Türk xalqlarını bir-birinə daha da yaxınlaşdırmalıyıq - Fotolar
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi
Fondu Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin təşəbbüsü və Qazaxıstan
Respublikasının Prezidenti Nursultan Nazarbayevin, Qırğız Respublikasının
Prezidenti Almazbek Atambayevin və Türkiyə Respublikasının Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın
dəstəyi ilə təsis edilib. Fondun məqsədi layihə və proqramların dəstəklənməsi
və maliyyələşdirilməsi vasitəsilə türkdilli xalqların mədəniyyətinin və irsinin
qorunması, öyrənilməsi və təşviq edilməsidir.2015-ci ilin 11 sentyabr tarixində
Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının Astana Zirvə Toplantısının müvafiq
qərarı ilə Günay Əfəndiyeva Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun ilk
prezidenti təyin edilib. Fond həmin ildən etibarən fəaliyyət göstərir.Günay Əfəndiyeva "Kaspi”yə
müsahibəsində rəhbərlik etdiyi Fondun gördüyü işlərdən və həyata keçirəcəyi
layihələrdən danışıb.
Türk xalqlarını daha da doğmalaşdırmaq
- Günay xanım, siz Fonda rəhbər
təyin olunandan sonra ilk müsahibənizdə qardaş ölkələrin – Türkiyə, Qazaxıstan
və Qırğızıstanın Fondla bağlı ümidləri, arzu və istəklərinin öz bəhrəsini
verəcəyinə əminliyinizi ifadə etmişdiniz. Keçən müddət ərzində türk mədəniyyəti
və irsinin qorunması istiqamətində Fond hansı işlərə imza atıb?
-
Türk dünyası çox zəngindir və nə qədər onu öyrənirsən, onun daha da dərinliyini
hiss edirsən. Türk xalqları demək olar ki, dünyanın bütün qitələrində
yaşayırlar. Bundan əlavə, türk dünyası özü müxtəlif xalqları ehtiva edir.
Həmçinin türk dünyası müxtəlif dinlərə malikdir. Bu, əsas etibarilə islam dini
ilə bağlıdır, ancaq xristian dinli qaqauzlar, iudaizmə sitayiş edən karaimlər,
buddizmə malik tuvalılar və başqaları da mənşəcə türkdür. Şamanlar ayrı bir
dini qrupu təşkil edirlər. Macarlar artıq özlərinin türk köklərindən bəhs
edirlər. Bu etnik və dini rəngarənglik türk dünyasının böyük məkandan ibarət
olmasının göstəricisidir və sözsüz ki, bu xalqları bir-birinə daha da
yaxınlaşdırmağa ehtiyac duyulur. Çünki damarlarımızda türk qanı daşısaq da,
bir-birimiz haqqında az məlumatlıyıq. Bu baxımdan, Fondun əsas məqsədlərindən
biri türk dünyasını bir-birinə yaxınlaşdırmaq, xalqları daha da
doğmalaşdırmaqdır. Digər tərəfdən, qədim türk mədəni irsini üzə çıxarmaq, onu
dünyada tanıtmaq Fondun əsas prioritetlərindəndir. Təşkilat yeni fəaliyyətə
başlasa da, qısa müddət ərzində BMT və UNESCO-nun Baş qərargahlarında keçirilən
konfranslarda, digər beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən dəstəklənən mötəbər
forumlarda təmsil olunub. Bu yaxınlarda Azərbaycanda keçirilən "Asiyanın Qəlbi
– İstanbul Prosesi” 7-ci xarici
işlər nazirləri konfransında iştirak etməklə türk dünyasında, həmçinin islam
aləmində terror nəticəsində məhv olan tarixi abidələr haqqında söz açmışıq,
onların qorunmasının vacibliyini vurğulamışıq.Bildiyiniz
kimi, bu il Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Sərəncamı ilə Azərbaycanda "İslam Həmrəyliyi İli” elan edilmişdir.
