Tramp dediklərini edən prezident ola biləcəkmi?
Donald Tramp - növbəti dörd ildə dünyanın
fövqəldövlətinə rəhbərlik edəcək şəxs. Bəlkə də bu fikri bir müddət əvvəl kimsə
səsləndirsəydi, həmin şəxsi dərhal proseslərdən baş çıxarmamaqda, hətta siyasi
savadsızlıqda günahlandırardılar. Reallıq isə budur ki, bu şəxs növbəti müddətə
ölkəyə rəhbərlik edəcək.
"Hər dörd amerikalıdan biri ən əmək qabiliyyətli
yaşında işsizdir, hər beş ev təsərrüfatından birində heç kim işləmir. 45 milyon
amerikalı ərzaq talonu alır, 47 milyon isə yoxsulluq içində yaşayır.
Miqrantlara yer verilməməlidir,kasıb şəhərlilər əziyyət çəkir, afro-Amerika
və Latın Amerikası icmaları əzab çəkir. Xaricdə hərbi avantüralara
qarışırıq.Hökumət həmin müharibələri uda bilmir. Dəyişikliklər xarab
sistemin içindən qaynaqlana bilməz – bizim sistem xarab olub”.Məhz bu şüarlarla
seçkilərə gedən Trampı az qala hər gün gülüş obyektinə çevirmişdilər. Nəticədə
isə elə bu şüarlar onu prezident elədi. Maraqlıdır ki, bütün televiziya
şirkətləri, ən öndə gedən qəzetlər seçki kampaniyası başlayandan bəri ona qarşı
kampaniya apardılar. Seçkilər zamanı partiyadaşları, önəmli şəxslər ondan
dəstəyini geri çəkdi. Hətta onun seçki kampaniyasına yığılan pullar Klintonun
kampaniyasına yığılan puldan iki dəfə az olsa da, barəsində irqçi, faşist imici
yaradılsa da, nəticədə prosesdən qalib çıxdı.
Beləliklə, Trampın 45-ci ABŞ prezidenti seçilməsi
qlobal miqyasda son illərin ən böyük sürprizi oldu.Olan olub və indi hamı
"Tramp necə seçildi?”, "45-ci ABŞ prezidenti nələr edəcək, nələri dəyişəcək?”
suallarına cavab axtarır.
Donald Tramp
kimdir?
Heç kimə sirr deyil ki, Tramp həm ABŞ, həm də dünya
üçün fərqli bir profilə malikdir. Onu fərqli edən sistemin içərisindən
gəlməməsi və mübahisəli bir xarakterə sahib olmasıdır. Donald Tramp 1946-cı ilin
14 iyun tarixində ABŞ-ın Nyu-York ştatının Kunise şəhərində doğulub. Atası Fred
Krist Tramp, anası Meri Enn Maklauddur. Ata tərəfdən alman əsilli olan Trampın
anası isə şotland ailənin qızıdır. Trampın iki bacısı, iki qardaşı var. Orta
məktəbi doğma şəhərində oxuyan Trampı daha sonra özəl hərbi internat məktəbinə
göndəriblər. 70 illik həyatı boyu müxtəlif layihələrə imza atıb. İnzibatçı, əmlakçı...
daha sonra inşaat sahəsinə daxil olub. Demək olar ki, dünyanın hər yerində
məşhur "Tramp towers” binalarını inşa etdirib. Tramp televiziya proqramı
hazırlayıb, kitab yazıb. Öz biznes karyerasını atasının şirkətində başlayan
Donald daşınmaz əmlak sahəsində fəaliyyət göstərib. Sinsinatti və Ohayoda çoxlu
sayda daşınmaz əmlak əldə edən Tramp daha sonra bu əmlakı satışa çıxarır və 12
milyon dollar qazanır. Bunun 6 milyon dollarını atasının şirkətinə xalis gəlir
kimi verən yeni biznesmen əldə etdiyi kapitalı götürərək Nyu-Yorka gəlir və
məşhur Manhettendə yerləşir. Nyu-Yorkda dövr edən böyük kapitalı görən Tramp bu
şəhərə yerləşmək qərarına gəlir. İnşaat şirkəti quran Donald qısa müddət
ərzində Nyu-Yorkun və Pensilvaniyanın iri inşaat layihələrini əldə edərək
kapitalını artırır.
Onun şirkəti qısa müddət ərzində Nyu-Yorkun iri
stansiyalarının, yollarının, körpülərinin tikintisini və yenidən qurulmasını
həyata keçirir. Məşhur avtomobil, geyim, saat markaları kimi, "Tramp” sözü də
daşınmaz əmlak bazarında əsl brend sayılır. İndi dünyada ona məxsus olan
daşınmaz əmlakın və şirkətlərin sayı-hesabı yoxdur.
