Türkiyədə onlarla Rusiya vətəndaşı saxlanılıb
İlin ən mühüm hadisələrindən biri sözsüz ki, Türkiyə ilə Rusiya
arasında münasibətlərin yüksələn xətlə inkişaf etdiyi bir mərhələyə qədəm qoyması
hesab edilə bilər. Başa çatmaqda olan ildə iki ölkə prezidentləri arasında
görüşlər, qarşılıqlı səfərlər görünməmiş həddə yüksəlib. Tərəflər arasında
iqtisadi, siyasi, hərbi əməkdaşlıq sahəsində mühüm sazişlər imzalanıb. Bu
əməkdaşlıq artıq xüsusi xidmət sahəsində əməkdaşlığı da əhatə etməyə başlayıb. Bu
əməkdaşlığın nəticəsidir ki, Türkiyədə Rusiyadan olan onlarla şəxs saxlanılıb.
Türkiyə mətbuatının yaydığı xəbərə görə, son iki həftə ərzində yerli xüsusi
xidmət orqanları 30-dan çox rusiyalını saxlayıb. Həmin məlumata əsasən,
saxlanılanların hamısı Rusiyanı hakim dairələrin təzyiqi altında tərk etmiş Rusiyanın
müsəlman icmasının üzvləridir. Bəzi məlumatlara görə, son ay ərzində Rusiyadan
olan 80 nəfərə yaxın adam saxlanılıb. Saxlanılanların qohumları və vəkillərinin
sözlərinə görə, hakimiyyət onları Türkiyənin milli təhlükəsizliyinə hədə
yaratmaqda şübhəli bilir. Vəkillər deyiblər ki, müstəntiqlər saxlanılanlardan
bəzilərinə onların Rusiyaya verilə biləcəyini bildiriblər. Türkiyədəki rusiyalı
müsəlmanlar diasporunun nümayəndələri deyir ki, son həbslər dalğası bir aydır
ki, davam edir. Çoxları bunu Moskva ilə Ankara arasında əlaqələrin yaxşılaşması
ilə əlaqələndirir. Onlar hesab edir ki, Rusiyada Türkiyəyə köçmüş müsəlmanları
Rusiya xüsusi xidmət orqanlarının xahişi əsasında saxlayırlar. "Bizdə olan
məlumatlar güman etməyə əsas verir ki, çox vaxt saxlanmalar Rusiyadan
göndərilən sorğu əsasında edilir. Moskva yazır ki, o və ya bu adam Türkiyənin
milli təhlükəsizliyi üçün hədə yarada bilər. Ankara bu məlumatı yoxlamadan,
göstərilən ünvanlara polis göndərir”, - Türkiyədə rusiyalı mühacirlər
assosiasiyasının mətbuat katibi Salman Sever deyir. Türkiyədə yaşayan rusiyalı
mühacirlərin kütləvi sürətdə saxlanması bundan əvvəl də baş verib. Əvvəllər
Rusiyaya daha çox özünü İslam Dövləti (İŞİD) adlandıran qruplaşma ilə əlaqədə
şübhəli bilinənləri deportasiya edirdilər.
Türkiyə DİN-in məlumatına görə, 2017-ci ilin iyul ayınadək
silahlılara qoşulmağa cəhd etdiklərinə görə, 800-dən artıq rusiyalı deportasiya
olunmuşdu. İndi isə söhbət Rusiyaya radikal ekstremistlərlə bağlı olmayanların
da verilməsi mümkünlüyündən gedir. Misal üçün, 1990-2000-ci illərdə Rusiyaya
qarşı döyüşlərdə iştirak edənlərin və Rusiyanın Suriyada hərəkətlərini
pisləyənlərin də ekstradisiyası mümkün sayılır. Rusiya müsəlmanları diasporu
təmsilçilərinin sözlərinə görə, əvvəllər Türkiyə xüsusi xidmət orqanları onları
Rusiyadan gələn sifarişlər barədə xəbərdar edir və Türkiyəni növbəti polis
reydi başlanana qədər tərk etməyi təklif edirdi. İndi isə vəkillərin sözlərinə
görə, Şimali Qafqazdan olan saxlanılanlardan bir neçəsinə deyilib ki, onları
ailələri ilə birlikdə Rusiyaya deportasiya edə bilərlər. Belə deportasiyalara
hüquqi əsas verən müqavilə bu yaxınlarda qüvvəyə minib. Rusiya ilə Türkiyə
arasında cinayət işləri xətti ilə hüquqi yardım və axtarılan şəxslərin
verilməsi barədə saziş 2014-cü ildə imzalansa da, işləmirdi. Yalnız bu ilin
iyulun 21-də iki ölkə arasında münasibətlərin yaxşılaşması fonunda həmin saziş
işə salındı. "Bildiyimiz qədər, Ankara, əvvəllər saxlanılan rusiyalılar barədə
məlumatı heç də həmişə Moskvaya ötürmürdü, indi isə vəziyyət dəyişib - indi hər
bir saxlanılan rusiyalı barədə məlumat Moskvaya ötürülür”, - deyə Türkiyədə
rusiyalı mühacirlər assosiasiyasında qeyd ediblər. Türkiyədə Rusiyadan müxtəlif
səbəblərə görə köçmüş bir neçə min müsəlman yaşayır.