İslam sivilizasiyasının əsas mərkəzlərindən biri kimi Azərbaycanda cari ildə IV
İslam Həmrəyliyi Oyunları daxil olmaqla, bir sıra əhəmiyyətli tədbirlər həyata
keçirildi. Bu çərçivədə Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi, Dini Qurumlarla
İş üzrə Dövlət Komitəsi və Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi tərəfindən
"İslam həmrəyliyi: dini və mədəni müxtəlifliyin harmoniyası” mövzusunda
beynəlxalq konfrans təşkil olundu. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının mədəniyyət
məsələləri ilə bağlı qurumu olan İRCİCA ilə Fond arasında anlaşma memorandumu
imzalandı və bu da, əlbəttə, türk dünyasının islam tarixi və mədəniyyəti ilə
sıx bağlılığından irəli gəlir. Və yaxud bilirsiniz ki, bu il Bakıda artıq IV
Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumu keçirilmişdir. Fond tərəfindən Forum
çərçivəsində "Türk Dünyası
mədəniyyət və sivilizasiyaların kəsişməsində" adlı dəyirmi masa təşkil
edildi. Türk dünyasına həsr edilmiş bu cür görüş ilk dəfəydi ki, belə
bir mühüm platformada keçirilirdi. Tədbirdə
beynəlxalq təşkilatların rəhbərləri, səfirlər, müxtəlif ölkələrin tanınmış alim
və ictimai xadimləri bir araya gəldi. Görüşün məqsədi türkdilli xalqların dini
müxtəlifliyini, mədəni zənginliyini və tarixi irsini təqdim etmək, türk dünyasının
mədəniyyətlərarası dialoqdakı rolu, dünyaya verdiyi töhfələr barədə
iştirakçılara məlumat vermək idi.Həmçinin
bu yaxınlarda Türkiyənin Azərbaycandakı səfirliyi ilə birgə gənc
rəssam-karikaturaçı Alp Gürhan Yalçınerin "Bir millət, iki dövlət!” adlı fərdi
sərgisini keçirdik. Bu sərgi bir az qeyri-adi idi, çünki rəsmlər iki qardaş
ölkənin mədəni irsi ilə yanaşı, yazılışı eyni, lakin fərqli məna daşıyan söz və
ifadələrə həsr olunmuşdu. Sərgi olduqca maraqla qarşılandı və hətta tədbirdə
iştirak edən Azərbaycanın xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarov və onun türkiyəli
həmkarı Mövlud Çavuşoğlu ölkələr arasındakı dostluqdan, qardaşlıqdan söz açaraq
Azərbaycan və Türkiyə türkcəsi ilə bağlı rastlaşdıqları maraqlı əhvalatları
iştirakçılarla bölüşdülər.
Latın Amerikası və türk
dünyası mədəniyyətlərin kəsişməsində
- Siz bu yaxınlarda Latın Amerikasında
səfərdə olmusunuz. Keçirilən tədbirlərə qatılan iştirakçılar üçün türk
dünyasının mədəniyyəti və irsi maraq doğurdumu?
- Bilirsiniz ki,
Latın Amerikası öz musiqisi, ədəbiyyatı ilə tam fərqli dünyadır. Latın
Amerikası ədəbiyyatda Qabriel Qarsia Markes, Xorxe Luis Borxes, Xuluo Kortasar,
Jorje Amadu və başqalarıdır. Latın Amerikası musiqidə məşhur tanqolar,
sambalardır, idmanda futboldur. Onların rəngarəng mədəniyyəti var və hətta
görüşlərin birində "Latın Amerikası dünyanın o tayından ekzotik bir dünya kimi
görünür” - deyə təəssüratlarımı bölüşəndə, onlar cavabında "türk dünyası da
bizə kəşf edilməmiş kimi görünür” - söylədilər. Düşünürəm ki, onları türk dünyasının
sahib olduğu Nizami, Yunus Əmrə, Nəsimi, Füzuli, Məhtimqulu, Abay, Nazim
Hikmət, Yaşar Kamal, Çingiz Aytmatov və başqa dühaların yaradıcılığı ilə daha
yaxından tanış etməliyik.Braziliya
şəhərində Fondun, Azərbaycan,
Türkiyə və Qazaxıstanın Braziliyadakı səfirliklərinin, Milli Konqresin Federal
Senatının və TÜRKSOY-un təşkilatçılığı ilə "Türk və Latın Amerikası mədəniyyəti, tarixi