İslahatçı,
demokrat və iki dəfə respublikaçı
Maraqlısı odur ki, Donald dörd dəfə partiyasını
dəyişib - Əvvəlcə İslahatlar Partiyasının, sonra demokrat, iki dəfə də
respublikaçıların üzvü olub. Trampı məşhurlaşdıran təkcə onun biznesi yox,
ekstravaqant həyat tərzi və açıq ünsiyyət qurmaq bacarığıdır. Dünyanın "əmlak
kralı” sayılan Donald Tramp təkcə inşaat sektorunda uğur qazanmayıb. Amerikalı
biznesmen həm də televiziya və radioda məşhur sima və yazıçıdır. Tramp
"Namizəd” realiti-şousunun icraçı prodüseri və aparıcısı olub. "Miss Kainat”, "Miss
ABŞ” və "Miss Teen USA” gözəllik müsabiqələrini keçirən "Miss Universe
Organization” şirkətinin bir hissəsi Trampa aiddir. Onu da qeyd edək ki, müsəlmanları
təhqir etməklə və başqa səs-küy salmış danışıqları ilə özünə "qalmaqallı
siyasətçi” imicini qazandıran amerikalı milyarder 3 dəfə evli olub, 5 uşağı
var.
Birinci ledi
Dünyanın ən qüdrətli dövlətinin yeni birinci xanımı
Melaniya Tramp sloveniyalıdır və fotomodel olub. Sloveniya gözəli daim həyat
yoldaşını dəstəkləməsi və ona inanmasını ilə tanınıb."Mən Trampa
inanırdım. Mehribanlıq həmişə hər şey deyil. Mənim onu sevməyimə də səbəb budur”,
- deyə o, qeyd edib. 1970-ci ildə Sloveniyada anadan olan Melaniya karyerasına
16 yaşında Milan və Parisdə keçirilən gözəllik yarışmalarına qatılmaqla
başlayıb və tez bir zamanda uğur qazanıb. 1999-cu ildə "Allure” jurnalında işə
başlayarkənTrampla tanış olub. Nyu-Yorkda model kimi fəaliyyətini davam
etdirərkən isə onların münasibəti daha da yaxınlaşıb.2005-ci ildə
Melaniya Trampa ərə gedib. Onların möhtəşəm toyuna bir milyon dollar
xərclənib.Maraqlıdır ki, Donald Tramp ölkəsinin yeritdiyi qaçqın
siyasətinə qarşı çıxmasına baxmayaraq, öz həyat yoldaşı da qaçqındır. Melaniyanın
toyda geyindiyi 300 min dollar dəyərindəki "Christian Dior” markasına aid,
bütün zamanların ən ikonik gəlinliklərindən biri uzun müzakirələrə səbəb olub.
Model eyni gəlinliklə "Vogue” jurnalının da qabığını bəzəyib.
Trampdan
gözləntilər
İndi hamını belə bir sual düşündürür - seçkidən
əvvəl Rusiya ilə barışmaq, Meksika ilə Amerika arasına divar çəkmək (və pulu da
Meksika hökumətinin ödəməsini tələb edir), müsəlmanları ölkəyə buraxmamaq
istəyən, qadınlar haqda nalayiq danışan Tramp görəsən indi özünü necə aparacaq?
"Onun ətrafında məsləhətçiləri var, Konqres var, məhkəmə var. Yəqin nəyisə ona
başa salacaqlar. Amma o da mümkündür ki, Tramp çox çılğın bir prezident olsun
və onu cilovlaya bilməsinlər. Hələlik heç nə bəlli deyil. Danışmağına danışırdı,
amma başqa cür siyasət aparacaq? Bəri başdan nəsə demək olmur”, - deyə
ekspertlərdən biri bildirib.
Ekspertlər qeyd edir ki, Trampın prezident seçilməsi
ABŞ-ın xarici siyasətində əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb olacaq. Ən diqqət
çəkən məsələlərdən biri Tramp prezident seçildikdən sonraABŞ-Rusiya
münasibətlərinin hansı forma və məzmunda olacağıdır.Ehtimal etmək olar
ki,Moskva özü ABŞ-la yaxınlaşmağa maraq göstərəcək.Trampın isə qarşılıqlı
güzəştlərsiz Rusiyaya əl uzadacağı inandırıcı deyil. ABŞ-ınYaxın Şərq
siyasətində də tezliklə əhəmiyyətli dəyişiklik gözləmək sadəlövhlük olardı.
