Turizm bazarında yeni reallıqlar
Ötən ildən bəri iqtisadi
islahatlar dalğasında xüsusi razılıq (lisenziya) tələb olunan sahibkarlıq
fəaliyyəti növləri sırasından turizm sahəsinin də çıxarılması bu sahədə
çalışmaq istəyən insanlara yaşıl işıq yandırıb. Hazırda yerli və xarici
otellərlə münasibət quran, sərnişindaşıma şirkətlərinin biletlərini satan,
eləcə də sığorta şirkətləri ilə müqavilə bağlayan hər hansı şəxs bu işlə məşğul
ola bilər. Bununla belə, lisenziyanın ləğvi bu sahədə
müəyyən boşluqların da meydana çıxmasına səbəb olub. Demək olar ki, hər gün sosial
şəbəkələrdə adı turizm həvəskarlarına qətiyyən tanış olmayan, bazarda
tanınmayan yeni şirkətlərin elanı ilə qarşılaşmaq mümkündür. Əlaqə yaratmaq
üçün yalnız mobil nömrələrini yazan bu cür şirkətlər daha çox "online”
xidmətlər təklif edir, telefon danışıqlarında sosial şəbəkələrdə təqdim
etdikləri qiymətlərdən fərqli qiymətlər söyləyirlər və s. İnsanlar bəzən
şirnikləşərək ucuz qiymətin dalınca qaçır, nəticədə əllərində olanı da itirmək
təhlükəsi ilə üzləşirlər. İndiki zamanda isə dələduzların toruna düşməkdən heç
kəs sığortalanmayıb. Bilet pulları əllərindən gedən, bron etdirdikləri otelin
pulu ödənilməyən və s. narazılıq yaradan hallarla qarşılaşmaq olur.
Turizm sahəsində lisenziyanın ləğvi sahibkarlığın
inkişafına dəstək versə də, yeni yaranan şirkətlərin fəaliyyətinə nəzarətin olmaması
problemini üzə çıxarıb. Turizm agentliyi yaratmağın evində oturub şirkət açacaq
qədər asanlaşması öz yerində, amma kəmiyyət keyfiyyəti sıradan çıxarmaqla yanaşı,
ciddi turizm şirkətlərinin imicini də şübhə altına salıb. İnsanlar şirkətlərlə
iş görməkdənsə otellərlə birbaşa təmasa girməyi üstün tutur, biletləri
kassalardan özləri əldə edirlər. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan Turizm Assosiasiyasının rəhbəriNahid
Bağırovsosial
şəbəkələrdə belə birgünlük şirkətlərin sayının çox sürətlə artdığından
şikayətlənərək onların yaratdıqları klon-səhifələrdə öz xidmətlərini elan
edərəksonradan naməlum şəkildə yoxa çıxdıqlarını bildirib: "Ayrı-ayrı
şəxslər "Facebook” da daxil olmaqla, sosial şəbəkələrdə tanınmış turizm
şirkətlərinin adlarından səhifə yaradaraqinsanların etimadını qazanırlar.
Təəssüf ki, "facebook-klonlar” kifayət qədər aktivdirlər və onlarla mübarizə
aparmaq sosial şəbəkələrdə tənzimləmə mexanizminin olmamasından çətinliklər
yaradır”.Assosiasiya rəhbəri belə klon-səhifələrin onların adından
istifadə edən turizm şirkətlərinin imicinə mənfi təsir göstərdiyini bildirib: "Turistləri
diqqətli olmağa, belə vicdanı olmayan "iş adamları” tərəfindən aldanmamaq üçün
hərtərəfli məlumat toplamağa və sonra qərar verməyə çağırıram”.
