Xəzər Gəncəli: “Mingəçevir teatrı öz intibah dövrünü yaşayır”
Teatr müqəddəs sənət
ocağıdır. Bəzən orada çalışan insanları cəfakeş adlandırırlar. Əslində doğrudan
da elədir. Az əmək haqı ilə ömürlərini teatra həsr edən insanlar səhnə
fədailəridir. Bəzən paytaxtda fəaliyyət göstərən teatrların yaradıcı heyətini
daha çox işıqlandırır, onların yaradıcılıqlarına daha çox yer veririk. Bölgə
teatrlarında çalışan, Azərbaycan teatrı üçün canını fəda edən insanlar isə bir
qədər kölgədə qalır. Bu baxımdan biz mətbuat nümayəndələrinin də üzərinə böyük məsuliyyət
düşür.
Bölgə teatrlarından söz
düşmüşkən, elə ötən həftə, fevralın 3-də Mingəçevir Dövlət Dram Teatrında N.V.Qoqolun
"Müfəttiş” tamaşasının premyerası keçirildi. Tamaşa elə rəğbətlə qarşılandı ki,
səs-sədası buralara qədər gəlib çıxdı. Tamaşanın quruluşçu rejissoru Mingəçevir
Dram Teatrının baş rejissoru Xəzər Gəncəli idi.Xəzər Gəncəlinin adını Türkiyədə
fəaliyyət göstərdiyi illərdə eşitmişdim. Azərbaycanlı rejissorun orada türk
tələbələr yetişdirdiyindən hali idim. Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru olan
rejissor İstanbulun Mərmərə Universitetində teatr aktyorluğu və rejissorluq ixtisası
üzrə dərs deyirdi. 2 il bundan qabaq Xəzər Gəncəli Türkiyədəki 12 illik
fəaliyyətini başa vurub vətənə döndü və Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin
sərəncamı ilə Mingəçevir Teatrına baş rejissor təyin olundu.
Bu qısa müddət ərzində Xəzər
müəllim teatrda maraqlı tamaşalara imza atdı. Beləliklə, müsahibimiz Xəzər
Gəncəlidir.
- Xəzər müəllim, hazırda Mingəçevir Dövlət Dram Teatrında vəziyyət necədir?
Teatrda çalışdığınız müddətdə hansı tamaşaları hazırlamısınız?
- Mingəçevir Dövlət Dram Teatrında
çox maraqlı ab-hava mövcuddur. Burada yaradıcılıq atmosferi var. Teatrımız artıq
öz keçmiş ənənələrini bərpa edir. Əvvəllər bölgədə teatrımızın adı çox az-az hallanırdı.
Ancaq indi şükürlər olsun ki, Mingəçevir teatrı öz intibah dövrünü yaşayır. Bunun
mənim rejissorluq fəaliyyətimlə əlaqələndirmək olar da, olmaz da. Bir il müddətində
artıq 5-ci tamaşa üzərində məşq edirik. Bu teatrda ilk tamaşam türk yazarı Cahid Atayın "Pusquda” tamaşası
oldu. Daha sonra Sevinc Elsevərin Xocalı
soyqırımına həsr olunmuş "Ürəyində arzu tut” pyesinin eyni adlı tamaşasını
təhvil verdim. Bu tamaşa da çox maraqla qarşılandı. 20 yanvar faciəsinə həsr olunmuş
Ağəddin Babayevin yazdığı "Ağla qərəqnfil, ağlı” adlı ədəbi-bədii kompozisiya
hazırladıq. Bu tamaşanı yanvarın 20-də öz tamaşaçılara təqdim etdik. Üçüncüsü
isə dahi Qoqolun "Müfəttiş” əsəri oldu. Tamaşanın premyerası fevral ayının 3-də
keçirildi. Əsər tamaşaçılar tərəfindən böyük rəğbətlə qarşılandı. "Müfəttiş” tamaşasının
Bakıda qastrol səfərini keçirməyi də arzulayırıq. Hazırda isə Süleyman Sani Axundovun
"Bir eşqin nəticəsi” əsəri üzərində çalışırıq. Bu tamaşanı da fevral ayının
sonlarında tamaşaçıların öhdəsinə verəcəyik.
