Uorlikin açıqlaması nəyə hesablanıb?
ATƏT-in Minsk qrupu həmsədrlərinin Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı
bəyanatları hər zaman maraqla izlənilib. Çünki ölkəmiz Ermənistanın hərbi
birləşmələrinin işğalına məruz qalıb və uzun illərdir mövcud status-kvo
dəyişmir. Bu mənada son dövrlər ABŞ diplomatlarının Dağlıq Qarabağ məsələsi ilə
bağlı açıqlamaları diqqət çəkməyə başlayıb. Belə ki, ABŞ dövlət katibinin
Avropa və Avrasiya məsələləri üzrə köməkçisinin müavini Corc Kentin Azərbaycana
səfəri zamanı BMT qətnamələrini xatırlatması, Vaşinqtonun Ermənistanda
səlahiyyət müddəti bitmiş səfiri Riçard Millz torpaqların azad olunması ilə
bağlı fikirlər səsləndirib. Bir neçə gün öncə isə Minsk qrupunun keçmiş
amerikalı həmsədri Ceyms Uorlikin Vaşinqtonda Atlantik Şura analitik mərkəzinin
keçirdiyi müzakirələrdə sərgilədiyi mövqe diqqəti cəlb edib. O vurğulayıb ki, indiyədək
heç bir rəsmi sənəddə əks olunmamış, lakin Minsk Qrupu həmsədrləri arasında
vaxtilə əldə edilmiş "centlmen razılığı”nın şərtlərinə əsasən, gələcəkdə Dağlıq
Qarabağda beynəlxalq sülhməramlı qüvvələr yerləşdiriləcəksə, onların tərkibində
"nə danışıqlarda iştirak edən ATƏT-in Minsk qrupu ölkələrinin, nə də qonşu
ölkələrin əsgərləri olmamalıdır”. Diplomat fikrincə, bu o deməkdir ki, Rusiya, ABŞ,
Fransa və digər qonşu ölkələrin sülhməramlılarının münaqişə bölgəsinə
yerləşdirilməsi istisna edilir.
Mövzu ilə bağlı "Kaspi” qəzetinə açıqlamasında Milli Məclisin deputatı, politoloq Rasim Musabəyov bildirdi ki, indi
Rusiya tərəfindən özəl bir təşəbbüs var: "Bu ölkə çalışır ki, münaqişə zonasına
qərb ölkələrinin yox, məhz Müstəqil Dövlətlər Birliyi, yaxud da Kollektiv
Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının bayrağı altında sülhməramlıları cəlb
etsin. Təbii ki, bu, ABŞ tərəfindən narahatlıqla qəbul olunur”.
Dövlət İdarəçilik
Akademiyasının müəllimi, politoloq Zaur Məmmədov bildirdi ki, əslində Ceyms
Uorlik bu fikri Rusiyanın Dağlıq Qarabağ
münaqişəsi bölgəsində öz sülhməramlılarının regiona yerləşdirməsi fikrindən əl
çəkməsi üçün dilə gətirib: "Yəni, demək istəyirlər ki, ABŞ bununla
razılaşmayacaq. Təbii ki, Uorlik deyə bilməzdi ki, Rusiyanın sülhməramlıları
münaqişənin hər hansı bir həll edilmə mərhələsində bölgəyə yerləşdirilməməlidir.
Məhz bu səbəbdən də bildirib ki, ATƏT-in Minsk qrupu üzvlərindən heç birinin
sülhməramlıları münaqişə bölgəsinə yeridilməməlidir. Məsələ burasındadır ki,
ABŞ-ın və Fransanın bölgəyə öz sülhməramlılarının yeridirməklə bağlı istəkləri
yoxdur. Onlar bunu fiziki cəhətdən edə bilməzlər. Çünki Cənubi Qafqaz və Orta
Asiya bölgəsinə Rusiya çox həssaslıqla yanaşır. Amma eyni zamanda istər ABŞ-ın
Ermənistandakı səlahiyyət müddəti bitmiş səfiri Riçard Millzin işğal olunmuş
torpaqlardan erməni hərbi birləşmələrinin çıxarılması haqda bəyanatı, istərsə
də Uorlikin sülhməramlılarla bağlı açıqlamaları birmənalı olaraq Azərbaycanın
maraqlarına cavab verir. Bölgəyə hər hansı bir ölkənin sülhməramlılarının
yerləşdirilməsi bütövlükdə Azərbaycanın maraqlarına cavab vermir. Bunun
nəticəsi olaraq Azərbaycan Dağlıq Qarabağla bağlı istəklərinə çatmaya bilər.