Xoşagəlməz halların baş
verməməsi üçün
Əvvəllər turizm şirkətlərinə lisenziya verilməsinə birbaşa nəzarət
edən Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi hazırda lisenziyanın ləğvini bu sahədə
sahibkarlığın inkişaf etdirilməsinə şərait yaradılması kimi dəyərləndirir.Nazirliyin informasiya və ictimaiyyətlə
əlaqələr şöbəsinin rəisi Vüqar Şıxməmmədov nazirlik tərəfindən turizm
agentliklərinin fəaliyyəti ilə bağlı tövsiyələr verildiyini bildirir:
«Mehmanxana və turizm fəaliyyəti sahəsində lisenziyaların ləğv olunması birbaşa
sahibkarlığın inkişafı və bu sahədə çalışan sahibkarların stimullaşdırılmasına
gətirib çıxardı. Bu, həmçinin bu gün mövcud olan və mütəmadi sayı artan turizm
şirkətlərinin də təcrübə prosesi üçün imkan yaratdı. Dünyada turizmi inkişaf
edən ölkələrdə bu proses zaman-zaman həyata keçirilir. Bu, turizm bazarıdır və
burada zamanla ən pis xidmət göstərən şirkətlər ələnəcək və ən yaxşı xidmət
göstərənlər fəaliyyətini davam etdirəcəklər”. Nazirlik rəsmisi ümumiyyətlə, bu
sahənin nəzarətsiz qaldığını düşünmür: "Dövlət tərəfindən müəyyən monitorinqlər
aparılır. Bundan əlavə, ölkədə nazirliyin də dəstək verdiyi turizm assosiasiyaları
fəaliyyət göstərir. Onlar mütəmadi olaraq turizm şirkətləri ilə görüşlər
keçirir və öz tövsiyələrini verirlər”. V.Şıxməmmədov bir neçə dəfə həm
turistlərin aldadılması, həm onlara zəif xidmətin göstərilməsi və s. ilə bağlı
bu və ya digər şəxslərdən müraciətlər daxil olduğunu da təəssüflə bildirir.
Belə ki, bu cür xoşagəlməz halların baş verməməsi üçün həm Azərbaycana gələn,
həm ölkə daxilində turlardan istifadə edən yerli turistlər turizm şirkətlərinin
fəaliyyətindən istifadə etdikləri zaman «Turizm haqqında» qanunvericiliyə uyğun
olaraq müvafiq müqavilənin və əqdlərin bağlanılması qaydalarına ciddi nəzarət
etməlidirlər. Yəni, bu cür hallar baş verdikdə bununla bağlı məsələyə hüquqi
qiymət verilə bilsin: "Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi turizm agentlikləri ilə
görüşlərdə, ümumən ictimaiyyətə bununla bağlı müəyyən tövsiyələr verir”. Nazirlik
rəsmisi bildirir ki, gələcəkdə yaradılması nəzərdə tutulan Turizm Reyestri
problemin tənzimlənməsində mühüm rol oynayacaq: "Turizm şirkətləri və
mehmanxanalar həmin reyestrə daxil olacaqlar».
Ölkənin tanıdılması
istiqamətində problemlər ola bilər
"Millennium” turizm
şirkətinin rəhbəri Ruslan Quliyev də lisenziyaların ləğvini
turizm fəaliyyəti ilə məşğul olan sahibkarların işinin genişləndirilməsi
istiqamətində addım kimi dəyərləndirir. "Keçən ilin may ayından etibarən
müşahidələr ən azı minə yaxın turizm sahəsində diletant fəaliyyət göstərən
şirkətlərin mövcud olduğunu göstərdi. Bu şirkətlər həm ölkə daxilində, həm də ölkə
xarici üçün fəaliyyət göstərməyə başladılar. Turizmin inkişafından danışdığımız
bir vaxtda bu sahədəki xidmətlərin təqdim edilməsi mühüm məsələdir. Çünki
qarşıda hər şeydən əvvəl ölkənin tanıtımı durur. Hər bir halda ölkəyə gələn
turist ölkə haqqında yaxşı fikirlərlə getməlidir. Qeyri-peşəkar formada
xidmətin göstərilməsi ölkənin tanıdılması istiqamətində problemlər yarada
bilər». R.Quluyev hesab edir ki, ölkə başçısının fərmanı ilə yaradılacaq Turizm
Reyestri fiziki və hüquqi şəxslərin, bələdçilərin və digər subyektlərin turizm
fəaliyyəti ilə məşğul olması üçün tənzimlənmə yaradacaq. Belə ki, həmin
subyektlər reyestrdə qeydiyyatdan keçməlidirlər: "Yalnız bundan sonra hər yerdə
reyestr siyahısında adı olmayan qurumlarla çalışmağın arzu olunan olmadığı qeyd
ediləcək. Bütün dünya ölkələrində lisenziyaların verilməsi, turizm fəaliyyətinə
dövlətin nəzarət mexanizmi var. Reyestrin yaradılması statistikanın
monitorinqinin aparılması ilə bağlı mühüm bir məsələni ortaya çıxarır».