-
Biz sizi Xəzər Gəncəli kimi tanıyırıq. Maraqlıdır, siz Gəncədəmi anadan
olmusunuz, yoxsa Gəncəli adını özünüzə təxəllüs kimi götürmüsünüz?
- Mənim atam Novruz Gəncəli
50-ci illərin ən məşhur şairlərindən biri olub. Vaxtilə atamın yazdığı "Ananın səsi” mahnısını Zeynəb Xanlarova, Sara Qədimova, Rübabə Muradova
öz repertuarına daxil etmişdi və çox da sevilən, dinlənilən mahnılardan biri
idi. Şair Novruz Gəncəli eyni zamanda bir dramaturq olub – "El bizim, sirr bizim”
librettosu ona məxsusdur. Mən onun oğluyam, mənim atam Gəncəli sözünü özünə təxəllüs
götürüb. Əslində mən Bakının Maştağa kəndindənəm. Bir sözlə Maştağalıyam
(gülürük).
-
Xəzər müəllim, 12 il Türkiyədə çalışmısınız. Türkiyə ilə Azərbaycan teatrları arasında
nə kimi oxşar və fərqli cəhətlər var?
- Sovet dövründə Azərbaycan
teatrı çox gözəl və baxımlı olub. İndi də teatrlara maraq var, amma...
Yaşadığımız əsr kompyuter dövrüdür. Hər şey insanın əlinin altındadır. İndi hər
kəs öz otağına çəkilib kompüter vasitəsi ilə hər şeyə baxa bilir. Əvvəlki
illərə nisbətən bu gün teatra gələnlərin sayı bir qədər azalıb. Türkiyədə
teatra olan marağa gəlincə isə, arada çox fərq var. Orada teatra olan maraq son
dərəcə yüksəkdir. Elə universitetlər var ki, hətta texniki universitet belə ayrıca
teatr dərsi keçir. Teatr onlarda bir növ tədris fənninə çevrilib. Necə ki, coğrafiyanı,
ədəbiyyatı bir fənn kimi tədris edirlər, teatrı da onun kimi. Hətta qeyri-humanitar
universitetlər belə teatrı bir dərs kimi proqrama salıblar. Mən orada türk dili
və ədəbiyyat müəllimlərinə teatrdan dərs deyirdim. Azərbaycanda bunu məktəblərdə
tətbiq etmək lazımdır. Bizdə ədəbiyyat dərslərində müəllimlər şagirdlərə bir-iki
rol paylayır. Bunu hər bir məktəbdə etmək lazımdır. Məktəblərdə teatr dərsləri keçilməlidir.
Türkiyə teatrda Stanislavski sistemini çox gözəl tətbiq edən bir ölkədir. Onlar
etiraf edirlər ki, Stanislavski sistemini Rusiyadan başqa tətbiq edən ölkələrdən
ən birinciləri məhz onların özləridir. Orada teatra olan maraq hava-su kimi lazımdır.
Türk qardaşlarımız teatrsız yaşaya bilmirlər. Bizim müəllimlərimiz də gedib orda
çalışırlar. Cahangir Novruzov, Əflatun Nemətzadə, Zəminə Hacıyeva, Məlahət Abbasova,
onlar bizim mütəxəssislərimizdən çox yaxşı istifadə edirlər. Bizim müəllimlərimiz
çox istedadlı və güclü müəllimlərdir. Çünki biz sovet sistemində Stanislavski məktəbini
keçmişik. Ədil İsgəndərov, Mehdi Məmmədovdan dərs almışıq. Onlar bizim müəllimlərimizi
çox böyük qiymətləndirirlər. Bizə olan istək, yaxşı mənada hərislik çox güclüdür.
Müəllimlərin orda aldığı maaş da burdakı müəllimlərin maaşları ilə müqayisədə çox yüksəkdir. Orda müəllimə çox yüksək qiymət
verilir.
-
Mingəçevir bölgə teatrıdır və bölgə teatrlarında problem qaçılmazdır. Çox zaman
bölgə teatrları gənc kadr qıtlığı yaşayıb. İndi necə, Mingəçevir Teatrında bu
problem aradan qaldırılıbmı?
