Türkiyə-İran gərginliyi artır
Son günlərin aktual və gərginliyə səbəb olan mövzularından biri də
sözsüz ki, Türkiyə-İran qarşıdurmasıdır. İki ölkənin mətbu orqanlarında, eləcə
də, Qərb mətbuatında bu gərginliyi doğuran səbəblər və proseslərin gələcək
taleyi ciddi müzakirəyə səbəb olub. Hələ ki, qarşıdurma diplomatların
qarşılıqlı ittihamları səviyyəsindədir. Ümumiyyətlə isə iki ölkənin diplomatları
arasında söz müharibəsi Türkiyə və İranın regionda nüfuz uğrunda mübarizə aparmasının
göstəricisi hesab edilir. Diplomatların son çıxışları "qazanın örtülü
qaynamadığını” göstərir”. Türkiyə prezidentinin mətbuat katibi İbrahim Kalının
ötən gün səsləndirdiyi fikir isə diqqət mərkəzinə düşüb. "İran bizim böyük
qonşumuzdur, uzun bir sərhədimiz var. Həm ikitərəfli əlaqələrimizdə, həm də
regional münaqişələrin həllində biz həmişə dialoqdan yana olduq. Amma bu, bəzi
vaxtlar İran rəhbərliyinin müəyyən bölgələrdəki təbii sərhədlərini aşan nüfuz
əldə etmək cəhdlərini görməməzliyə gəldiyimiz mənasına gəlməməlidir. Biz bunu
Suriya və İraq ərazisində yaşamağa davam edirik. "Rejimin dəvəti ilə getdik”
kimi bir arqumentin bizim üçün heç bir etibarlılığı yoxdur. Biz o rejimi onsuz
da tanımırıq. Dünyada bu rejimi tanıyan neçə ölkə var görəsən? İran hansı
rejimlə iş görərək oraya girib, bunun qanuni bir addım olduğunu iddia edir?
Əvvəlcə bunu özlərinin aydınlaşdırması lazımdır. 600 mindən çox insanın qatili
olan bir rejim ilə iş görmək beynəlxalq münasibətlər baxımından düzgün bir
mövqe kimi səciyyələndirilirsə, İran buna özü qərar verməlidir”, - deyə Kalın
qeyd edib.
Türkiyənin heç kimdən icazə almaq məcburiyyətində olmadığını deyən Kalın
İranın Ankaranı təqdir etməli olduğunu vurğulayıb: "İran tərəfindən bizə qarşı
səsləndirilən açıqlamaları izləyirik. Biz toqquşmaların, münaqişənin
gərginləşdirilməsi tərəfdarı deyilik. Türkiyənin Suriya və İraq ərazisində
terrorla mübarizə məsələsində mövqeyi ortadadır. Bu cür ölkələr Türkiyəni tənqid
etmək əvəzinə, bizim İŞİD-lə mübarizədə ortaya qoyduğumuz səyi və fədakarlığı
təqdir etməlidirlər. Bir çox ölkə İŞİD ilə mübarizə adı altında regiona dizayn
verməyə, ərazi əldə etməyə çalışır. Bunun nəticələrini də görürük. İranın körfəz
və region ölkələri ilə münasibətlərinin niyə sıfıra düşdüyü ortadadır. Bizim
milli təhlükəsizliyimizi təhdid edən bir ünsür varsa - istər Hələbdə, istərsə
də Telaferdə, Sincarda, Rakkada olsun - Türkiyə addımını atar. Bunun üçün də
başqa ölkədən icazə almaq məcburiyyətində deyil”.
Qeyd edək ki, İranın Ali dini liderinin xarici məsələlər üzrə
müşaviri Əli Əkbər Vilayəti Türkiyənin Suriyada hədəfinə çata bilmədiyini,
onların Dəməşqdə namaz qılmaq istədiklərini, ancaq heç bir zaman bunu edə
bilməyəcəklərini bildirib: "Çevrilişin nəticələri hələ də Türkiyədə görünür.
Türkiyə Suriyadakı hədəflərinin heç birinə çata bilməyib. Onlar Dəməşqə gəlib
namaz qılmaq istəyirdilər. Bunu edə bilmədilər və heç bir zaman da edə
bilməyəcəklər. Zəfəri Suriya dövləti qazanacaq”.
Öz növbəsində "Global Source Partners”in biznes məsləhət şurasında
siyasi təhlilçi Atilla Yeşilada hesab edir ki, İran və Türkiyə arasında rəqabət
ciddidir: "Hamı bunu bilir. Onlar elə bil kiçik bir otaqda iki fildir”. Ekspertlər
bildirir ki, dini məzhəbçilik şiə İran və sünni Türkiyə arasında gərginlik
yaradır. Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan üstüörtülü şəkildə İranı dini
məzhəbçilikdə ittiham edir. Bu ayın əvvəli Ərdoğan Tehranın dəstəklədiyi
Hizbullah qrupunu terrorçu təşkilat olmaqda ittiham edib. Tehran isə bu
ittihamı rədd edir. Lakin Türkiyədə Ankaranın "çox uzağa getdiyi” ilə bağlı
narahatlıqlar da səsləndirilir. Türkiyənin keçmiş yüksək səviyyəli diplomatı
olmuş Aydın Selcen Ankaranın qarşıdurma mövqeyini yumşaltmalı olduğunu hesab
edir. ”Bizim hərbi gücümüz nədir, xarici siyasətdə gücümüz, kəşfiyyat sahəsində
gücümüz nədən ibarətdir? Biz regional qüdrətikmi? Bəli. Qlobal səviyyədə
qüdrətli dövlətikmi? Xeyr. Biz bütün bu problemləri özümüz həll edə biləcək bir
regional gücükmü? Xeyr. Biz İran kimi başqa regional qüdrətlərlə işləməliyik”, -
deyə o bildirir.
Ekspertlər deyirlər ki, Tehran bölgədə kürdlərin üsyançı qrupu olan
PKK və onunla əlaqəsi olan başqa qruplarla dil tapmağa çalışır. "İran kürd
kartından istifadə edə bilər. Türkiyə İranı əvvəllər də PKK-ya sığınacaq vermək
və yardım göstərməkdə ittiham edib. Lakin burada bir dilemma var. İranın özünün
də kürd azlıqla problemi var, buna görə də əli yana bilər”, - deyə Al Monitor
vebsaytının siyasi şərhçisi Semih İdiz bildirir. Təhlilçilər İran və Türkiyə
arasında gərginliklərin iki ölkənin nüfuz uğrunda mübarizə aparmağa davam
etməsi ilə artacağını gözlədiklərini bildirirlər.
Beləliklə, bütün bunlardan bir nəticəyə gəlmək olar ki, Türkiyə-İran
münasibətlərində nəzərəçarpacaq gərginlik səngiyəcək, ancaq gizli qarşıdurma
davam edəcək. Türkiyə və İran arasında münasibətlər heç zaman ideal olmayıb və
bundan sonra da olacağı görünmür. Özü də İranın islam ölkələrinə lider dövlət
olmaq istəyinə tək Türkiyə deyil, digər dövlətlər də qarşıdır. İrana ərəb
dünyasında da münasibət yaxşı deyil. Səudiyyə və Qətərlə münasibətlər kritikdir və hər iki
ölkə Türkiyə ilə çox yaxın münasibətləri ilə seçilir.
Azər