün kəşf
etmişəm. Ustadımı həmişə monumental cizgilərlə təsvir edirəm. İnsanlıq, vətənpərvərlik,
sadəlik, ürəyigenişlik, təvazökarlıq, intellektual səviyyə, kişilik, əsl müəllim,
gözəl ailə başçısı, səmimi insan, gözəl dost, yüksək səviyyəli yaradıcılıq
qabiliyyəti və sadalamadığım onlarla insani və yaradıcı keyfiyyətləri məhz bu dəyərli
ustadımın monumental cizgilərinin bəzi ştrixləridir.
Hüseynqulu Əliyevin yaradıcılığı çoxşaxəlidir. O, sənətdə sözünü
demiş rəngkar, qrafika ustası və heykəltəraşdır. Əsərlərinin demək olar ki,
sayı da dəqiq bəlli deyil. Əminliklə, minlərlə əsərinin olduğunu demək olar.
Daim yaradan, öz üzərində işləyən rəssam söz düşəndə təvazökarlıq edib tələbələrinə
"hələ mən öyrənirəm” deyir.
Hüseynqulu Əliyevin qrafika sahəsində işlədiyi əsərlərinə karikatura
və dostluq şarjları, bir çox əsərlərinin eskizləri, portretlər və sair
daxildir. Onun rəngkarlıq əsərləri say etibarı ilə olduqca çoxdur. Rəssam bu əsərlərini
çəkəndə müxtəlif janrlara – portret, mənzərə, natürmort, süjetli tablo
janrlarına müraciət etmişdir. "Mənim Naxçıvanım” triptixi, "Mənim ailəm”, "Mənim
Leylam” və sair əsərlərindəki "mənim” kəlməsi rəssam üçün çox müqəddəsdir. Bu əsərlərdə
bir fəlsəfi dünya gizlənib. Onun tablolarında tez-tez gördüyümüz alma, at rəssam
üçün çox doğma və müqəddəsdir. Bu incə məqamları təsadüfən vurğulamıram. Həmin
incəliklərin vasitəsilə rəssamın zəngin mənəvi dünyasını azacıq da olsa kəşf
etməyə çalışıram.
Rəssamın heykəltəraşlıq sahəsindəki yaradıcılığı da olduqca məhsuldardır.
O, bu sahədəki yaradıcılığını monumental, dekorativ, dəzgah heykəltəraşlığı sahəsində
formalaşdırıb inkişaf etdirmişdir. Heykəltəraşlığın hər 3 sahəsinə müraciət edən
rəssamın əsərləri janr müxtəlifliyi ilə də diqqəti çəkir. O, onlarla baralyef,
baralyef-panno, qorolyef, büst, tors, bütöv fiqur və sair müxtəlif
kompozisiyaların müəllifidir.
Bu gün Hüseynqulu Əliyev Naxçıvan Dövlət Universiteti və qocaman
Naxçıvan teatrında əmək fəaliyyətini davam etdirməklə yanaşı, şəhərin mərkəzində
yerləşən emalatxanasında yaradıcılıqla da məşğul olmaqdadır. Bu emalatxananın
onlarla yetirməsi var. Rəssam ümidlərini doğruldan tələbələrindən xeyli razılıq
edərək, "müəllimin uğuru onun tələbələridir” deyir.
Ömrünün müdriklik zirvəsini yaşayan, təsviri sənətdə etalon
yaradıcılıq dəst-xətti ilə seçilən Hüseynqulu müəllimə Allahdan can sağlığı
arzulayıram. Sizin yaradıcılıq yolunuz biz gənclərin sabahına işıqdır.
Fizzə Quliyeva
AMEA Naxçıvan Bölməsinin İncəsənət, Dil və Ədəbiyyatİnstitutunun
Təsviri və dekorativ-tətbiqi sənətlər şöbəsinin müdiri