Xaosun qabağını almaq üçün
Turizm Assosiasiyası
sədrinin müşaviri Müzəffər Ağakərimov turizm fəaliyyəti ilə
bağlı lisenziyaların və otellərin lisenziyasının ləğvini təqdirəlayiq hesab
edir. Belə ki, bundan əvvəl onlar müəyyən məbləğ ödəyərək 5 illik lisenziya
alaraq fəaliyyət göstərirdilər. İndi isə buna ehtiyac yoxdur. Amma ümumilikdə
yeni sistem nəzarət mexanizmini itirib: "Nəzarət mexanizmini Mədəniyyət və
Turizm Nazirliyi, eyni zamanda, Azərbaycan Turizm Assosiasiyası birlikdə
işləyib hazırlamalıdır. O mənada ki, mütləq yeni fəaliyyətə başlayan turizm
şirkətlərinin siyahısı olmalı, fəaliyyətinin monitorinqi aparılmalıdır. Nəzarət
hər şeydən əvvəl tövsiyə vermək, yaxşı işlər üçün həvəsləndirməkdir”. Turizm
şirkətləri arasında dələduzların ola biləcəyini
istisna etməyən M.Ağakərimov bu cür hallarla qarşılaşmaqdan heç kəsin
sığortalanmadığını bildirir: "İnsanlardan bilet almaq bəhanəsi ilə pul yığmaq
halları ola bilər. Yəni yüzdən artıq normal turizm şirkəti ilə bir yerdə
dələduz şirkətlər də fəaliyyət göstərə bilər. Bu baxımdan, xaosun qabağını almaq üçün müəyyən
mexanizmlər işlənib hazırlanmalıdır. Yoxsa turizm bazarında xaos yarana bilər.
Əvvəllər qeydiyyatdan keçən turizm şirkətlərinin 300-dən çox olduğunu bildirən
M.Kərimov hazırda həmin şirkətlərin yalnız vergi orqanlarında qeydiyyatdan
keçdiyini bildirir: «Mən təklif edərdim ki, vergi orqanları turizm şirkətlərinə
icazə verəndə heç olmasa onların fəaliyyətə başlaması ilə bağlı assosiasiya
tərəfindən arayış alsınlar. Heç olmasa, onların adları siyahıda olsun,
ünvanları yazılsın, telefon nömrələri qeyd edilsin. Yeni yaranan turizm
qurumları haqında bu məlumatlar yoxdur. İstənilən adam turizm qurumlarının
xəbəri olmadan yalnız vergi orqanlarında qeydiyyatdan keçməklə turizm agentliyi
yarada bilər. Bu isə mənfi haldır”. M.Ağakərimov hesab edir ki, həmin
şirkətlərin etibar qazanması, dayanıqlı olması üçün statistik göstəricilər
olmalıdır. Həmçinin turizm şirkətlərinin hansı regionlar, məsələn, ərəb
ölkələri, Asiya və ya Avropa ölkələri ilə işləməsi ilə bağlı təsnifat
olmalıdır: "Tədbirlərdə iştirak etmələri üçün turizm qurumları onları yığa
bilməlidir. Ancaq yeni yaranan turizm şirkətlərinin siyahısı yoxdur. Turizm
şirkətlərinin fəaliyyətində mütləq tövsiyələrə tələbat var. Kimsə öz evində
oturub turizm şirkəti açır. Bəs ona kim nəzarət edəcək? Bu baxımdan boşluq yaranıb.
Turizm bazarı tənzimlənməlidir. İndi yeni yaranan şirkətlərin statistikasını
öyrənmək üçün Vergilər Nazirliyi də dəqiq rəqəm deyə bilməz».
Göründüyü kimi, yeganə çarə Turizm Reyestrinin işlək olacağı günə
qalıb. Yəqin yalnız onda insanlar turizm şirkətlərinin xidmətindən istifadə
edərkən rahat şəkildə dərindən nəfəs ala biləcəklər.
Təranə Məhərrəmova