Uşaqlardan kənar düşən uşaq verilişləri
Ekspert: "Bu uşaqlar
bizim gələcəyimizdir” deyib, onlara qarşı belə rəftar eləmək olmaz”
Bu gün dekabrın 11-i uşaqların
BeynəlxalqTeleviziyavəRadioGünüdür. Teleməkanlarımızda şou və əyləncəli proqramlar kifayət
qədər olsa da, tamaşaçılar uşaqlar üçün verilişlərin azlığından şikayət
edirlər. Yayımlanan verilişlərin əksəriyyətinin valideynlər üçün nəzərdə
tutulduğu, bu proqramlarda uşağa qulluq, qayğı göstərmək, düzgün tərbiyə etmək,
sağlamlıqla bağlı məsləhətlər verildiyi deyilir. Belə verilişlər isə uşaqların
diqqətini cəlb etmir. Uşaqların verilişlərə və cizgi filmlərinə tələbatı
ödənilmədiyindən, övladlarımız xarici, xüsusilə də Türkiyənin uşaqlar üçün
nəzərdə tutulan verilişlərinə baxırlar.
Hazırlanan azsaylı uşaq
verilişlərində isə aparıcıdan tutmuş, təşkilatçılara qədər uşaq
psixologiyasından xəbərsiz olduqları və uşaqlara sevgilərini çatdıra
bilmədikləri açıq şəkildə hiss olunur. Əgər verilişi aparan aparıcıda uşaqlara
qarşı sevgi yoxdursa, qalan mövzulardan danışmaq əbəsdir. Bu gün Azərbaycanda
uşaqların sağlam və intellektual inkişafı, ana dilinə yiyələnməsi ilə bağlı ən
böyük problemlərdən biri də televiziyalardabaxımlı, maraqlı uşaq
verilişlərinin olmamasıdır. Bir neçə uşaq verilişi olsa da, onlara kütləvi
baxılmır. Yenicə dil açmaqda olan uşaqlar daha çox Türkiyə telekanallarındakı
uşaq verilişlərinə və ya cizgi filmlərinə baxaraq, Türkiyə türkcəsində
danışmağa başlayırlar. Eləcə də Youtube platformasındakı uşaq kanallarında
ingilis dilində videoları izləyən uşaqlar çox zaman rəqəmləri və rəngləri, sadə
sözləri bu dildə deməyə başlayırlar. Uşaqların ən çox sevdiyi qəhrəmanlar belə
xarici ölkələrə məxsusdur. Türkiyə efirindəki "Pepe”, "Niloya”, "Keloğlan”,
xarici kanallardakı "Maşa” və digər cizgi film qəhrəmanları uşaqların təqlid
etdiyi əsas personajlardır. Milli ruhda, ana dilində danışan, intellektual
nəsil yetişdirmək isə arzu olaraq qalır. Ekspertlərimiz isə deyir ki, bu gün
ingilis qəhrəmanlarını tanıyan, ingilis dilində düşünən və danışan uşaqlar
gələcəkdə milli kökə bağlı olmayacaqlar. Təcrübə bunu göstərir.
"Uşaq verilişlərində onlardan
yalnız alət kimi istifadə edirlər”
Bakı Uşaq Teatrının direktoru, əməkdar artist İntiqam Soltan qeyd edir ki, yerli telekanallarımızda nümayiş
olunan uşaq verilişləri bayağı formada hazırlanır: "Uşaq verilişlərinin bayağı
formada hazırlanması bu gün də davam edir. Çünki bu verilişləri hazırlayan
şəxslər efir etikasından ehtiyat edirlər, çəkinirlər. Son dərəcə ciddi şəkildə
senzurada saxladıqdan sonra çəkilişlərə başlayırlar. O verilişlər ciddi montajdan
sonra efirə buraxılır. Yəni həmin verilişlərin suyunun suyunun suyu qalır.
Ciddi senzura deyəndə, televiziya rəhbərlərini nəzərdə tutmuram. Uşaq
verilişlərində onlardan yalnız alət kimi istifadə edirlər. "Burda təbəssüm edin”
və "aparıcı bunu deyəndə alqışlayın” kimi onları məcburi şəkildə nəyəsə məcbur
edirlər. Bəzi telekanallarda uşaqlarla bağlı veriliş hazırlayanda, onları
tamaşaçı qismində otuzdururlar və onlara
tribuna verilmir. Nədən və niyə ehtiyat edirlər, anlamıram? Uşaq əlinə mikrofon
alıb nədən danışacaq axı?”.