Ona görə də məsələyə birmənalı olaraq rəsmi Bakı tərəfindən baxılmır. Bəzən bu
kimi fikirləri irəli sürən ölkələr bundan vaz keçsələr, daha yaxşı olar. Çünki
praktika onu göstərir ki, istər Yuqoslaviyada, istər Gürcüstanda Abxaziya və
Cənubi Osetiya sərhədində, istərsə də dünyanın ayrı-ayrı nöqtələrində hər hansı
ölkənin ordusunun guya sülhməramlı kimi iştirak etməsi münaqişələrin həllinə
kömək etmir, əksinə daha da alovlanmasına və uzun illər dondurulmuş şəkildə saxlanmasına
gətirib çıxarır”.
Z.Məmmədov ABŞ diplomatlarının son vaxtlar Qarabağla bağlı səsləndirdiyi fikirlərə toxunaraq əlavə etdi ki, Zbiqnev Bzejinskinin "Şahmat lövhəsi” adlı geosiyasi kitabında Amerikanın Avrasiya ilə bağlı strategiyasından danışılır: "Orada da çox aydın şəkildə Rusiyanı zəiflətmək üçün Ukrayna məsələsinə toxunulub və biz bilirik indi Ukraynada vəziyyət necədir. Kitabda eləcə də Cənubi Qafqaz, xüsusilə Azərbaycanla bağlı böyük bir yazıya yer verilib. Təbii ki, ABŞ Cənubi Qafqazın birmənalı olaraq Rusiyanın təsiri altında olmasında maraqlı deyil və ola da bilməz. Suriya, o cümlədən Yaxın Şərqdəki və Şimali Afrikadakı digər münaqişələr, Ukrayna və Şərqi Avropa məsələsi hələ ki Amerikanın tam olaraq öz gücünü və qüvvəsini Cənubi Qafqaza və Orta Asiyaya gətirməsinə imkan vermir. Ermənistanda Rusiya hərbiçilərinin olması və bu ölkənin rəsmi Moskvadan iqtisadi və hərbi asılılığı kimi məsələlər ABŞ-a yaxşı məlumdur. Azərbaycanın İranla Rusiya arasında yerləşməsi, xüsusilə son zamanlar gündəmə gələn İran məsələsində geosiyasi baxımdan ölkəmizin ABŞ üçün əhəmiyyəti daha da artırır. Onu qeyd edim ki, Obama dönəmində ABŞ-la münasibətlər gərginləşmişdi. Çünki Obama liberallaşma və açılım siyasətini aparırdı. Amma Tramp və onun administrasiyası İranla bağlı qəti mövqe nümayiş etdirməkdədirlər. Ümumi götürdükdə isə Bakının istəyi ATƏT-in Minsk qrupu ölkələrindən artıq qəti addımların atılması, sözdən daha çox əmələ keçilməsi və Ermənistanı fakt qarşısında qoyulmasıdır. Azərbaycan öz dostlarından, tərəfdaşlarından bunu gözləyir. Hamıya bəllidir ki, Azərbaycanın istər Rusiyaya, istər ABŞ-a, istərsə də digər ölkələrə verə biləcəyi divident daha çoxdur, nəinki Ermənistanın”.
Bəxtiyar MƏMMƏDLİ
Maraqlıdır, görəsən keçmiş amerikalı həmsədri danışıqları aparan
tərəflər arasındakı bu "centlmen razılaşması”nı xatırlatmağa nə vadar edib?
