Trampın qələbəsi Cənubi Qafqaza necə təsir edəcək?
Birləşmiş
Ştatlarda prezident kürsüsünə əyləşəcək respublikaçı Donald Trampın yaxın dörd
ildə xarici siyasət kursunu hansı prinsiplər üzərində quracağı geniş müzakirə
mövzusu olaraq qalır. Demək olar ki, hər gün Qərb və Rusiya mətbuatında bu
məsələ ilə bağlı məqalələrə, ekspert rəylərinə rast gəlmək olur. Həmin
məqalələrdə daha çox gələcək ABŞ administrasiyasının Rusiya ilə münasibətləri
necə quracağı, hansı dəyərlərə üstünlük verəcəyi analiz edilir. Bəs görəsən, Ukrayna
torpaqlarının işğalına görə, Rusiyaya tətbiq edilən sanksiyaların taleyi necə
olacaq - yeni administrasiya onları aradan qaldıracaq, yaxud dəyişməz saxlayacaq?
Bu suallara ən müxtəlif prizmalardan cavab axtarılır.
Yeri
gəlmişkən, Fransanın "Le Journal International” nəşrində ABŞ-ın gələcək
prezidentinin Cənubi Qafqaz siyasətinin necə olacağına aydınlıq gətirilməyə cəhd
göstərilib. Onun əvvəlki administrasiyanın yürütdüyü siyasətə sadiq qalacağı,
yaxud, əksinə, yeniliklərə üstünlük verəcəyi şərh edilib. Əvvəlcə, qeyd edilir
ki, Trampın gələcək siyasətinin postsovet məkanında, o cümlədən Cənubi Qafqazda
necə olacağı, hansı prinsiplər üzərində qurulacağı həyəcanla gözlənilir. ABŞ və
ətraf aləm demokrat Hillari Klintonun qələbəsinə köklənmişdi, lakin
respublikaçı Donald Tramp bütün proqnozları alt-üst edərək, rəqibini
məğlubiyyətə uğratdı. Müəllifin qənaətinə görə, H.Klinton qələbə qazansaydı,
Rusiya ilə sərt davranacağına, Ukrayna böhranının başa çatacağına inam var idi.
Lakin artıq hər şey arxada qalıb və indi diqqət yeni administrasiyanın Cənubi
Qafqazda, xüsusən də Gürcüstanda prioritetlərini necə quracağına yönəlib. Qeyd
edilir ki, Gürcüstanın prioritet kimi götürülməsi bir sıra səbəblərlə bağlıdır.
Ən əsası bu ölkə Qərblə, xüsusən də NATO ilə sıx əməkdaşlıq edir. Bundan əlavə,
Rusiya ilə münasibətləri demək olar ki, yoxdur. Nəşrdə dərc edilən məqalədə qeyd
edilir ki, Vaşinqton 2004-cü ildə Gürcüstanda Qərbyönlü prezident Mixail
Saakaşvilini hakimiyyətə gətirmiş "qızılgül inqilabı”na dəstək verib. Bu dəstək
Rusiya ilə 2008-ci ilin avqustunda Tbilisinin məğlubiyyəti və separatçı Abxaziya
ilə Cənubi Osetiyanın Moskva tərəfindən tanınması ilə başa çatmış müharibəyə
səbəb olub. Bir faktı da qeyd edək ki, milyarder dörd il bundan əvvəl, 2012-ci
ildə Cənubi Qafqazda olub. Tramp o zaman Batumidə hündür mərtəbəli "Tramptauer” adlı mehmanxana tikmək istəyib. Elə
həmin il Tramp Nyu-Yorkda Gürcüstanda ən hündür iki bina tikmək barədə müqavilə
imzaladı. Hər iki obyektin inşası 250 milyon dollara başa gəlməli idi. 2012-ci
ilin aprelində Tramp o zaman prezident olan Mixail Saakaşvilini "unikal lider”
adlandıraraq, onu "bütün dünyanın danışdığı şəxs” adlandırıb. Gürcüstan prezidenti
isə onu öz növbəsində "Şöhrət” medalı ilə təltif etmişdi. Lakin bu obyektlər
tikilməmiş qaldı. Eks-prezident isə hazırkı hakimiyyəti Trampın Gürcüstana
milyardlarla investisiya yatırmaq istəyini əngəlləməkdə ittiham edir: "Biz ABŞ
prezidentinin şəxsən investisiya yatıra biləcəyi ölkələrdən biri ola bilərdik.
