Xarici ölkə vətəndaşı olan soydaşlarımızın hüquqi statusu
Gürcüstan regionda Azərbaycanın ən yaxın
müttəfiqlərindən biridir. SSRİ dağılandan sonra hər iki ölkədə baş verən
proseslər, daxili və xarici vəziyyətin oxşarlığı, geosiyasi maraqların üst-üstə
düşməsi və digər amillər iki ölkə arasında müttəfiqlik münasibətlərinin
yaranmasına səbəb olub. Ölkələrarası diplomatik münasibətlər qurulandan sonra
istər regional, istərsə də qlobal məsələlərdə bu iki dövlət həmişə eyni
mövqedən çıxış edib. Belə münasibətlər fonunda hər iki ölkə arasında iqtisadi
əlaqələrin miqyası da getdikcə genişlənib. Gürcüstanla Azərbaycan Bakı-Tbilisi-Ceyhan
neft və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərləri, həmçinin Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryol
xətti, TAP, TANAP kimi beynəlxalq əhəmiyyətli layihələrin iştirakçısıdırlar. Azərbaycanı
Gürcüstanla yaxınlaşdıran ən mühüm məqamlardan biri də bu ölkədə soydaşımızın
yaşamasıdır. Gürcüstanın Milli Statistika İdarəsinin ötən ilin sonunda
açıqladığı rəsmi statistikaya görə, 3 milyon 800 min nəfərə yaxın əhalinin
yaşadığı bu ölkədə azərbaycanlıların sayı 233 000 nəfərdir. Bu, ölkə əhalisinin
6,3 faizini təşkil edir. Qeyri-rəsmi məlumatlarda isə Gürcüstanda 500 minə
yaxın azərbaycanlının yaşadığı qeyd olunur. Görülən işlər, möhkəmlənən
münasibətlər fonunda zaman-zaman Gürcüstan azərbaycanlılarının dil, mədəniyyət,
təhsil və sair sahələrdə problemləri özünü büruzə verib. Düzdür, mövcud
problemlərinin həllindən ötrü həm rəsmi, həm də ictimai vasitələrlə zəruri
işlər həyata keçirilib. Lakin demək olmaz ki, bu problemlər bütünlüklə həllini
tapıb.
"Soydaş
haqqında” Qanuna ehtiyac var
Gürcüstanlı soydaşlarımızı narahat edən
məsələlərdən biri də məşğulluq problemidir. Bu problemin yaranmasına səbəb Gürcüstanda
iş yerlərinin az olmasıdır. Rusiyaya gediş-gəliş məhdud olduğundan mövcud
problemi aradan qaldırmaq üçün soydaşlarımız daha çox qonşu Türkiyəyə və
Azərbaycana pənah gətirirlər. Amma bu zaman onlar miqrasiya sahəsində müəyyən çətinliklərlə
üzləşirlər. Qafqazşünas Kamran Ramazanlınınbizimlə söhbətindən belə məlum olur ki, Azərbaycana işləməyə gələn
soydaşlarımız əsasən iş icazəsi almaq üçün rüsumların çox olmasından, tibbi müayinələrdə
qiymətlərin bahalığından gileylənirlər. Onun sözlərinə görə, Gürcüstanda Zviad Qamsaxurdiyanın
hakimiyyəti zamanında öz dədə-baba yurdlarından qovularaq Azərbaycana pənah gətirənlər,
burada məskunlaşan azərbaycanlılar da müəyyən problemlərlə üz-üzə qalıblar:
"Zviad Qamsaxurdiyanın hakimiyyəti dövründə Bolnisi rayon mərkəzindən 800, Kazreti
qəsəbəsindən 350, Dmanisi rayon mərkəzindən 400, Tbilisi ətrafından 615 ailə qısa
müddət ərzində öz ev-eşiklərindən qovulublar. Onların böyük əksəriyyəti
Azərbaycana pənah gətiriblər. Bu günə qədər istər Gürcüstanda, istərsə də
Azərbaycanda onların statusuna aydınlıq gətirilməyib. Hətta Azərbaycan
ordusunda xidmət etmiş yüksək rütbəli zabitlər var ki, onlar da Azərbaycan
vətəndaşlığını ala bilməyiblər. Qarışıq nikahlı ailələr də təxminən 30 minə
yaxın insanı əhatə edir. Bu ailələrin üzvlərindən biri Azərbaycan, digəri
Gürcüstan vətəndaşıdır. Onların da 90 gündən
bir sərhədi keçmə, övladlarının təhsil və sair problemləri mövcuddur. Fikrimcə,
bu qrupun da statusuna aydınlıq
gətirilməlidir. Bununla yanaşı, bildiyiniz kimi, Gürcüstanda 500 minə yaxın
soydaşımız yaşayır. Təxminən o qədər də Borçalı əsilli vətəndaşlar Azərbaycanda
yaşayırlar. Hər bir ailənin heç olmasa bir üzvü Azərbaycandadır. Elə ahıl
insanlar var ki, onların övladları Azərbaycanda yaşayır və işləyir. Ahıl və
ahıl yaşda xəstə insanlara orada diqqət və qayğı göstərən olmadığından, onlar
məcburiyyətdən Azərbaycana - öz övladlarının yanına gəlməyə məcbur olurlar. Əgər
onların da qeydiyyatından bir gün keçərsə, 300-400 manat cərimə ödəməlidirlər”.