İ.Soltan efirlərdə
nümayiş olunan verilişlərin əksəriyyətinin xarici analoqlarının dublikatı
olduğunu bildirir: "Öz verilişlərimiz isə bayağı, yalnız musiqilərin fonunda
uşaqları, elə böyükləri də tullanıb-düşməyə məcbur edənlərdir. Nə qədər telekanallarda
uşaqlar üçün ayrılmış saatları xarici cizgi filmləri ilə doldurmaq olar? Bu uşaqlara
verilişlər də lazımdır axı. Əsas odur zaman dolsun. Bu gün hazırlanan uşaq
verilişlərinə tənqidi yanaşıram. "Bu uşaqlar bizim gələcəyimizdir” deyib, onlara
qarşı belə rəftar eləmək olmaz. Evdə oturub, uşaqların xeyrinə çox şey deyə
bilərik, klaviatura arxasında şirə, canavara dönə bilərik, ancaq əmələ gələndə
heç nə etmirik”.
"Uşaqların uşaqlığını əlindən
almaq olmaz”
Abdulla Şaiq adına Dövlət Kukla Teatrının nəzdində fəaliyyət göstərən
"Oyuq”teatr-studiyası
uşaq qrupunun rəhbəriSəidə Haqverdiyeva isə bildirir ki, son 2 ildə uşaqlarla bağlı verilişlərdə
durğunluq yaşansa da, hazırda vəziyyət qənaətbəxşdir: "Son bir neçə ildə
televiziyalarımızda uşaqlar üçün maarifləndirici, əyləndirici verilişlər yox
idi. İndi hazırda İTV-də, AzTV-də uşaqlarla bağlı maraqlı verilişlər var. Hətta
ARB Günəş televiziyasında da hazırlanan uşaq verilişlərini çox bəyənirəm. Çünki
burada həm maarifləndirici, həm də keyfiyyətli verilişlər hazırlanır. Uşaqların
psixologiyası, yaşı nəzərə alınarır. Orda hər yaşda uşaqlar üçün veriliş tapmaq
mümkündür. ARB Günəşdə nümayiş olunan cizgi filmlərinin dublyajı çox yaxşıdır. Lider
kanalında uşaqlar üçün hazırlanan veriliş qənaətbəxş deyil. Space TV-də "Mən
böyümüşəm” verilişi təzə-təzə başlayanda çox maraqlı idi, uşaqları
maarifləndirir, əyləndirirdi. Ancaq indi o verilişi bəyənmirəm. Əvvəllər Space
TV-də olan verilişdə biz də iştirak etmişik. Veriliş təzə başlayanda, orada Sona
və Vəfa iştirak edirdilər ki, onların uşaq layihələrində təcrübələri vardı.
Onlar bunu çox gözəl layihə kimi təqdim etmişdilər. Zaman keçdikcə, veriliş kommersiya
xarakteri aldı. Belə bir məqamda pul ortaya gəlirsə, keyfiyyətdən danışmaq olmaz. Kim hansı səviyyədə istəsə,
mahnı ifa, rəqs edə, ya da şeir deyə bilərsə, hansı keyfiyyətdən danışmaq olar?
Xarici telekanallarda uşaq psixologiyasını, uşaq xarakterini bilməyən insanlara
layihə vermirlər. Bizdə isə belə deyil. Mən bu gün televiziyaya bir layihə verə
bilərəm, əgər yaxşı tanışlarım varsa, o layihə təsdiqlənər. Dünyanın heç bir
yerində belə şey yoxdur. Bizdə uşaqlarla işləməyə çox asan və rahat baxırlar. Əvvəllər
Kukla Teatrında mərhum sənətkarımız Ələkbər Hüseynov çalışırdı. O, Kukla
Teatrının baş rejissoru işləyən zamanlar AzTV-də "Hər birimiz bir çiçək” verilişini
hazırlayırdı. Ələkbər əmini şəxsən tanımasam da, teatrda onun haqqında deyirlər
ki, 2-3 yaşında uşaqlarla 10-15 dəqiqə söhbət edirmiş, könüllərini ələ alırmış,
uşaqlarla işlədiyi üçün onlara həssas yanaşırmış. Neçə yaşında uşaqla
danışırdısa, dönüb o yaşda uşaq olurdu. Uşaqlara qarşı diqqətli idi. Uşaq psixologiyası
ilə bağlı kitablar oxuyurdu, onların ruh dünyasına yaxından bələd olduğu üçün
veriliş uğurlu alınırdı. Çünki Ələkbər Hüseynov uşaqlarla uşaqlaşırdı. Biz indi
uşaqlardan tələb edirik ki, verilişlərdə uşaq kimi deyil, böyük kimi danışsınlar.
