Uşaqların dünyaya gətirdiyi uşaqlar
"İl ərzində 15-17 yaşlı qızlar 3
minə yaxın uşaq dünyaya gətirirsə, bu, bizi narahat etməlidir. Bu qədər uşaq
dünyaya göz açırsa, bununla bağlı qanunvericiliyə uyğun olaraq hansı sayda
günahkarlar məsuliyyətə cəlb edilir? Bununla əlaqədar hüquq-mühafizə orqanları
ilə bərabər digər icra strukturları da qanunvericiliyi pozan insanların məsuliyyətə
cəlb olunmasında aktıv iştirak etməlidir.Yerli orqanlar da bu sahədə
problemlərə həssaslıqlarını artırmalıdırlar" – bu sözləri Dayanıqlı
İnkişaf üzrə Milli Əlaqələndirmə Şurasının İşçi qruplarının iclasındaAilə,
Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi(AQUPDK) sədrinin müavini Sədaqət
Qəhrəmanova bildirib.
Azərbaycanda 15-17 yaşlı analar tərəfindən
doğulan uşaqların sayı 2009-cu ildə 3538, 2010-cu ildə 4103, 2011-ci ildə isə
4392 olub. 2012-ci ildə bu rəqəm 3236-ya, 2013-cü ildə isə 2855-ə enib, amma 2014-cü ildəbu
rəqəm yenidən artaraq 3296olub. 2015-də isə 2895 belə
hal qeydə alınıb. Rəqəmlə ifadədə ola bilsin ki, hansısa illərdə müəyyən azalma
olub. Amma istənilən halda, uşaqların ildə orta hesabla 3000 uşaq dünyaya gətirməsi
çox ciddi problemdir.
Ailə
Məcəlləsinə görə, Azərbaycanda nikah yaşı
18-dir. Üzrlü səbəblər olduqda, nikaha daxil olmaq istəyən və nikah yaşına
çatmamış şəxslərin yaşadıqları ərazinin müvafiq icra hakimiyyəti orqanı onların
xahişi ilə nikah yaşının 1 ildən çox olmayaraq azaldılmasına icazə verə bilər. Cinayət
Məcəlləsinə əsasən isə, nikah yaşına çatmayan şəxsi nikaha daxil olmağa məcbur
etməyə görə cərimə və ya azadlıqdan məhrum etmə cəzaları nəzərdə tutulur.
"Azalma
müşahidə olunmur”
Qanunla bu problemin həlli yolları olsa da, reallıqda
heç də elə deyil. 18 yaşına çatmayanların nikaha daxil olması qadağan olduğu halda, bu
cür statistika varsa, problem nədədir? İnsanlarımız qanundan necə yayınırlar?
İcra mexanizmi necə qurulmalıdır ki, problemi minimuma endirmək mümkün olsun?
"Təmiz Dünya” Qadınlara Yardım İctimai Birliyinin
sədri Mehriban Zeynalova"Kaspi”yə açıqlamasında bildirdi ki, statistikadakı rəqəmlər erkən nikahlarla
effektiv mübarizə mexanizminin olmadığını göstərir: "Bir neçə il öncə UNISEF
bildirmişdi ki, Azərbaycanda 17 yaşa qədər qızların ailə qurması sayı 5000-dir.
Bu gün komitə 3000 uşaq dünyaya gətirildiyini etiraf edirsə, bu o deməkdir ki, 15-17
yaşa qədər qızların 3000 nikahı yüz faiz var. Uşağı olmayanları da 1000 nəfər götürsək,
bu rəqəm 4000 olur. Cinayət məsuliyyəti, qanunvericilikdə cəza tədbirləri nəzərdə
tutulmasına baxmayaraq, proses onu göstərir ki, azalma müşahidə olunmur.
