Yanan, yoxsa yaman rentor?
"Ötən il mənzil alarkən yaxınlarımız rentorla məsləhətləşməyi tövsiyə etdilər.
Dediklərinə görə, onlar qiymətləri daha münasib qiymətə endirirlər. Biz də elə
onların vasitəsilə rentorla əlaqə saxladıq. O, bizə fərqli qiymətə bir neçə
mənzil göstərdi və nəhayət mənzillərdən birini seçdik. Rentor bizə mənzilin
qiymətinin 70 min manat olduğunu söylədi. Mənzili alandan bir müddət sonra
bilmişik ki, sən demə aldığımız evin qiyməti heç də 70 min manat deyilmiş. Evin
sahibi mənzili satışa çıxararkən 62 min manat qiymət təyin edib. Rentor isə
bizə mənzili öz qiymətindən 8 min manat baha satıb”.
Bu sözləri bizimlə söhbətində Rauf Əliyev söylədi.
Təəssüf ki, bu kiçik bir nümunədir. Bütün sahələrdə olduğu kimi mənzil
bazarında da müəyyən problemlərin olduğu heç kimə sirr deyil. Rentorların
mənzillərin qiymətlərini həddən artıq
baha etməsi artıq bir növ "dəb” halını alıb. Bəs görəsən alıcı ilə satıcı arasındakı
münasibətlər necə tənzimlənməlidir ki, belə neqativ hallar yaşanmasın?
Rentorların bu sahədəki özbaşınalığına necə son qoymaq olar?
Azərbaycan
Qiymətləndiricilər Cəmiyyətinin sədri, əmlak məsələləri üzrə ekspert Ramil
Osmanlının fikrincə, qiymətlər mülkiyyətçi və rentor
arasında tənzimlənir: "Mənzil
bazarında bu problemlər xeyli müddətdir ki, var. Amma hələlik neqativ hallar
bir o qədər də geniş yayılmayıb. Vaxı ilə məsələ ilə bağlı qanunvericiliyə dəyişiklik edilməsi üçün
təşəbbüs qaldırıldı. Rentorların fəaliyyətinin nizamlanması ilə bağlı
hətta komitə iclasında müəyyən
müzakirələr aparıldı. Amma normativ hüquqi
akt parlamentin iclasına çıxarılmadı. Normativ-hüquqi aktın olmamağı isə bu
sahədə özbaşınalığın yaranmasına gətirib çıxarır. Adətən mənzil bazarındakı
neqativ hallar daha çox rentorla mülkiyyətçi arasında olur. Bu anlaşılmazlıqlar
isə xidmət aktının faiz dərəcələri ilə bağlı olur. Bəzən onlar öz aralarında
əvvəlcədən razılaşma aparmırlar və mənzil satıldıqdan sonra narazılıqlar olur. Məsələnin
kökündə məhz bu amil dayanır. Əslində qiymətlər satıcı və rentor arasındakı
münasibətlər əsasında nizamlanır. Məsələn, satıcı mənzilin satış qiymətini 75
min manat müəyyənləşdirir. Rentor isə satıcıya deyir ki, mən bu evi 80 minə
sata bilərəm. Belə olan təqdirdə, satıcı fikirləşir ki, 75 min manata satılan
mənzilin pulunun ən azı iki faizini, yəni 1500 manatı rentora ödəməlidir. Ona
görə də satıcı, rentorun mənzili 80 min manata satıb, onun özünə 75 min manat
verməsini daha sərfəli hesab edir. Adətən mənzil bazarında münasibətlər bu
qaydada tənzimlənir. Əgər satıcı razılaşmazsa, rentor heç vaxt özbaşına qiymət
artıra bilməz. Çünki nəticə etibarilə mənzili alan şəxs son məqamda bütün razılaşmaları
mülkiyyətçi ilə aparır. Çünki ev elə bir əmlakdır ki, onu alan şəxs evin sahibi
ilə görüşmək istəyir. Alıcı evə baxış keçirmək istəyir. Adətən satışa çıxarılan
mənzillərin 10-15 faizi boş olur, 85 faizində isə yaşayış olur. Yaşayış olan
evə isə gizlin baxmaq olmur. Alıcı və mülkiyyətçi heç vaxt bir-biri ilə
təmasdan yayına bilməz. Rentorlar isə yalnız satıcı ilə razılaşmadan sonra
qiymət artımını edə bilir. Yəni ümumilikdə münasibətlər bu qaydada
tənzimlənir”.
Əmlak üzrə ekspert
Rəşad Əliyevbildirdi ki, rentorların fəaliyyətini tənzimləyən qanunun
qəbulu bu sahədəki özbaşınalığa son qoya bilər: "Adətən rentorların, qiymətləri
süni şəkildə artırmasından şikayətlənirlər. Amma mən bu fikirlə razı deyiləm.
Nəzərə almaq lazımdır ki, rentorun qazancı əmlakın müəyyən faizini təşkil edir.
Bu isə o deməkdir ki, mənzil nə qədər baha satılsa, rentorun da gəliri bir o
qədər çox olur. Amma rentorlar yalnız alğı-satqının baş tutduğu təqdirdə, gəlir
əldə edə bilər. Bu alğı-satqının baş tutması üçün isə rentor qiyməti normal
həddə müəyyən etməlidir. Alıcıya sərf etməyən qiymətlər rentora da sərf etmir.
Ona görə də, burada məsələnin iki tərəfi var. Yəni qiymətin baha olmasında təkcə
rentor maraqlı deyil. Rentorlar daha çox alğı-satqının baş tutmasında maraqlıdırlar.
Çünki rentorların arasında da rəqabət kifayət qədər güclüdür. Onlar çalışır ki,
istənilən halda, mənzili müştəriyə sata bilsinlər. Müştəri ilə mülkiyyətçi
arasındakı münasibətlərin tənzimlənməsinə gəlincə isə rentorların fəaliyyətini tənzimləyən
hər hansı bir qanun yoxdur. Bu məsələ
ilə bağlı qanun, yaxud onların fəaliyyətini tənzimləyən hər hansı normativ
sənəd qəbul olunarsa, hesab edirəm ki, o halda bu sahədə nizam-intizam yaratmaq
olar”.
Şəbnəm