və ənənələrinə kontinental, regional, elmi yanaşma” mövzusunda konfrans
keçirildi. Braziliya-Azərbaycan parlamentlərarası
dostluq qrupunun rəhbəriKristovam
Buarke ilə görüşdük. Konfrans çərçivəsində Parlament binasında
"Braziliyada türk irsi” mövzusunda
fotosərgi açdıq. Bundan başqa, Braziliya Poçt və
Teleqraf Şirkətinin təşkilatçılığı ilə Beynəlxalq Filateliya Sərgisinin açılış
mərasiminə qatıldıq. Azərbaycanın Braziliyadakı səfirliyinin təşəbbüsü və
Fondun dəstəyi ilə sərgidə Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkiyəyə aid poçt
markalarından ibarət guşə təşkil etdik. Sərgi iştirakçıları türk dünyasının
tarixi, mədəniyyəti, dahi şəxsiyyətləri və adət-ənənələri haqqında ətraflı
məlumat aldılar.Daha
sonra Azərbaycanın Braziliyadakı səfiri Elxan Poluxovla birlikdə
Braziliyanın Rio-de-Janeyro şəhərində yerləşən və Azərbaycanın adını daşıyan
məktəbi ziyarət etdik. Məktəbin uşaqları bizi böyük sevinclə qarşıladılar. Biz
onların Azərbaycanla bağlı bilgilərini artırmaq məqsədi ilə şagirdlər arasında "18 oktyabr - Müstəqillik günü” adlı müsabiqə keçirdik
və qalibləri mükafatlandırdıq.Argentinaya
səfərimiz də maraqlı görüşlərlə yadda qaldı. Azərbaycanın
və Türkiyənin Argentinadakı səfirliklərinin, Fondun təşkilatçılığı,
Argentinanın La Plata
və Belqrano Universitetlərinin dəstəyi ilə "Latın Amerikası və türk dünyası
mədəniyyətlərin kəsişməsində” mövzusunda elmi seminar keçirildi. Bu ölkədə
ermənilər çoxdur və odur ki, onların diasporları xeyli fəaldır. Seminarda türk dünyası
ilə bağlı geniş təqdimat etdik, işğal olunmuş ərazilərdə mədəni abidələrin
işğaldan əvvəlki və sonrakı vəziyyətindən danışdıq, fotoları təqdim etdik.
Abidələrin hazırkı vəziyyətini faktlarla izah etdik. Tədbir böyük maraq
doğurmuşdu.
- Beynəlxalq təşkilatların
təcrübəsinə uyğun olaraq, Fondun əsas prioritetləri sırasında təhlükə altında
qalan, unudulmaqda olan maddi və qeyri-maddi mədəni irs nümunələrini ölkələr
üzrə sistemləşdirmək missiyası da var. Azərbaycanın işğalda qalan maddi və
qeyri-maddi mədəni irs nümunələri var. Fond bu istiqamətdə hansı işləri görməyi
planlaşdırır?
- Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu
AMEA-nın Hüquq və İnsan Haqları İnstitutu və YUNESKO üzrə Azərbaycan
Respublikasının Milli Komissiyası ilə birgə "Azərbaycanın işğal olunmuş
ərazilərindəki tarix və mədəniyyət abidələrinə vurulan zərər” adlı böyük layihə
üzərində işləyir. Layihənin ilk mərhələsi olaraq artıq Ermənistanın Azərbaycana
qarşı təcavüzü, Dağlıq Qarabağ və ətrafındakı yeddi rayonun işğalı nəticəsində
məhv edilən abidələrin bugünkü acı taleyinə əsaslanan kitab çap olunub. İkinci
mərhələ kimi, bu dağıntıların öncəki və sonrakı hallarını nümayiş etdirən foto
şəkillərdən ibarət kataloqun hazırlanması nəzərdə tutulub. Dünyanın bir
çox yerlərində türk dünyasına aid qədim tarixi və dini abidələr var. Abidələrin
bərpası Fondun məqsədlərindən biridir. Gələcəkdə bu layihələrlə məşğul olmağı
düşünürük.Fond ümumilikdə
Dağlıq Qarabağ problemi ilə bağlı məsələlərə həssaslıqla yanaşır.
Bir-birimizi daha yaxından tanımalıyıq
- Türkdilli dövlətlərdə çoxlu
təşkilatlar fəaliyyət göstərir. Fondun həmin qurumlarla əməkdaşlığı hansı
səviyyədədir?