K.Ramazanlı hesab edir ki, yaranmış vəziyyətdən
çıxış yolu üçün Azərbaycanın Dövlət Miqrasiya Xidməti Milli Məclisin
deputatları ilə birlikdə müzakirələr təşkil etməli, mövcud problemlərin tam
aradan qaldırılması üçün "Soydaş haqqında” Qanun layihəsi hazırlamalı və
parlamentə təqdim etməlidirlər. O, bu prosesdə qeyri-hökumət təşkilatları
rəhbərlərinin, ziyalıların, elm adamlarının, ictimai-siyasi xadimlərin
iştirakını da zəruri sayıb.
Çoxşaxəli
əhəmiyyət daşıyan məsələ
Mövzu ilə bağlı fikirlərini "Kaspi” qəzetinə bölüşənMilli Məclisin Azərbaycan-Gürcüstan
parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qrupunun rəhbəri Əflatun Amaşov bildirdi
ki, mart ayının 1-də parlamentdə Gürcüstandan olan bir qrup soydaşımızla görüş
keçirilib. Onun sözlərinə görə, bu görüşün təşkilinə Milli Məclisin sədri Oqtay
Əsədov da həssas yanaşıb: "Gürcüstanlı soydaşlarımızın Azərbaycan-Gürcüstan
parlamentlərarası işçi qrupunun rəhbəri olaraq mənə ünvanladıqları müraciət
əsasında təşkil olunmuş toplantıda, soydaşlarımızın üzləşdikləri problemlər
müzakirə olunub. Bu xüsusdaəsasən miqrasiya məsələlərinə toxunulub.
Bildirilib ki, Gürcüstanda yaşayan soydaşlarımız Azərbaycanla sıx təmaslara
malikdirlər. Onların ölkəmizin müxtəlif bölgələrində, eləcə də paytaxt Bakıda
çoxsaylı qohum-əqrəbaları yaşayır və buna görə də onlar daim ölkəmizə səfərlər
edirlər. Bəziləri isə ötən əsrin 90-cı illərindən bu yana Azərbaycanda
yaşasalar da, onlarla əlaqədar heç bir sənədləşmə işləri aparılmayıb. Bütün bu
məsələlər isə Azərbaycanın miqrasiya qanunvericiliyi ilə tənzimlənməlidir.
Görüşdə müzakirə edilən məsələyə kompleks yanaşılmasının zəruriliyi önə
çəkilib. Qonaqlar bildiriblər ki, Azərbaycan hansı ölkənin vətəndaşlığını
daşımasından asılı olmayaraq, dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşayan
soydaşlarımızın vətənidir. Onların ölkəmizə gediş-gəlişi və qalma müddətləri
ilə bağlı məsələlər xarici ölkələrin digər vətəndaşları ilə eyni şərtlər
altında olmamalıdır. Buna görə də "Soydaş haqqında” qanunun qəbuluna ehtiyac
var. Qarşılıqlı müzakirə şəraitində keçmiş görüşdə həmçinin soydaşlarımızı
maraqlandıran digər məsələlər, o cümlədən təhsil məsələləri də müzakirə
olunub”.
