Uçot dərəcəsinin qaldırılması kredit təklifini məhdudlaşdırmayacaq
Avqustun əvvəlində Azərbaycan Mərkəzi Bankı (AMB) uçot
dərəcəsini 7-dən 9,5 faizə qaldırdı. Ötən gündən etibarən isə uçot dərəcəsi 15
faizlə hesablanır. Xatırladaq ki, Azərbaycanda ən yüksək uçot dərəcəsi məhz 15
faiz olub. Bu isə 2008-ci ilin iyun ayında qeydə alınıb.
Məlumat üçün qeyd edək ki, uçot dərəcəsi
Mərkəzi Bankın ölkənin digər banklarını pul kütləsi ilə təmin etməsidir. Sadə
dillə desək, Mərkəzi bank kommersiya bankları və digər maliyyə təşkilatlarına
kredit verir, onlar isə öz növbəsində həm adi vətəndaşları (fiziki şəxslər), həm
də müxtəlif şirkət və təşkilatları (hüquqi şəxslər) kreditlə təmin edir.
Bəs bundan sonra vəziyyət necə olacaq? Uçot dərəcəsi
yenidən artırıla bilərmi? Adətən uçot dərəcəsində
artım, yaxud azalma qeydə alınsa da, bank sektorunda hər hansı dəyişiklik
yaratmır. Bəs 15 faizə çatan bu artımın da təsirləri olmayacaqmı? Ümumiyyətlə,
uçot dərəcəsindəki dəyişiklik əsasən hansı amillərdən asılıdır?
İqtisadçı Pərviz Heydərov qəzetimizə açıqlamasında bildirdi ki, Mərkəzi
Bankın faiz dərəcəsi mərkəzi kreditlərin "tarifi", qiymətidir. Onun
hökumət üçün konkret olaraq hansı həddə olmasını və yaxud da limitini ölkə
iqtisadiyyatında biznes aktivlik səviyyəsi müəyyən edir. P.Heydərov deyir ki, uçot
dərəcəsi pul-kredit siyasətinin normal fəaliyyət göstərdiyi ölkələrdə sonuncu
faiz dərəcələrinə təsiredici əhəmiyyət daşıyır: "Bu isə öz növbəsində
inflyasiya səviyyəsini müəyyən edir”.
İqtisadçı Mərkəzi Bankın uçot dərəcəsini 15 faizə
qaldırmasını müsbət qiymətləndirir: "Bunu zəruri hesab edirdim. Bizdə Mərkəzi
Bank uçot dərəcəsini ona görə qaldırır ki, banklar manatla aldıqları mərkəzi vəsaitləri
xarici valyutaya dəyişməsinlər, iqtisadiyyata yönəltsinlər. Mərkəzi Bankın uçot
dərəcəsini qaldırması kredit təklifini məhdudlaşdırmaq məqsədi daşımır. Bəli, nəzəri
baxımdan, bu, pul-kredit siyasətinin sərtləşdirilməsi deməkdir. Lakin praktiki
baxımdan, həm qeyd etdiyim amillər, həm
də ümumiyyətlə, uçot dərəcəsinin kreditlərin sonuncu faiz dərəcələrinə təsirsiz
xarakter kəsb etməsi cəhətdən, 15 faizə qaldırma sırf dollarlaşma əleyhinə tədbirdir”.
P.Heydərovun sözlərinə görə, uçot dərəcəsinin
artırılması ilə yanaşı, digər addımlar da atılmalıdır: "Birinci, istehlak
kreditlərinin faiz dərəcələri üçün qoyulan məhdudiyyət limitinin (29 və 25
faiz) ləğv edilməsini, o cümlədən 2014-cü ildən bu kredit növünün verilməsi şərtlərinin
sərtləşdirilməsinin aradan götürülməsini, ikinci isə xüsusən manat üzrə
depozitlərin gəlirlilik dərəcəsi üzrə sığortalanması şərtinin 12-dən 18 faizədək
yüksəldilməsini vacib hesab edirəm. Yəni maliyyə sektorunda tədbirlər kompleks şəkildə
həyata keçirilməlidir”.
