Uşaqlarımızı pis vərdişlərdən necə qoruyaq?
Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən
BMT-nin "Uşaq hüquqları haqqında” Konvensiyanın qəbul edilməsinin ildönümü
münasibətilə "Uşaq hüquqları: bərabər hüquq və
imkanlarımız”mövzusunda tədbir keçirilib. Tədbiri giriş sözü ilə
Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Hicran Hüseynova
açaraq bildirib ki, uşaqların sağlam və xoşbəxt böyüməsi bir dövlətin deyil,
bütövlükdə bəşəriyyətin qarşısında dayanan mühüm məsələdir. Komitə sədri qeyd
edib ki, Azərbaycanda uşaq məsələlərinə dövlət tərəfindən həmişə diqqət
yetirilir və prioritet istiqamət təşkil edir: "Uşaqların icbari
dispanserizasiyadan keçirilməsinə dair Dövlət Proqramı”nın icrası ilə bağlı
müvafiq tədbirlər görülüb. Valideyn məsuliyyətinin artırılması üçün Azərbaycan
Respublikasının İnzibati Xətalar və Cinayət məcəllələrinə dəyişikliklərin
edilməsi haqqında qanunlar qəbul olunub. "Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış”
İnkişaf Konsepsiyası və 2016-2030-cu illər üçün Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərini
əsas götürərək uşaq hüquqlarının müdafiəsi sahəsində gələcək hədəf istiqamətlər
üzrə mühüm sənədlər hazırlanır. Artıq Uşaq Strategiyası aidiyyəti qurumlara
göndərilıb. Uşaq Məcəlləsi ilə bağlı müəyyən iş aparılır”.
Komitə sədri erkən yaşda ailələrin qurulması, uşaqların təhsildən
yayınması, əməyə cəlb olunması, onlara qarşı zorakılıq edilməsi kimi
problemlərin qarşısının alınması istiqamətində keçirilən maarifləndirici
tədbirlərdən də danışıb.
Daha sonra çıxış edən Daxili İşlər Nazirliyinin Baş İctimai
Təhlükəsizlik İdarəsinin şöbə rəisi Adıgözəl Adıgözəlov çıxışında deyib ki,
uşaqları pis vərdişlərə yönəltmək çox asan olduğundan maarifləndirmə işinin
aparılması vacibdir: "Uşaqların müdafiəsi ilə yalnız ayrı-ayrı dövlət qurumları
məşğul olmalı deyil. Bu sahə ilə məşğul olan QHT-lər də dövlət qurumları ilə
həmin istiqamət üzrə əməkdaşlıq etməlidirlər”.
Göründüyü kimi, uşaqların müdafiəsi ilə bağlı xeyli işlər görülsə də,
bu mövzu ətrafında problemlər qalmaqdadır. Ona görə də bu məsələni ekspertlərlə
müzakirə edib, uşaqların pis
vərdişlərdən qorunması, müdafiə olunması üçün hansı çıxış yolları təklif
etdiklərini öyrəndik. Ölkədə hazırda 2 milyon 600 minə yaxın uşaq var. Onların
330 min 80 nəfəri qaçqın və məcburi köçkün uşaqlardır. Bəs bu uşaqları qorumaq üçün
hansı addımlara ehtiyac var? Çıxış yolu yalnız maarifləndirmədirmi?
"Daha geniş iş qurulmalı,
valideynlər də bu prosesə cəlb olunmalıdır”
Bu haqda fikirlərini "Kaspi” ilə bölüşən millət vəkili, professor
Musa Qasımlı dedi ki, DİN şöbə rəisinin söylədiklərini bölüşür. Hər işi dövlət
orqanlarının üzərinə yıxmaq olmaz:"Uşaqların, yeniyetmələrin pis
vərdişlərdən uzaq tutulması ilk növbədə, ailənin, qohum-əqrəbanın,uşaq
bağçalarının,məktəblərin işi olmalıdır. Daha sonra isə televiziya, radio
kanallarında, qəzet və jurnallarda, saytlarda maarifləndirici proqramlar təşkil
etmək, yazılar yazmaq olar. QHT-lər məktəblərlə bir yerdəbu istiqamətdə
mühüm layihələr həyata keçirə bilərlər. Uşaqlar gələcəyimiz olduğundan, onların
hər baxımdansağlam və cəmiyyətimizə yararlı olmaları üçün hamımız
çalışmalıyıq".
QHT rəhbəri, hüquq müdafiəçisi Sahib Məmmədov dedi ki, ölkədə son bir
neçə ildə uşaq təşkilatları formalaşmışdı və onlar artıq prosesə qoşulmuşdular.