Lakin ən əhəmiyyətli məsələdə arzularımız heç oldu və ölkəmizin perspektivini
itirdik”.
Məqalədə
daha sonra qeyd edilir ki, Cənubi Qafqazın digər iki dövləti Azərbaycan və
Ermənistan da Trampın diqqət mərkəzində olacaq: "Ermənistan Moskvanın bölgədə
əsas müttəfiqidir. Azərbaycan isə daha müstəqil xarici siyasət yürüdür. Bakı
Moskvadan fəal şəkildə silah alır, amma Yerevanın 2015-ci il yanvarın 2-də
daxil olduğu Avrasiya İqtisadi İttifaqına (Aİİ) daxil olmaqdan imtina edir.
Azərbaycanın həmçinin təbii ehtiyatlar satdığı Avropa İttifaqı ilə əhəmiyyətli
maliyyə sazişləri var. Total, ENI və British Petrolum Azərbaycan neftini
Türkiyə ərazisindən Avropaya çatdıran Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəmərinin əsas
səhmdarları sırasına daxildir. Burada Amerikanın üç şirkətinin - Chevron,
Conoco Phillips və Amerada Hessin də payı var”. Məqalədə daha sonra belə bir
sualla çıxış edilir - Bəs Tramp Qafqazı necə tanıyır? Ardınca da qeyd edilir
ki, o, öz biznesində Gürcüstan və Azərbaycanda dəbdəbəli otellərin inşası
imkanını nəzərdən keçirib: "Hər iki layihə alınmayıb, amma Tramp ailəsi
bölgənin iqtisadi və strateji məsələləri ilə tanış ola bilib.Resursca
yoxsul ölkə olan, iqtisadiyyatını hakim elitanın diddiyi Ermənistan nyu-yorklu
maqnatda heç vaxt xüsusi maraq doğurmayıb. Hər şeyə əsasən, o siyasətçi kimi
deyil, investor kimi mülahizə yürüdür.Bu onun milyarder statusu və
biznesmen keçmişi ilə izah olunur, ancaq prezidenti olduğu dünya dövlətinin
geostrategiyasını gözlənilməz edir”.
Məqalədə
daha sonra Cənubi Qafqaz liderlərinin Donald Trampa göndərdikləri təbrik məktublarına
toxunulub. Məsələn, qeyd edilir ki, Gürcüstan prezidenti Georgi Marqvelaşvili
üçün əsas məsələ Rusiya ilə münasibətlərdə dəstək və ölkənin NATO-ya üzvlük
məsələsidir. Bu isə Amerikanın Gürcüstanla bağlı əvvəlki siyasətinin
qorunmasını xahiş etməkdir. "Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin məktubunda vurğu ABŞ-ın Minsk qrupundakı vasitəçilik
roluna düşür.O, Amerikanın yeni
liderinə ölkə ərazisinin 20 faizinin erməni separatçılarının nəzarəti altında
olduğunu xatırlatmaq fürsətini əldən buraxmayıb. Bakı ümid edir
ki, Vaşinqton onun ərazi tələblərini dəstəkləyəcək”, - deyə məqalədə
vurğulanır. O ki qaldı Ermənistan prezidenti Serj Sarkisyanın məktubuna,
məqalədə qeyd edilir ki, bu məktub daha dumanlı təsir bağışlayıb: "S.Sarkisyan
yeni prezidentin təcrübəsini və iki ölkənin sıx münasibətlərini salamlayır.
Ermənistanın mövqeyinin özəlliyi onun böyük və nüfuzlu diasporasından
ibarətdir. O, iki dövlət arasında körpüdür və daha çox Hillari Klintonu
dəstəkləyirdi. Lakin Ermənistan hökuməti Amerika-Rusiya münasibətlərinin
yaxşılaşmasından yalnız uda bilər. ABŞ-dakı erməni diasporası istəyərdi ki,
Klinton Türkiyə-Ermənistan münasibətlərinin yaxşılaşmasına, xüsusən də
Ankaranın qondarma erməni soyqırımını tanıması məsələsinə şərait yaratsın.Əsassız ümidlərdir, çünki Vaşinqton üçün ən
başlıcası Türkiyə ilə yaxşı münasibətləri saxlamaqdır”. Müəllifin gəldiyi son
nəticə odur ki, Amerikanın Qafqaz siyasəti ən yaxın
perspektivdə dəyişilməyəcək.
Azər NURİYEV