Türkiyənin aparıcı hökümətyönlü CETA analitik mərkəzində qeyd edirlər
ki, rusiyalı müsəlmanların saxlanılmasının səbəbi siyasətlə bağlı olmaya da
bilər. Türkiyədə son 1,5 il ərzində azı iki terror hücum Rusiya və digər MDB
ölkələrinin təmsilçiləri tərəfindən törədilmişdi. 2016-cı il iyunun 28-də 3
nəfər - Rusiya, Qırğızıstan və Tacikistan vətəndaşları - İstanbul aeroportunda
atəş açıb, sonra isə özlərini partladıblar. Hücum nəticəsində 45 nəfər həlak
olub, Türkiyə bu hadisənin terror aktı olduğunu bəyan edib.
2017-ci il 1 yanvar gecəsi Özbəkistandan olan şəxs İstanbuldakı gecə
klubunun qonaqlarına atəş açıb, nəticədə 39 nəfər həlak olub. CETA
təhlilçilərinin qənaətinə görə, belə bir vəziyyətdə, Türkiyə xüsusi
xidmətlərinin rusdilli müsəlmanların kompakt yaşadıqları rayonlarda reyd
keçirməsi təəccüblü görünmür. "Ümumilikdə götürəndə, xüsusi xidmət orqanları arasında
kəşfiyyat və potensial təhlükələr barədə məlumat mübadiləsi bütün dünyada
normal praktika sayılır”, - CETA-nın təhlükəsizlik problemlərinin araşdırılması
şöbəsinin rəhbəri Murat Yeşiltaş deyir. O, əlavə edib ki, Moskvadan sifariş
gəldiyinə görə, polis kimi gəldi, tutmur, həbs aparmaq və ya deportasiya etmək
üçün ciddi sübut bazası toplanmalıdır: "Digər ölkədən gələn məlumat polisə və
xüsusi xidmətlərə yalnız ipucu verir. Göstərilən şəxsə nəzarət edilməyə
başlanılır. Yalnız şübhələr öz təsdiqini tapandan sonra həmin adamı
saxlayırlar. Ardıcıllıq bu cür olur, daha bunun əksinə yox”. Lakin Türkiyədə
yaşayan rusiyalı müsəlmanları narahat edən odur ki, Ankara Rusiyaya, Türkiyə
üçün təhlükə kəsb edənləri yox, Moskvanın ələ keçirmək istədiyi şəxsləri
deportasiya edə bilər. Türkiyəyə köçmüş rusiyalı müsəlmanların dəqiq sayını heç
kim bilmir. Ekspertlərə görə, belələri bir neçə min təşkil edə bilər,
müsəlmanların özü isə hesab edir ki, onlar on minlərlədir. Suriya və İraqda
mövqelərini itirib Türkiyəyə qaçan İŞİD silahlıları və tərəfdarlarının sayı az
deyil. Gizlənməyə çalışan cihadçıları aşkara çıxarmaq asan olmur. Ankaraya
vəziyyəti nəzarəti altında saxlamaq gərəkdir. Türkiyə DİN-nin məlumatına
əsasən, Suriya və İraqdan Türkiyəyə sərhədi pozaraq keçdikləri zaman
saxlanılmış xaricilər arasında rusiyalılar sayca birinci yerdədir. Odur ki,
Türkiyə Rusiya xüsusi xidmət orqanlarından daxil olan məlumatlara diqqətlə
yanaşır. Beləliklə, gəlinən qənaət budur ki, iki ölkə arasında münasibətlərdə
hər hansı bir problem qalmayıb və tərəflərin münasibətləri artıq strateji önəm
mərhələsinə daxil olur. Hər halda, xüsusi xidmət orqanları arasında qeyd olunan
əməkdaşlıq bunu deməyə əsas verir.
Azər