Elə uşaq verilişləri var ki, orda uşaqlar başqa uşaqları ittiham edirlər. Belə
olmaz axı. Uşaqların uşaqlığını əlindən almaq olmaz. Uşaq əgər şeir demək
istəmirsə, onu məcbur etmək doğru deyil. Bəlkə bu uşağın istedadı başqa
sahəyədir? Uşaq əgər oynamaq istəmirsə, onu meydana atmaq olmaz ki, "rəqs elə,
səni görsünlər”. Burda bir az layihədə işləyən insanlar cavabdehlik daşıyırsa,
ən böyük günah valideynin boynuna düşür. Valideyn övladı efirdə görünsün deyə,
məcburi şəkildə onu efirə çıxarmağa çalışır”.
"Uşaqlara bir şeyi əylənərək öyrətdikdə, daha yaddaqalan olur”
"Dəcəl
Balam” Ailə və Uşaq İnkişafMərkəzinin rəhbəri Dilşad Musa da deyir ki,
uşaq verilişləri qənaətbəxş deyil: "Telekanalların birində bizim mərkəzin
"Dəcəl balam” uşaq verilişi efirə gedirdi. Bu veriliş bəzi məsələlərə görə
yayımını dayandırdı. Biz verilişin yenidən efirdə nümayiş olunmasını istəyirik.
Uşaqlar üçün çox gözəl maarifləndirici veriliş idi. Belə ki, burada müxtəlif
rubrikalar vardı ki, o rubrikalar çərçivəsində uşaqlar və valideynlər özlərini
inkişaf etdirmək imkanları əldə edirdilər. "Dəcəl balam” verilişində uşaqların
özləri də iştirak edirdi. Hazırda İctimai TV-də "Yeddi şüşə”, Space
telekanalında "Mən böyümüşəm” kimi verilişlər təqdim olunur ki, orda uşaqlar
şeir deyir, rəqs edirlər. Bizim verilişdə isə uşaqların aktyorluq qabiliyyətli
nümayiş olunur, uğurlu insanlarla görüşləri keçirilirdi, ustad dərsləri kimi
maraqlı rubrikalar vardı. Psixoloq məsləhəti rubrikamızda valideynlərin
uşaqlarla necə davranmalı olmasından bəhs edirdi. Belə verilişlər valideynlər
üçün çox əhəmiyyətlidir. Uşaqlara bir şeyi əylənərək öyrətdikdə, bu daha yaddaqalan
olur. İnşallah ki, kanallarımızda uşaq verilişlərinin sayı çoxalar”.
D.Musa 12 yaşlı oğlu
Musanın yerli telekanallardakı uşaq verilişlərini izləmədiyini bildirdi: "Çünki
yerli telekanallarda nümayiş olunan uşaq verilişləri və cizgi filmləri ona
maraqlı gəlmir. Musa özü də bizim verilişdə aparıcı kimi mənə kömək edirdi.
Verilişi uşaqlar idarə etdiyi üçün bu onlara maraqlı gəlirdi. Oğlum türk
kanallarında uşaq serialına baxır. Bizim özümüzün maraqla izlədiyimiz ARB Günəş
televiziyası da var ki, hansı verilişdə oluruqsa baxırıq. Çox istəyərdim ki,
uşaqlar əylənməklə yanaşı öyrənsinlər. Hər şeyi öyrənmək lazımdır, ancaq sıxıcı
şəkildə deyil”.
Ekspertlərimiz deyir
ki, uşaq verilişləri vəcizgi filmləri özü də yaş kateqoriyalarına ayrılır.
Uşaqlar üçün çəkilmiş elə film və verilişlər var ki, məsələn, 5 yaşına kimi
uşaqların onlara baxması məqbul deyil. Rus alimi, bioloq Kara-Murzanin
televiziyanın uşaqlara təsiri ilə bağlı çox maraqlı bir yazısı var. Alim
dünyanın müxtəlif ölkələrindən faktlar gətirir ki, tok-şoulara, realiti-şoulara
baxan uşaqlar, yeniyetmələr gerçək həyatda onları təkrarlayaraq ölümlə
nəticələnəcək faciələr törədirlər. Yəni, televiziyaya aludə olan uşaqlar
virtual dünya ilə gerçək həyat arasındakı sərhədləri itirdiyindən, ilk növbədə
onlara valideyn tərəfindən nəzarət mexanizmi olmalıdır.
Xəyalə Rəis