- Bölgə teatrlarında kadr qıtlığı
böyük problemdir. Bu problem bizi çox narahat edir. Hazırda Azərbaycan Dövlət
Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində təhsil alan tələbələrə çox ehtiyacımız
var. Ancaq tələbələr təhsil adıqdan sonra
Mingəçevir teatrına üz tutmurlar. Bu çox dərin məsələdir. Əvvəllər tələbələr bölgə
teatrlarına təyinat alırdılar. Biz həvəslə gedib işləyirdik. İndi özümüz teatrın
nəzdində studiyalar açmağa, kadrlar yetişdirməyə məcburuq. Mingəçevir Teatrında
"İnam” studiyası var. Biz gənc, perspektivli kadrları oraya dəvət edib, içlərindən ən istedadlılarını seçib
yetişdiririk. Yalnız bu yolla biz Mingəçevirdə yaşayan kadrları teatra cəlb edirik.
Başqa cür mümkün deyil. Bizim aktrisa cəhətdən qıtlığımız var. Aktrisalarımız barmaqla
sayılacaq qədərdir və bizi maraqlandıran odur ki, onlardan sonra kimlər gələcək.
-
Mingəçevir tamaşaçıları teatra gəlirmi?
- Əlbəttə ki. Elə götürək
sonuncu - Qoqolun «Müfəttiş» tamaşasını. Həmin gün teatrda boş yer yox idi. Seyrçilər
tamaşanı çox bəyənmişdilər. İki saat 20 dəqiqəlik tamaşaya nəfəs dərmədən oturub
baxdılar. Biz çox rastlaşırıq, bəzən tamaşanı yarısından tərk edirlər və ya telefonla
danışırlar. Ancaq bu tamaşada belə hallara rast gəlmədik. Tamaşanın quruluşçu rejissoru
özüm olduğuma görə demirəm. Tamaşaçının teatra ehtiyacı var. Gərək yaxşı iş göstərəsən
ki, tamaşaçı gəlsin. Tamaşaçı teatra gəlmir deyən teatrların özünü günahlandırıram,
tamaşaçını deyil. Gərək ortalığa bir iş qoyasan ki, o tamaşa da tamaşaçıları cəlb
etsin. Bu da bizim üzərimizə düşür.
- Xəzər müəllim "Müfəttiş” tamaşasından söz düşmüşkən, sizi həmin tamaşada
rejissor kürsüsündə deyil, səhnədə aktyor kimi şəkillərinizi gördük. Olmaya
aktyorluq sevdasına düşmüsünüz?
- (gülür) Bu tamaşada başımıza
bir əcaib hadisə gəldi. «Müfəttiş» tamaşasının premyerasının başlamasına iki saat
qalmış bizə dedilər ki, aktyorlardan birinin vəziyyəti yaxşı deyil, səhnəyə çıxa
biləcək imkanı yoxdur. Tamaşada poçt müdirini oynayan aktyor var idi, o səhnəyə
çıxa bilmədi. Mən də fürstəti itirməyib onun paltarlarını geyinib səhnəyə çıxdım.
Poçt müdirinin rolunu oynadım, çox yaxşı da alındı. Rejissor eyni zamanda, gərək
yaxşı aktyor olsun. Misal üçün Ədil İsgəndərov həm gözəl aktyor, həm də gözəl rejissor
idi. Rejissor istənilən ekstremal vəziyyətə hazır olmalıdır. Mən də bu imkanı əldən
vermədim. İncəsənət Universitetini bitirdikdən sonra rejissorluq diplomu alsam da,
dərhal rejissor işləməkdən imtina etdim. Mənə Tədris Teatrında rejisssor vəzifəsi
verdilər. Amma mən əvvəlcə özümü aktyor kimi sınamaq istədim. Bütün müəllimlərimin
tamaşasında rol alıb səhnəyə çıxırdım. Bilirdim ki, sabah mən aktyorlarla işləyəcəm.
İlk növbədə yaxşı aktyor olmaq lazımdır ki, aktyorlara deməyə sözün olsun. Elə rejissorlar
var ki, aktyorluq edə bilmirlər. Ancaq elə rejissorlar var ki, həm rejissorluq fantaziyaları
güclüdür, həm də peşəkar aktyordurlar. Görünür, vaxtilə atdığım bu addım bu gün
mənim imdadıma çatdı.
Xəyalə Rəis