Millət vəkili onu da əlavə etdi ki, Azərbaycan
dünyanın harasından yaşamasından asılı olmayaraq, bütün azərbaycanlıların
vətənidir: "Bəli, bu gün Gürcüstan vətəndaşı olan soydaşlarımızın ölkəmizlə
bağlılıqları daha çoxdur. Onların timsalında çox mühüm, kompleks əhəmiyyət
daşıyan bir məsələyə diqqət yetirməliyik. Ancaq qonşuluğumuzda Rusiya və İran
kimi böyük ölkələr də var və bu ölkələrin vətəndaşı olan soydaşlarımızın sayı
daha çoxdur. Məncə, bu kateqoriyadan olan şəxslərə münasibət hansısa digər ölkənin
vətəndaşlığını daşıyan əcnəbilərlə eyni olmamalıdır. Söhbət hüquqi münasibətdən
gedir. Fərq qoymalıyıq və fərq konkret qanunda nəzərdə tutulmalıdır. Ümumən, məsələ
çoxşaxəli əhəmiyyət daşımaqdadır. Gürcüstanda olarkən səslənən təkliflərdən
biri də "Soydaş haqqında” qanunun qəbulu ilə bağlı idi. Düşünürəm ki, bizim də
bu yolu getməyimiz faydalı ola bilər. Biz elə etməliyik ki, ümumən xarici ölkə
vətəndaşı olan soydaşlarımızın hüquqi statusu müəyyənləşsin. Bunun ən yaxşı yolu
da ayrıca qanunun qəbuludur”.
Ölkənin əmək
bazarında əlavə gərginlik yaranmamalıdır
Gürcüstan
Parlamentinin azərbaycanlı deputatı, hakim "Gürcü Arzusu” koalisiyasının üzvü
Mahir Dərziyevdə "Kaspi” qəzetinə açıqlamasında bildirdi ki, bu məsələ Azərbaycandan olan
millət vəkillərinin də iştirakı ilə Tbilisidə müzakirə olunub. O, bu mövzuya
dair müxtəlif məsələlərin çox haqlı olaraq qabardıldığını vurğuladı:
"Gürcüstanda sırf bu məsələni tənzimləyən qanun var. Bu, "Soydaş haqqında”
qanundur. Ayrı-ayrı Avropa ölkələrində də bu mexanizm işləkdir. Təsəvvür edin,
Gürcüstanın bütün vətəndaşları, o cümlədən azərbaycanlılar Türkiyəyə şəxsiyyət
vəsiqəsi ilə gedə bilir, ancaq Azərbaycana, mütləq xarici pasportla getmələri tələb
olunur. Azərbaycanda qalma və qeydiyyat müddəti ilə bağlı bəzi məqamlar var.
Ümumilikdə bu kimi bir çox məsələlərin öz həllini tapması üçün Azərbaycanda da
"Soydaş haqqında” qanunun qəbul edilməsi arzu olunandır”.
Hüquqşünas
Sahib Məmmədovisə hesab edir ki, həmvətənlər və ya soydaşlar haqqında qanunun qəbulu problemi
tam həll etməyəcək. Onun sözlərinə görə, biz soydaşlarımızın tarixi
torpaqlarımızda yaşamasında maraqlı olmalıyıq: "Gürcüstanda zaman-zaman elə
siyasət qurulub ki, azərbaycanlılar tarixi torpaqları, əsrlər boyu yaşadıqları
vətənlərini tərk etsinlər. Gürcüstandan Azərbaycana gələn tənzimlənməyən əmək
miqrasiyasının iştirakçıları 3 ayda bir dəfə sərhədi keçib, sonra yenə də
qayıdıb qanunsuz əmək fəaliyyəti ilə məşğul olurlar. Əlbəttə əcnəbi və ya
vətəndaşlığı olmayan amma mənşə etibarı ilə azərbaycanlı olan şəxslərə
münasibətdə yüngülləşdirici rejimlər tətbiq oluna bilər. Amma bu, heç bir halda
Gürcüstanda yaşayan və onsuz da sayları azalmaqda davam edən soydaşlarımızın
Azərbaycana axınını sürətləndirməməli və ölkəni əmək bazarında əlavə gərginlik
yaratmamalıdır”.