AQUPDK-un statistikasında
qeyd olunub ki, erkən nikaha məcburetmə ilə bağlı ötən il 3 nəfər cinayət məsuliyyətinə
cəlb edilib. Əgər 3000 nikah varsa, onun 3 nəfərinə cinayət işi açılıbsa, deməli
kifayət qədər effekti mübarizə aparılmır. Halbuki, icra hakimiyyətlərinin nəzdində
komitənin monitorinq qrupu, məişət zorakılığı ilə bağlı komissiyaları
yaradılıb. Bu komissiyalar məktəb və digər qurumlarla qarşılıqlı əməkdaşlıq etməli,
uşaq yaşlarındakıların nikaha cəlb olunduqlarını dərhal aşkarlayıb bu barədə məlumat
verməli, qarşısının alınması üçün müvafiq addımlar atmalıdırlar”.
M.Zeynalova deyir ki, rayon yerində bu cür hallar baş verəndə, rayon
rəhbərliyi, icra nümayəndliyinə məlumat daxil olur. Onlar bu kimi məqamları
"ailə məsələsi” kimi qəbul edib, stereotip kimi yanaşdıqları üçün tədbir
görmürlər.
"Çox az halda
qızlar qoşulub qaçırlar”
M.Zeynalova bildirdi ki, rəhbərlik etdiyi
sığınacağa hər il uşaq yaşlarında nikaha məcbur edilən, sonra zorakılığa məruz
qalan müəyyən qədər qadın müraciət edir: "Ötən il 7-8 belə məqam varıydı.
Onlarla söhbət zamanı görürük ki bəziləri uşaq ağlı ilə özü qoşulub qaçır, bəziləri
isə ailənin təkidi ilə məcbur olub evlənənlərdir. Çox az halda qızlar qoşulub
qaçırlar. Düzdür, məlumat verəndə deyirlər ki, özləri qaçırlar, amma o yaşlarda
olan qızların çoxunun evdən qaçması o qədər də real görünmür”.
Birlik rəhbəri deyir ki, effektiv şəkildə sosial iş
olmasa, problemin həllinə nail olmaq çətindir: "Nə qədər ki sosial iş təşkil
olunmur, valideynlərin qızlarını erkən nikaha məcbur etmələrini görəcəyik. Bəziləri
iqtisadi, bəziləri əxlaqi-mənəvi dəyərlərə görə erkən nikaha övladlarını məcbur
edirlər. Amma sosial işin təşkili vacib faktordur”.
M.Zeynalovanın sözlərinə görə, 4-5-ci sinifdən
sonra qızların məktəbə davamiyyəti ilə bağlı monitorinq aparılmasına ehtiyac
var: "Komitənin monitorinq qrupları 4-5-ci sinifdən sonra qızların məktəbə real
davamiyyətini monitorinq edib real rəqəm verə bilərlər. Elə Bakının Qobu, Hökməli
kimi kəndlərində valideynlər qız uşaqlarını məktəbdən yayındırırlar. Amma bu
problemlə bağlı məktəb, oradakı monitorinq qrupu, məişət zorakılığı ilə bağlı
komissiya nə deyir? Məktəblərdə, uşağını məktəbdən yayındıran ailələrdə
olurlarmı? Görüləcək işlər çoxdur”.
M.Zeynalova qeyd etdi ki, AQUPDK ilə yanaşı, digər
yerli qurumlar da bu işdə aktiv fəaliyyət göstərməlidirlər: "Komitənin real rəqəmləri
səsləndirməyə başlaması yaxşı haldır. Rəqəmləri səsləndirmək göstərir ki, görülən
işin nəticəsi nə yerdədir. Amma təkcə komitə yox, yerli qurumlar da prosesdə
aktiv iştirak etməlidirlər. Təkcə komitə bu işi bacara bilməz”.
"Qanunların
icrasında problemlər yaşanmaqdadır”
Sosioloq
Cavid İmamoğlununsözlərinə görə, statistika onu göstərir ki, Azərbaycanda erkən nikah problemi
var: "2011-ci ilin noyabrınadək qadınlar üçün nikah yaşı 17 nəzərdə tutulmuşdu.