R.Musabəyov əlavə etdi ki, ABŞ Rusiyanın Qarabağ məsələsində aktivlik
nümayiş etdirməsinə qısqanclıqla yanaşır: "Maraqlıdır ki, ABŞ özü də Dağlıq
Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı səy göstərmir. Ancaq bu təşəbbüs
Rusiyanın əlinə keçməsini də istəmirlər. Onlar hesab edir ki, Rusiya bölgədə
güclənəcək. Azərbaycan üçün isə əsas olan məsələni ölü nöqtədən tərpətməkdir. Hələlik
görmürəm ki, ABŞ bu münaqişənin həlli ilə yaxından məşğul olsun. Hansısa
həmsədrin bura gəlməsi əsas deyil. Əgər ABŞ məsələni həll etmək istəyirsə, onda
qolunu çırmalayıb konkret addımlar atmalıdır. Trampı bir kənara qoyuram, ən
azından dövlət katibi münaqişənin həlli ilə məşğul olmalıdır. Amma Rusiya
tərəfdən münaqişə ilə bağlı prezident, xarici işlər naziri səviyyəsində maraq
var. Məsələ həll olunmasa da, hər halda yüksək səviyyədə dialoqda iştirak
edirlər. Lakin Trampdan soruşsalar, Dağlıq Qarabağın harada yerləşdiyini
bilməyəcək”.
Z.Məmmədov ABŞ diplomatlarının son vaxtlar Qarabağla bağlı səsləndirdiyi fikirlərə toxunaraq əlavə etdi ki, Zbiqnev Bzejinskinin "Şahmat lövhəsi” adlı geosiyasi kitabında Amerikanın Avrasiya ilə bağlı strategiyasından danışılır: "Orada da çox aydın şəkildə Rusiyanı zəiflətmək üçün Ukrayna məsələsinə toxunulub və biz bilirik indi Ukraynada vəziyyət necədir. Kitabda eləcə də Cənubi Qafqaz, xüsusilə Azərbaycanla bağlı böyük bir yazıya yer verilib. Təbii ki, ABŞ Cənubi Qafqazın birmənalı olaraq Rusiyanın təsiri altında olmasında maraqlı deyil və ola da bilməz. Suriya, o cümlədən Yaxın Şərqdəki və Şimali Afrikadakı digər münaqişələr, Ukrayna və Şərqi Avropa məsələsi hələ ki Amerikanın tam olaraq öz gücünü və qüvvəsini Cənubi Qafqaza və Orta Asiyaya gətirməsinə imkan vermir. Ermənistanda Rusiya hərbiçilərinin olması və bu ölkənin rəsmi Moskvadan iqtisadi və hərbi asılılığı kimi məsələlər ABŞ-a yaxşı məlumdur. Azərbaycanın İranla Rusiya arasında yerləşməsi, xüsusilə son zamanlar gündəmə gələn İran məsələsində geosiyasi baxımdan ölkəmizin ABŞ üçün əhəmiyyəti daha da artırır. Onu qeyd edim ki, Obama dönəmində ABŞ-la münasibətlər gərginləşmişdi. Çünki Obama liberallaşma və açılım siyasətini aparırdı. Amma Tramp və onun administrasiyası İranla bağlı qəti mövqe nümayiş etdirməkdədirlər. Ümumi götürdükdə isə Bakının istəyi ATƏT-in Minsk qrupu ölkələrindən artıq qəti addımların atılması, sözdən daha çox əmələ keçilməsi və Ermənistanı fakt qarşısında qoyulmasıdır. Azərbaycan öz dostlarından, tərəfdaşlarından bunu gözləyir. Hamıya bəllidir ki, Azərbaycanın istər Rusiyaya, istər ABŞ-a, istərsə də digər ölkələrə verə biləcəyi divident daha çoxdur, nəinki Ermənistanın”.
Bəxtiyar MƏMMƏDLİ