Bununla belə, burada da ciddi korrektələr gözləmək olar. İŞİD və terrorçulara
qarşı daha sərt addımların şahidi ola bilərik.
"66
milyon dollarlıq büdcə ilə seçkiləri "udmaq” möcüzədir”
Dünya mediası ABŞ-da
prezident seçkilərinin gözlənilməz nəticəsindən, respublikaçıların namizədinin
qələbəsindən yazır. Məsələn, "Nyu York
Tayms” qəzeti Trampın qələbəsinin səbəblərini araşdırıb. Məqalədə cəmi 66
milyon dollar büdcə ilə seçkiləri qalib başa vurmaq möcüzə adlandırılıb:
"Donald Trampı seçməklə ABŞ xalqı cilovu öz kampaniyasını dövlətə etimadsızlıq
əsasında quran, bütün siyasətçiləri işdən qovacağını deyən adama verdi. Xalqın
arzuları kimi qəzəbini də yönləndirəcəyinə söz verən, dəyişiklik deyil,
vurub-yıxmağı vəd edən şəxsi prezident seçdi. Trampın
prezidentliyinin sonuclarını ehtimal etmək çətindir. Çünki Klintona qarşı
kampaniyası dövründə bu adamın siyasətindən çox şəxsiyyəti diqqət çəkirdi.
Dedikləri isə minlərlə adamın küçələrə, etiraz aksiyalarına çıxmasına səbəb
olurdu. Amma Tramp ABŞ-ın "Böyük tənəzzül”dən əziyyət çəkmiş kənd icmaları və
ağdərili işçi qüvvəsinin rəğbətini qazana bilib. Həqiqəti söyləməyə, qaydaları
yenidən yazmağa və yoluna çıxanları hətta təhqir etməyə hazır görünən maqnatın
seçilməsi özünü hər şeydən kənarda hiss edən kütlənin üsyanı oldu. Trampın
qələbəsi sarsıtdı, çaşdırdı, eyni zamanda sanki Obama siyasətinə ittiham hökmü
oxudu”.
Məqalədə o da qeyd edilir ki, siyasətçilər, iqtisadçılar, hərbçi və
diplomatların əksəriyyəti Trampın verdiyi vədlərin yerinə yetirilməsini
mümkünsüz sayır: "Məsələn, onun müsəlmanların ABŞ-a buraxılmamasıyla bağlı təklifi
Vaşinqtondakı demokratları da, respublikaçıları da yerindən oynadıb. Onun
Meksika hökumətini sərhəddə divar çəkməyə məcbur edə biləcəyinə çox az adam
inanır. İraq və Suriyada İŞİD-i bombalamağın da qəzəbli nitqdən artıq bir şey
olub-olmamağını isə bircə Tramp bilir. Xalqın Trampın planlarına xeyir-dua
verib-vermədiyini göstərən faktlar da qarışıqdır. Bir tərəfdən, seçicilər
Respublikaçıların çoxunun Senatda qalmasına razılıq veriblər. Digər tərəfdən,
sorğular miqrant məsələsinin seçicilərdən ötrü bir o qədər əhəmiyyətli
olmadığını göstərib. Sorğularda iştirak edənlərin yarısı Trampın Meksika ilə
sərhədə divar çəkdirməyinin əleyhinə olduğunu söyləyib”.
ABŞ-ı etirazlar bürüdü
Son
məlumatlara görə, ABŞ-ın bir neçə şəhərində Donald Trampın seçkilərdə qalib
gəlməsinə etiraz aksiyaları başlayıb. Ağ Evin qarşısında yüzlərlə insan gecə
şam yandıraraq etiraz edib. Minlərlə etirazçı "Sən mənim prezidentim deyilsən”
qışqırıb və iş adamının narıncı kuklası yandırılıb. Onun rəqibi Hillari Klinton
etirazlara son qoyulmasına çağırsa da, aksiyalar dayanmayıb. Nyu Yorkda
minlərlə insan "Tramp Tower” qarşısında nümayiş keçirib, onun miqrasiya, LGBT
haqları və reproduktiv haqlar barədə siyasətinə etiraz edib. 15 nəfər həbs
olunub. Kaliforniyada bəzi etirazçılar dükanların pəncərələrini sındırıb və
polis onlara gözyaşardıcı qazla cavab verib. Los Ancelesdə Trampa qarşı kütləvi
nümayişə görə əsas yol bağlanıb. Çikaqoda kütlə "Tramp Tower”in girişini
tutaraq "Trampa yox, faşist ABŞ-a yox” şüarları səsləndiriblər. Bundan başqa,
Filadelfiya, Boston, Seatl və San Fransiskoda da nümayişlər keçirilib.
Azər NURİYEV