Amma sonradan bu da kişilərdə olduğu kimi, 18-ə qaldırıldı. 2011-ci ilə qədər
18 yaşadək olan qadınların uşaq dünyaya gətirməsi məhz qanunda qadınların
evlilik yaşına 17-də icazə verilməsi ilə bağlı idi. 2011-ci ildən indiyə qədər
18 yaşından aşağı xanımların uşaq dünyaya gətirməsi ilə bağlı statistika ondan
xəbər verir ki, ölkədə uşaq nikahı problemi var. Nikah yaşının 18 müəyyənləşdirilməsinə
baxmayaraq, uşaq yaşda nikahlar davam edir. Araşdırmalar göstərir ki, burada kəbin
əsasında qurulmuş nikahlar deyil, ümumiyyətlə kəbindən kənar da münasibətlər
var”.
C.İmamoğlu bildirdi ki, Azərbaycanın yerli
qanunvericiliyi uşaq hüquqlarının qorunmasını tamamilə təmin edir. Amma
qanunlar olsa da, icra mexanizmlərinə əməl edilməsində problemlər
yaşanmaqdadır. Problemlərdən biri də erkən nikaha cəlb edilən, uşaq dünyaya gətirən
qızlarla bağlıdır.
15-17 yaşda
olanların nikaha cəlb edilməsinin səbəbləri müxtəlifdir
C.İmamoğlu bildirdi ki, 15-17 yaşda olanların
nikahlarının bəziləri mentalitetlə, bəziləri dini zəmində inanclarla, bir qismi
isə adət-ənənələrlə bağlıdır: "Şəhərdə, rayonda yaşayan, təhsilli, yaxud təhsilsiz,
yoxsul və ya varlı fərqi olmadan bu kimi məqamlar müşahidə edilməkdədir. Amma təhsil
faktoru burada önəmlidir. Ali təhsilli və daha çox məlumatlı olanların arasında
bu faiz aşağıdır. Yoxsulluq və orta təhsillilik də erkən nikaha meyillənməyə səbəb
olur. Qızlarını uşaq yaşda ərə verən valideynlər bəzi hallarda iqtisadi yükdən
azad olmaq, bəzi hallarda varlı şəxsə ərə verib iqtisadi gəlir əldə etmək istəyirlər.
Kəbinsiz və dövlət nikahı olmadan qurulan münasibətlər daha çox aztəminatlı ailələrdə
müşahidə olunur.
Ümumiyyətlə, yetkinlik yaşına çatmayanların münasibətlərinə
təsir edən faktorlardan biri qız qaçırma problemidir. Bu, zorakılıq növü hesab
olunsa da, cəmiyyət buna hələ ki birmənalı şəkildə mənfi yanaşmır. Bəzi yerlərdə
bu hələ də dəstəklənir. Bir qisim qızlar da özləri sevdikləri və ailələri bu
nikaha qarşı gəlmədikləri üçün uşaq yaşda ailə qururlar. Uşaq yaşda evlənənlərin
nə kəbini, nə də dövlət nikahı olur. Çünki Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi ilə dövlətin
bir razılaşması var ki, dövlət nikahı olmadan məscidlərdə mollalar heç kəsin kəbinini
kəsə bilməzlər”.
Sosioloq onu da bildirdi ki, məktəblər, səhiyyə müəssisələri,
bələdiyyələr, yerli icra nümayəndəlikləri aktiv rol oynamalı, bu kimi hallar
baş verəndə, müəyyən işlər görməli, aidiyyatı qurumları məlumatlandırmalı,
insanları maarifləndirməlidirlər.