Yalnız pis tərbiyə olunmuş uşaqlarla deyil, həmçinin zorakılığa məruz qalmış və
digər uşaqlarla iş aparılırdı: "Küçədə yaşayan uşaqlarla da iş aparılırdı. Sonradan
qrant alma məsələsində məhdudiyyətlər yaradıldı. Ona görə də bu cür işlərlə
məşğul olan təşkilatlar yavaş-yavaş sıradan çıxır. DİN nümayəndəsi düz deyir,
amma yaxşı olar ki, o, məsələni, problemi hökumət qarşısında qaldırsın və
bildirsin ki, Azərbaycanda mövcud olan uşaq təşkilatları bağlanmaqdadır.
QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurası qalıb, o da, məhdud vəsait deməkdir. Xarici
donorlara çıxış yoxdur. Təkcə uşaq yox, digər təşkilatlar da bir-bir bağlanır.
Ya daxili vəsait artırılmalı, ya da xarici donorlara çıxış imkanı
yaradılmalıdır. Məişət zorakılığına məruz qalanlar, çətin tərbiyə olunan
uşaqlar, küçə uşaqları ilə işləyən QHT-lərin fəaliyyəti demək olar ki, dayanıb”.
S.Məmmədov da hesab edir ki, problemin həllini təkcə dövlətin çiyninə
yükləmək olmaz, QHT-lərdən dövlətə dəstək gəlməlidir: "Rəhmətlik Nazir Quliyev
bu istiqamətdə işlər görürdü. Ümumiyyətlə, xeyli təşkilatlar var idi və onlar
ixtisaslaşmışdılar. Bu gedişlə növbəti illərdə belə təşkilatlar az sayda
olacaq. Onlar da vəsait az olduğuna görə, ciddi fəaliyyət qura bilməyəcəklər.
Maarifləndirmə bu yöndə görülən işlərin bir komponentidir. Daha geniş iş
qurulmalı, valideynlər də bu prosesə cəlb olunmalıdır. Həmçinin, icra
hakimiyyətləri, polislə əməkdaşlıq olmalıdır”.
Psixoloji dəstək vacibdir
Sosioloq Asif Bayramovun fikrincə, heç bir problem yalnız dövlətə və ya
onun ayrı-ayrı qurumlarına aid deyil: "Problemlər əslində, cəmiyyətin özünə məxsusdur.
Onun həlli ilə bütövlükdə cəmiyyət məşğul olmalıdır. Təbii ki, müəyyən qurumlar,
orqanlar yaradılarkən həmin problemlərin həlli onlara tapşırılır. Ona görə də onlar
səlahiyyətə malikdirlər və məsul qurum hesab olunurlar. Amma bu o demək deyil ki,
cəmiyyət həmin problemlərin həllindən kənar qalmalıdır. Sırf bu problemə gəldikdə,
bu haqda illərdir danışılır. İnsanların hərəkətləri uşaqlıqdan böyüyənə qədər, şüur
altına ötürülən mesajlar üzərində qurulur. Stereotiplər, yəni davranış modelləri
əsasında hərəkət edirlər. İnsanı gün ərzində idarə edən tək şüuru deyil, bəziləri
şüur altındakı stereotiplərlə yaşayır. Təəssüf ki, bəzi uşaqlar məhbəs həyatı yaşayır.
Ora düşənlər sonradan cəmiyyətə adaptasiya olmağa çətinlik çəkirlər. Bunun üçün
xüsusi proqramlar olmalıdır. Psixoloji dəstək vacibdir. Əslində, cəmiyyət sözü mücərrəd
ifadədir. Ona hər kəs, hər tip adam daxildir. Hər insanın böyüməsində ilkin sosial
mərhələ onun ailəsidir. Daha sonra bağça, məktəb və s. Uşaqların, yeniyetmələrin,
ümumiyyətlə hamının şüuruna zərərli məlumatlar ötürən filmlər var. Təbii ki, uşaqları,
yeniyetmələri belə şeylərdən uzaq tutmaq lazımdır. Həmçinin, zərərli cizgi filmlərindən”.
Sosioloqun fikrincə, insan pis vərdişləri yaşadığı mühitdən alır: "Azərbaycan
qlobal dünyanın kiçik bir hissəsidir. Bu problem bütün dünyada var. Hazırda dünyada
insanların şüuru uğrunda mübarizə gedir. Qlobal cəbhələr bunun üçün milli cəbhələrlə
döyüşürlər. Milli cəbhəmizi gücləndirməliyik. Bunun üçün dövlətin xüsusi strateji
planı və proqramı olmalıdır. Onun maliyyələşməsi üçün büdcədən pul ayrılmalıdır.