"Kapital Menecment” investisiya şirkətinin
analitiki Cəfər İbrahimli deyir ki, uçot dərəcəsinin
artırılmasına ehtiyac var idi: "Uzun müddət uçot dərəcəsi bazar faizlərinin formalaşmasına
elə də təsir gücünə malik olmayıb. Uçot dərəcəsi ilə bazar faiz dərəcəsi çox fərqli
idi. Devalvasiya sonrası Azərbaycanda pul-kredit siyasəti çərçivəsində müəyyən
riçaqlardan istifadə olunub, amma manatda faiz dərəcələrinin yüksəldilməsi də
vacib məsələ idi. Mərkəzi Bankın bu dərəcədə kəskin faiz yüksəltməsinə getməsinin
iki fundamental səbəbi var. Birincisi, manata güvənin qaytarılmasına
çalışırlar. Çünki milli valyutanın gəlirliliyi yüksəldiyi təqdirdə insanlar
daha çox manat mövqeyində qalmağa çalışacaqlar. Valyuta alışına getməyəcəklər.
Bu, Mərkəzi Bankın indiki siyasətinə uyğundur. İkinci səbəb pul siyasətində
istifadə olunan uçot dərəcəsinin yüksəlməsi, iqtisadiyyatdakı aktivliyin
azaldılması və inflyasiyanın tənzimlənməsi məqsədidir”.
C.İbrahimli
bildirdi ki, uçot dərəcəsində belə kəskin dəyişikliklər olan zaman
iqtisadiyyat, iqtisadi subyektlər müəyyən qədər əziyyət çəkirlər: "Bu həm
riskin artırılması kimi qəbul edilir, həm də müəyyən investisiya qərarlarının
verilməsində müəyyən çətinliklərə səbəb ola bilir. Amma yenə də düşünürəm ki,
manatın faiz dərəcəsi yüksəldilməli idi. Əmanətlər üzrə faiz dərəcələrinə də
baxılmalıdır. Artıq uçot dərəcəsinin bu qədər qaldırılmasından sonra manat əmanətləri
üzrə faizin 12 olması bir az real görünmür. Əlavə olaraq dövlət büdcəsinin kəsirinin
qarşılanması üçün Maliyyə Nazirliyi istiqraz çıxarırdı. Bu istiqrazların da
faizləri son vaxtlar uçot dərəcəsinə uyğunlaşdırılırdı və 9,5 faiz ətrafında cərəyan
edirdi. Amma hesab edirəm ki, istiqrazların da faiz dərəcəsi yüksələcək”.
C.İbrahimlinin
sözlərinə görə, mənfi təsirləri ilə yanaşı, uçot dərəcəsinin artırılması mövcud
situasiyada manatın dəyərinin tənzimlənməsi üçün əvvəldən atılmalı addım idi. O
deyir ki, növbəti artım üçün müəyyən vaxt lazım olacaq: "15 faizlik uçot dərəcəsi
bizdə çox əvvəllər qeydə alınıb. Hesab edirəm ki, növbəti dəyişiklik üçün Mərkəzi
Bank xeyli gözləyəcək. Ən azından ilin sonuna qədər. Bu dəyişikliyin bazara təsirini
ölçüb növbəti qərarı alacaqlar”.
C.İbrahimli
onu da bildirdi ki, uçot dərəcəsinin son on ildə bazara, maliyyə sektoruna,
iqtisadiyyata hər hansı təsiri olmasa da, 15 faizə qalxdıqdan sonra təsirlərini
görəcəyik: "Mərkəzi Bankın uçot dərəcəsi 3 faiz olanda ölkədəki və banklararası
kreditlərin faiz dərəcəsi 15 faizin üzərində olub. Aradakı fərq çox yüksək idi.
Hətta uçot dərəcəsinin 9,5 faizə qaldırıldığı zaman bazara heç bir təsiri
olmayacağını demişdim. Çünki bazarın faiz dərəcəsi 9 faizdən çox idi. Amma 15
faiz ciddi bir rəqəmdir. Banklararası kredit faizinə yaxın bir rəqəmdir. Bu mənada
indiki uçot dərəcəsi bazardakı maliyyə alətlərinin gəlirliliyinin dəyişməsinə təsir
edəcək. Həm Mərkəzi Bankın borclanmasının faizi, həm də əlavə olaraq
istiqrazların gəlirliliyi yuxarı qalxacaq. Borc maliyyə alətləri, kredit, əmanət
faizilərinin hamısında bir hərəkət olacağını gözləyirəm”.
Aygün Asimqızı