"Maarifləndirmə işləri çox vacibdir”
Ailə,Qadın və Uşaq
Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin İnformasiya və analitik araşdırmalar şöbəsininbaş məsləhətçisi Aynur Veysəlova bildirdi ki,uşaq və erkən nikah probleminin aradan qaldırılması
üçün görülməli olan əsas iş maarifləndirmədir: "Burada məsuliyyət həm o yaşda
olan qızların, həm də valideynlərinin üzərinə düşür. Özü uşaq ikən uşaq dünyaya
gətirmək nə dərəcədə məntiqlidir? Özünün ata-ana himayəsinə ehtiyac olan biri
necə ata-analıq vəzifəsini yerinə yetirə bilər? Bu, məsələnin mənəvi-psixoloji
tərəfidir. O yaşda uşaq dünyaya gətirməkhəmonların, həm də dünyaya gətirdikləri
uşaqların sağlamlığına da ciddi ziyan vurur, fəsadlar yaradır, hətta dünyasını
dəyişənlər də olur. Onlar təhsildən yayınır, özlərini inkişaf etdirə bilmir,
gələcəkləri üçün yaradılan imkanlardan yararlana bilmirlər. Bu cür fəsadlar
var.Bunların aradan qaldırılması
üçün maarifləndirmə işləri çox vacibdir və komitə tərəfindən bu iş geniş
şəkildə aparılır. Məktəblilərə, valideynlərə çap məhsulları paylanılır, sosial
çarxlar vasitəsilə əyani şəkildə yaranan fəsadlar çatdırılır. Biz onlara, valideynlərə
uşaqlıq dövrlərinin məhv edildiyini, yaşıdlarının əldə etdikləri bir çox
şeylərdən məhrum olacaqlarını göstərməyə çalışırıq”.
A.Veysəlova
deyir ki, maarifləndirmə işləri zamanı digər dövlət qurumları, aidiyyatı
şəxslər, həkimlər, hüquq-mühafizə orqanlarının işçiləri, həmin ərazidəki
nüfuzlu şəxslər, din xadimləri də dəvət edilir.
"Uşaq məsələləri ilə bağlı xüsusi nəzarət qaydaları
təsdiq olunub”
Komitənin
rəsmisi bildirdi ki, maarifləndirmə işləri az da olsa, nəticəsini göstərir:
"Son illər bu kimi faktların aşkarlanmasında daxili işlər orqanları da iş
aparırlar, erkən nikah faktının aşkarlanması ilə bağlı cinayət işi açılır.
Düzdür, böyük rəqəmlər olmasa da, cəmiyyətdə hadisələrin düzgün təbliğ olunması
15-17 yaşında uşaq dünyaya gətirənlərin sayına təsir edir.2014-cü illlə müqayisədə 2015-ci ildə
nisbətən azalma müşahidə etmişik.Bu
o demək deyil ki işimiz bitir, əksinə, işimizi gücləndiririk, bu sayın sıfra enməsi
üçün daha maraqlı layihələr həyata keçiririk. Burada gənclərin, xüsusilə
qızların asudə vaxtının düzgün təşkil olunması ilə bağlı da komitə böyük işlər
həyata keçirir, bilik yarışları,olimpiadalartəşkil edilir”.
A.Veysəlova
bildirdi ki, uşaq məsələləri ilə bağlı xüsusi nəzarət qaydaları təsdiq olunub.
Həmin qaydalardan irəli gələrək aidiyyatı dövlət qurumları ilə birgə müxtəlif
istiqamətləri əhatə edən monitorinqlər keçirilir. Onlardan biri də təhsildən
yayınma məsələsidir: "Məktəblərdə monitorinqlər aparılır, əgər dərslərdən
yayınma halı müşahidə olunursa, lazımitədbirlərgörülür. Qız-oğlan - fərq etmədən
təhsildən yayınmış şagirdi məktəbə cəlb etmək sahəsində işlər aparılır.
Monitorinqlərin müsbət nəticələri var.Regional
mərkəzlərimiz bu sahədə ciddi iş aparırlar. Onlar yerlərdə risk qrupuna
daxilolan şagirdlərlə, valideynləri ilə maarifləndirmə işi aparırlar. Xüsusilə
də erkən nikah, daha doğrusu, uşaq nikahlarının qarşısının alınması
istiqamətində "Ailələrə məktub” kampaniyası çərçivəsində 100 mindən çox şəxsə
məktub paylanıb”.
Aygün Asimqızı