Təəssüf edirəm ki, bizim parlamentdə uşaqların qorunması mövzusu ən aktual problem
kimi gündəmdə deyil. Uşaqlarla bağlı məsələnin ayrı-ayrı detallarına toxunulsa da,
sualın özü bütöv şəkildə qoyulmur. Bunu yalnız mənəviyyat və əxlaq müstəvisində
həll etmək mümkün deyil. İstəyirəm ki, məsələ hüquq müstəvisinə qaldırılsın və dövlət
tərəfindən proqram qəbul olunaraq, maliyyələşdirilsin. Məsələnin həlli o zaman uğurlu
olar ki, bu cəbhədə vuruşan insanların arxasında dövlət dayansın. Bir məsələ də
var ki, QHT-lərə hər il dövlət büdcəsindən xeyli vəsait ayrılır. Təəssüf ki, pulu
alanların etdikləri cəmiyyət üçün xüsusi əhəmiyyət daşımır. Kimlərsə qrant alıb
tutaq ki, kitab çap edir. Sonra bölgə-bölgə gəzib, sadəcə, öz kitablarını paylayırlar.
Aldıqları qrantlarla kitablarını, özlərini reklam edirlər. QHT-lərə ayrılan qrantların
məqsədi, məramı aydınlaşdırılmalı, fayda əmsalı müəyyənləşdirilməlidir”.
"Hər uşağın marağının nəyə
olduğunu öyrənmək lazımdır”
Psixoloq Könül Mikayılzadə də uşaqları, yeniyetmələri pis vərdişlərə cəlb
etməyin çox asan olduğunu düşünür. Onun fikrincə, ailədə boşluq varsa, uşaq diqqətsizlik
görürsə, valideynlər uşağı anlamırlarsa, bunun nəticəsi pis ola bilər:
"Həmçinin, şiddətə məruz qalan uşaqlar meyllərini ətrafdakı adamlara salırlar. Küçədəki
yoldaşlarını, qruplaşmış adamları daha yaxın hiss edirlər. Hər iki valideyn uşağın
nə işlə məşğul olduğunu soruşmalı, problemləri ilə maraqlanmalıdır. Yeniyetməlik
vaxtı qayğıya daha çox ehtiyac olur. Valideynlər uşağa pul verdikdən sonra pulu
hara xərclədikləri ilə maraqlanmırlarsa, nəticə pis ola bilər. Şiddət görən, qayğıdan,
diqqətdən uzaq olan uşaq pis insanların təsirinə düşə bilər. Əgər uşaq evdə kifayət
qədər yaxşı münasibət görsə, o, heç vaxt kənarda dəstək axtarmaz. Loru dildə
desək, pis yola düşməz”.
Psixoloq onu da diqqətə çatdırdı ki, bu cür mənfi halların qarşısını
qayğı göstərmək, onlara daha çox zaman ayırıb problemləri ilə maraqlanmaqla
almaq olar: "Ata oğulun, ana isə qızın dostuna çevrilməlidir, onların sirlərini
bölüşməlidir. Yalnız sirlərini bilsək, onlara doğru istiqamət göstərə bilərik. Təbii
ki, sirr aralarında qalmalıdır. Bu, çox ciddi məqamdır. Əgər belə olarsa, uşaq valideyni
həqiqi dostu hesab edəcək. Yeniyetmələr daha çox paylaşmağı sevirlər. Məsələləri
özləri və həmyaşıdları ilə dəyərləndirirlər. Ailədə dostluq yaranarsa, onları xilas
etmiş olarıq. Doğru məsləhətləri yalnız valideynlər verə bilər. Onları
qorumağın ən yaxşı yolu odur ki, vaxtlarını səmərəli keçirsinlər. İdmanla məşğul
ola bilərlər. Hər uşağın marağının nəyə olduğunu öyrənmək lazımdır. Onların hər
biri mükəmməl musiqiçi, rəssam, bəstəkar, müğənni və s ola bilər. Valideyn uşağının
həvəsini, qabiliyyətini bilməlidir. Belə olarsa, uşağın enerjisi hansısa bir məşğələyə
yönələr. Oğlanlar əsasən idmana, qızlar isə digər məşğələlərə gedərsə, enerjilərini
orada dağıtmış olarlar. Belə olanda isə onların çılğınlıqları müəyyən qədər azalır”.
Şəfa Tapdıq