Ən azından,
prosedur yüngülləşərsə...
Milli
Məclisin deputatı, Milli Dirçəliş Hərəkatı Partiyasının (MDHP) sədri Fərəc
Quliyev də
açıqlamasında bildirdi ki, Gürcüstandakı soydaşlarımızın miqrasiya və əmək
fəaliyyəti sahəsində üzləşdikləri çətinliklərlə bağlı Azərbaycan tərəfi müəyyən
güzəştlər edir. Millət vəkili vurğuladı ki, onların Azərbaycana
gəlib-getməsində özünü göstərən çətinliklər nisbətən azalıb: "Bütün hallarda
məmurlar qanunlara istinad edirlər. Gürcüstan azərbaycanlıları da əcnəbi
statusu daşıdıqları üçün onlara qarşı hansısa güzəştlər edilmir. Amma mən
düşünürəm ki, Gürcüstanda yaşayan soydaşlarımızla digər əcnəbilər kimi
davranmaq, onlara "əcnəbi” deyərək özümüzdən kənarlaşdırmaq olmaz. Çünki onlar
da Azərbaycan xalqının nümayəndələridirlər. Onların iradəsindən asılı olmadan,
Azərbaycan bir vaxtlar bölünüb və həmin azərbaycanlılar bizim ölkədən ayrı
düşüblər. Bu kimi halları nəzərə alaraq, "Soydaş haqqında qanunun qəbulunu
zəruri sayıram. Lakin hesab etmirəm ki, bu qanunun qəbulu qeyd edilən sahədə rast
gəlinən bütün problemləri kökündən həll edəcək. Ən azından, prosedur
yüngülləşəcək, Gürcüstandakı soydaşlarımız dünyanın müxtəlif ölkələrindən
Azərbaycana gələcək əcnəbilərlə eyni tutulmayacaq. Bundan başqa, sözügedən
qanunun qəbulu gömrük və miqrasiya orqanları əməkdaşlarının da işlərini
yüngülləşdirəcək”.
Sonda bir məqamı xatırladaq ki, Azərbaycanda
miqrasiya sahəsində dövlət siyasətinin həyata keçirilməsi, miqrasiya
proseslərinin və bu sahədə yaranan münasibətlərin tənzimlənməsi, habelə
əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin ölkəmizdə hüquqi vəziyyəti ilə
bağlı normaları Miqrasiya Məcəlləsi ilə müəyyənləşdirilir. Bu Məcəllənin III
Maddəsinə görə, Azərbaycan vətəndaşı olmayan və başqa dövlətin vətəndaşlığına
mənsub olan şəxs milliyyətindən asılı olmayaraq əcnəbi sayılır. Bu baxımdan,
Gürcüstanda yaşayan soydaşlarımız da status baxımından əcnəbi hesab edilirlər.
Soydaşlarımızın Azərbaycanda əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmalarına gəlincə, bu
məsələ də Miqrasiya Məcəlləsinin "Əmək məqsədi ilə verilən giriş vizası” adlı
28-ci Maddəsində öz əksini tapıb. Qanunla, əmək vizasında ölkədə qalma müddəti
90 günədək müəyyən edilir. Bundan başqa, Məcəllənin 11-ci Fəslində "Əcnəbilərin
və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin Azərbaycan Respublikasında əmək fəaliyyətinin
tənzimlənməsi” məsələsi əksini tapıb. Məcəllənin 61.1-ci Maddəsində qeyd olunub
ki, 18 yaşına çatmış əmək qabiliyyətli hər bir əcnəbi və vətəndaşlığı olmayan
şəxs bu Məcəllə ilə müəyyən edilmiş qayda və şərtlərlə onu işə cəlb edən hüquqi
şəxslər, hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki
şəxslər və xarici hüquqi şəxslərin filial və nümayəndəlikləri vasitəsi ilə iş
icazəsi aldıqdan sonra Azərbaycanda işləyə bilər.
Bəxtiyar
MƏMMƏDLİ
Məqalə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun
yaranmasının 10-cu ildönümü və Novruz bayramı münasibətilə təşkil olunan fərdi
jurnalist yazıları müsabiqəsinə təqdim olunur