Xroniki xəstəliklərə etinasızlıq astma yaradır
Astma geniş yayılmış
xəstəliklərdən biridir və hazırda dünyada 150 milyon nəfər bronxial astmadan
əziyyət çəkir. Təxmini hesablamalara görə, ölkəmizdə xəstəliyə yoluxma faizi
əhalinin 5-8 faizi civarındadır. Lakin ekologiyanın pozulması və genetik
səbəblərdən xəstələrin sayı ilbəil arta bilər. Xəstəliyin yayılmasında irsi
faktorlar çox böyük rol oynayır. Bronxial astmanın yayılmasının digər ən mühüm
yayılma yolu məişət gənələridir. Çox kiçik, mikroskopik ölçüdə olan həmin
gənələr üçün yataq dəstində, yorğan-döşəkdə olan 37 dərəcə temperatur, yüz faiz
nisbi rütubət münbit şərait yaradır. Ona görə də yaşayış şəraiti pis olanda, o
cümlədən yataqxana və zirzəmidə məişət gənələrinin inkişaf etməsi və yayılması
daha rahat olur.
Xəstəliklə bağlı
məlumatı Tibb Universitetinin Tədris Terapevtik Klinikasında Səhiyyə
Nazirliyinin baş allerqoloqu, professor Cəbrayıl Məmmədov verib. O, keçirdiyi
mətbuat konfransında xəstəliyin yayılma şəraiti ilə yanaşı, onun profilaktikası
barədə də geniş məlumat açıqlayıb: "Məişət gənələrinin ən çox qorxduğu günəş
şüalarıdır. Ona görə biz xəstələrə həmişə günəş işığının daha çox düşdüyü otaqda
yaşamağı məsləhət görürük. Otaqdakı səliqəsizlik, bir çox əşyaları üst-üstə
yığmaq da həmin gənələrin inkişafına səbəb olur. Yastıq, yorğan və döşəyin
tez-tez dəyişilməsi də vacib profilaktik şərtdir. Gənələr tükdən və yundan olan
yataq dəstini çox sevirlər, onları sinteponla əvəz etmək də onun çoxalmasının
qarşısını ala bilər”.
Astma xəstəliyinin
diaqnostikası, onunla mübarizə tədbirləri barədə ətraflı məlumat verən
professor, ölkəmizdə onun yayılma arealından da danışıb. Baş allerqoloqun
dediyinə görə, Abşeron regionunda dənizə yaxınlaşdıqca onun yayılması və
çoxalması üçün daha əlverişli mühit yaranır. Sonrakı yerdə Lənkəran-Astara
zonası gəlir. Naxçıvanda da astma xəstələrinin sayı çoxluq təşkil edir. Lakin
dağlıq və dağətəyi rayonlarda onun əmələ gəlməsi üçün o qədər də münbit şərait
yoxdur. Artıq geniş yayılmış bu xəstəlikdən özümüzü necə qoruya bilərik?
Həkim-terapevt
Elnur Rəhimovdeyir ki, astma
xəstəliyi endogen və ekzogen faktorlar səbəbindən yaranır: " Məsələn, xroniki
ağ ciyər xəstəliyi keçirdikdə, yaxud ağır qripə yoluxduqda buna lazımi diqqət
verilməzsə, get-gedə bronx yollarında daralma yaranır. Astmalı insanlara fikir
versəniz görərsiniz ki, sanki içəridən sıxılaraq və boğularaq öskürürlər.
Onlarda pnevmaniya xəstələri kimi bəlğəm olmur.
Digər tərəfdən, allergik insanlarda astma xəstəliyi qaçılmazdır. Yəni,
allergik insanlarda astmaya yoluxma 100-də 90 faizdir. Həmçinin, daxili
səbəblərdən biri də ailədən irsi yolla ötürülən astma xəstəliyidir. Bununla
yanaşı, astmanın yaranmasında ekzogen, yəni xarici səbəblərin təsiri də
böyükdür. Buna misal olaraq, ağacların tozlanması, fəsil dəyişkənliyi zamanı temperaturun dəyişməsi,
rütubətli şərait, emal zavodlarında, xüsusən ipəkçiliklə məşğul olunan yerlərdə
insanlar nəfəs alarkən yad cisimlərə qarşı allergik reaksiya verə bilirlər ki,
bu da astma ilə nəticələnir. Həmçinin,
siqaret tüstüsü, sitrus meyvələr də bu xəstəliyin yaranmasına səbəb ola bilir.
Ekzogen səbəblərdən biri də havanın təmiz olmamağı, yəni ekoloji faktorlardır”.