-
Türk dünyası ilə bağlı çoxlu beynəlxalq təşkilatlar yaranıb ki, Fond onların
içərisində ən gənc qurumdur. Fond Türk Şurası, TÜRKSOY, TürkPA ilə sıx
əməkdaşlıq edir. Düşünürəm ki, hər təşkilat öz istiqamətində layiqli iş həyata
keçirir. Bu da türk dünyası ilə bağlı görülən ümumi işlərə öz bəhrəsini
verəcək. Həmçinin Fondun artıq UNESCO, İSESCO kimi nüfuzlu təşkilatlarla
əlaqələri qurulmaqdadır. Maraqlı ideyalar var və gələcəkdə onları həyata
keçirməyi düşünürük. Əsas məqsəd türk dünyasına aid olan mədəniyyəti, irsi,
adət-ənənələri üzə çıxarmaq, bənzərlikləri nümayiş etdirməkdir. Türkdilli
dövlətlər öz aralarında hansısa yabançı dillərdə deyil, türk dillərində
danışmalıdır. Mədəniyyətlə bağlı tədbirləri genişləndirməyə ehtiyac var.
Həmçinin gördüyümüz işləri türk dünyasından kənarda təbliğ etmək lazımdır.
Türkdilli dövlətlərin əməkdaşlığının təhsil, elm, ekologiya və s. sahələrdə də
inkişaf etdirilməsi vacibdir. Gələcəkdə türkologiya üzrə tədqiqat aparan
tələbələrə dəstəyin verilməsi nəzərdə tutulub. Universitetlərlə əlaqələr bu
istiqamətdə əməkdaşlığı inkişaf etdirər. Biz artıq bu istiqamətdə işlərə
başlamışıq. Fond müxtəlif sahələr üzrə öz fəaliyyətini həyata keçirməyi
planlaşdırır.
Türk dünyasının izi ilə
-
Dünya muzeylərində türk dünyasına aid
nadir eksponatlar mövcuddur. Həmin eksponatları araşdırıb ortaya çıxarmaq və
haqlarında məlumatları ictimailəşdirmək işin xeyrinə olmazmı?
-
Bu, çox vacibdir. Söhbət həm də mənimsənilmə prosesindən gedir. Həmin
eksponatların, nümunələrin türk xalqlarına aid olmasını araşdırıb üzə çıxarmaq
və dünyaya nümayiş etdirmək lazımdır.
- Fondun təşəbbüsü və iştirakı ilə hansı yubiley
tədbirlərinin keçirilməsi nəzərdə tutulur?
-
Türk dünyasının dahi şəxsiyyətlərinin yaşadılması, həyat və fəaliyyətlərinin
araşdırılması çox vacib əhəmiyyət kəsb edir. Çünki onları nə qədər ansaq, bizim
tariximiz, mədəniyyətimiz o qədər yaşayacaq. Gələn il türk dünyasının görkəmli
nümayəndələrinin yubileylərinin keçirilməsi üçün üzv ölkələrdə müəyyən
tədbirlər planlaşdırılır. Azərbaycanla bağlı yalnız birini misal gətirim ki,
Hüseyn Cavidin 135 illiyi münasibətilə gələn il böyük şairin "İblis” əsəri
gözəl aktrisa və rejissor Məlahət Abbasova tərəfindən İstanbul Bələdiyyə
Teatrında səhnələşdiriləcək. Bu tamaşa vasitəsi ilə Hüseyn Cavidi qardaş
Türkiyədə daha yaxından tanıyacaqlar.
- Son olaraq oxucularımıza nə
demək istərdiniz?
-
"Kaspi” oxucularını Yeni il və Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü
münasibətilə ürəkdən təbrik edirəm. Türk mədəniyyəti və irsi ilə bağlı
məsələlərdə, əslində, hər birimiz öz töhfəmizi verməliyik. Məsələn, Azərbaycanın
Birinci vitse-prezidenti, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, hörmətli Mehriban
xanım Əliyevanın bilavasitə təşəbbüsü ilə Azərbaycan muğamına faktiki olaraq
yeni həyat verildi. Bu isə eyni zamanda ümumtürk irsinə böyük ehtiramın
göstəricisidir, onun dirçəldilməsi və dünya miqyasında təbliğ edilməsidir.
Bizim hər birimiz öz imkanlarımız daxilində bu şərəfli işlə məşğul olmalıyıq.
Təranə
Məhərrəmova