E.Rəhimov deyir ki, son illərdə
astma xəstəliyinə yoluxanların sayının
artmasının səbəblərindən biri də ekoloji faktorlardır: "Bəzən insanlar adi
öskürəyə etinasız yanaşır və ev şəraitində
başqalarından eşitdikləri dərmanları
alıb içirlər. Lakin bu öskürək keçmir və bir müddət sonra astma-bronxitə
çevrilə bilir. Xəstəlikdən özümüzü qorumaq üçün ilk növbədə burun məşqlər
deyilən aktı etmək lazımdır. "Bir-iki”
deyərək havanı udub, "bir-iki-üç-dörd” deyərək vermək lazımdır. Bu zaman diqqət
etmək lazımdır ki, havanı burunla alıb ağızla verəsən. İnsanlar bəzən
həkimlərin piyada gəzməyin vacibliyi
haqqında məsləhətinə etinasız yanaşırlar. Lakin astmadan qorunmaq
üçün sərt və cod şəkildə, yəni özünü yükləyərək gəzməlisən ki, burunla aldığın
nəfəslə öz bədənini məşq etdirəsən. Astma xəstələrinə biyan kökü, andız,
keçibuynuzu meyvələri məsləhət görülür. Bu
xəstələr yuxarıda qeyd etdiyim faktorlardan – xüsusən tüstü, duman,
rəngləyici bitkilərdən uzaq olmalıdırlar. Qida borusunda və udlaqda faringitin
olması da astmaya təkan verən amillərdəndir. Ona görə də faringitin düzgün
müalicəsi çox vacibdir. Yaxşı olardı ki, xəstələr hər əllərinə gələn dərmanı
qəbul etməsinlər. Çünki adi dərmanlar belə bəzən allergik reaksiyalar verə
bilir. Qidalara gəldikdə isə belə xəstələrin şirniyyatlardan uzaq durmaları
məsləhətdir. Bir də mövsümi olmayan
məhsullardan uzaq durmaları məsləhət
görülür. Belə xəstələr aldıqları məhsulun son istifadə tarixinə də xüsusi
diqqət yetirməlidirlər”.
Həkim-pediatr
Kənan Qarayev bizimlə
söhbətində bildirdi ki, bronxial astma böyüklərlə yanaşı, uşaqlarda da rast gəlinən
bir xəstəlikdir: "Astma sonradan qazanılma və anadangəlmə formada müşahidə
oluna bilir. Əgər ana allergendirsə, uşağın da allergen olma ehtimalı yüzdə 50
faizdir. Valideynlərin hər ikisi allergendirsə, uşaq yetmiş, yaxud doxsan faiz
allergik hesab olunur. Bu allergik xəstəliklərin arasında astma xüsusi yer
tutur. Uşaqlarda bir yaşdan sonra astma
öz əlamətlərini dəqiq göstərə
bilir. Bir yaşa qədər isə müxtəlif formalarda özünü büruzə verə bilər. Lakin
astmanın başlanğıcı həmişə nəfəs darlığı və ya tutma ilə başlamaya bilər. Bir
yaşa qədər uşaqlarda el arasında diatez deyilən bir halın müşahidə
olunması həmin uşaqların allergik olduğuna işarədir. Vaxtında lazımi tədbirlər görülməzsə,
sonradan bu əlamətlər bronxial astmaya şərait yarada bilər”.
Pediatr deyir ki, bronxial astma elə bir xəstəlikdir
ki, onun dərman müalicəsi ilə yanaşı, törədici faktorlarının aşkarlanması da
çox önəmlidir: "Törədici faktor aradan qaldırıldıqda, xəstəlik müalicə edilir və
immunaterapiya tətbiq edilir. Təkanverici amillərə gəldikdə isə bunalra misal
olaraq otaq temperaturundan tutmuş, rütubətlilik, evdə olan tozlar, yun yorğan,
xüsusi ətirlər və aerozolları misal göstərmək olur. Bəzən valideynlər
uşağını ana südündən ayırıb qarışıq qidaya keçirdikdə, ona allergiyaya səbəb olan şokoladlar və digər
konservant məhsulların, sitrus meyvələrin qəbuluna icazə verirlər. Lakin
bu, düzgün deyil. Çünki bu qidalar astmaya təkan verir. Uşağın 6 ayından
başlayaraq, ən böyük allergen isə inək südü və yumurta sarısı hesab olunur. Həmçinin,
dəniz məhsulları, fıstıq ən böyük allergik fon yaradan qidalar sırasındadır. Bu
qidalarla yanaşı, bəzən uşaqlarda hər hansı bir meyvə-tərəvəzə qarşı da
allergiya ola bilir. Uşaqların bu qidalardan uzaq durması məsləhətdir. Astma xəstəliyinin
yaz və payız aylarında kəskinləşməsi müşahidə olunur. Həmçinin özündən toz
buraxan bitkilərinin çiçəklənməsi də xəstəliyin aktivləşməsinə səbəb olur.
Qidaların da təsiri bu mövsümdə bir qədər də aktivləşir və həmin prosesləri
artıra bilir”.
Şəbnəm
Mehdizadə