Təsnifi Hacıbaba dəb saldı...
Bal kimi səsi olan Hacıbaba Hüseynovun 100 illik yubileyi qeyd edilir
Gözümü dünyaya açandan onun ifası qulaqlarımda, səsi yaddaşımdadır. Televizorun
ağ-qara ekranından "Qarpız kəsdim bal kimi...” deyə səsi ətrafa yayılardı.
Əlindəki dəfi ahəstə çala-çala özünü müşayiət edərdi. Səsi də elə bal kimi idi.
O zaman bu köhnə kişinin qədim səsi mənə çox uzaq illərin arxasından gəlirmiş
kimi eşidilərdi. Amma ata-anamın "Hacıbabadı...” deyə məhəbbətlə
söyləmələrindən yaxşı xanəndə olduğunu anlayardım. Böyüdükcə, qulağım və zövqüm
muğam səsinə alışdıqca muğam ifaçısı Hacıbaba Hüseynovun həqiqətən böyük
sənətkar olduğuna inanır və ona olan sevginin böyüklüyünü başa düşürdüm.
Bu il isə bu böyük sənətkarın - Azərbaycan musiqi sənətinin görkəmli
nümayəndəsi, tanınmış pedaqoq, respublikanın Xalq artisti Hacıbaba Hüseynovun 100
illik yubileyi qeyd edilir. "Qədim xanəndəlik sənəti ənənələrinin layiqli
davamçılarından biri kimi Hacıbaba Hüseynov muğamı və bədii sözü ahəngdar
şəkildə uzlaşdırmış, yüksək ifaçılıq mədəniyyətinin parlaq nümunələrini
yaratmışdır. Təsirli və məlahətli səsə malik sənətkar mahir ifaçısı olduğu
rəngarəng muğamlarla yanaşı, çoxsaylı təsniflər və xalq mahnıları ilə
musiqisevərlərin qəlbində silinməz iz qoymuşdur” deyə ölkə başçısının Azərbaycanın musiqi mədəniyyətinin inkişafı və təbliğində
təqdirəlayiq xidmətləri olan ustad sənətkarının yubileyinin keçirilməsi
ilə bağlı sərəncamında qeyd edilir.
H.Hüseynovun səs diapazonu o qədər geniş olmasa da,
öz tembrinə görə təsirli və məlahətli idi. Xanəndənin zəhmətsevərliyi və sənət
axtarışları nəticəsində əldə etdiyi ifaçılıq texnikası, poeziya və muğamı
yüksək bədii zövqlə uzlaşdırma qabiliyyəti muğam biliciləri və musiqisevərlər
tərəfindən yüksək dəyərləndirilib.
Amma
məni yamsılama...
Hacıbaba Hüseynov Bakıda, Çəmbərəkənd məhəlləsində,
dənizçi Hüseynəli Hacıbaba oğlunun ailəsində anadan olub. Ruhani ailəsində
böyüyüb. Erkən yaşlarında məscidlərdə, yas məclislərində nohə və mərsiyyə
söyləyərmiş. 1938-ci ildə xanəndə Zülfü Adıgözəlovun plastinkasını əldə edən
Hacıbaba Hüseynov xanəndənin oxuduqlarını təkrar edir, onu yamsılıyarmış.
Dostları da gənc Hacıbabaya "sən
oxuyanda elə bilirik Zülfü oxuyur” deyərmişlər. 1941-ci ildə Böyük Vətən müharibəsinin
başlaması ilə, gənc Hacıbaba muğam oxumağa fasilə verib "Parkommuna zavodunda
tornaçı işləməyə başlayır. Öz dediyinə görə, ucadan olmasa da, ürəyində həmişə
muğam oxuyarmış. Müharibə bitəndə o artıq xanəndə kimi tanınırmış. Baldızı Sara
Qədimova onu görkəmli pedaqoq, tarzən Əhməd Bakıxanovla tanış edir. Əhməd
müəllim gənc Hacıbabanı öz ansamblına işə gətirir. Gənc xanəndə həmin ansamblda
üç il çalışır. O, güclü hafizəsi sayəsində eşitdiyi dini musiqi nümunələrini,
muğamları dərindən mənimsəmiş, əruz vəzninin qayda-qanunlarını öyrənərək
qəzəllər yazmağa başlamışdı. Həmin vaxtlarda Hacıbaba Hüseynov ansamblla çıxış
edən xanəndələrdən, musiqiçilərdən, Əhməd Bakıxanovdan muğamın incəliklərini
öyrənir. O, ömrünün sonuna qədər Əhməd Bakıxanovu özünün əsas ustadı hesab
edir. Toylarda nağara çalan Hacıbabanı, bəzən toy sahibləri oxutdurarmışlar.
Hacıbaba Hüseynov xatirələrinin birində danışıb: "Bir gün Zülfü Adıgözəlova
söyləyirlər ki, bir cavan oğlan var, nağara ifa edir və oxuyur, yaman səni
yamsılayır. Zülfü məni öz yanına - Konservatoriyaya çağırdı və oxumağımı xahiş
etdi. Oxuyub qurtarandan sonra dedi ki, yaxşı oxuyursan, amma məni yamsılama. O
vaxtdan öz ifa tərzimi seçdim”.
400-ə yaxın
qəzəl, müxəmməs, qitə, təmsil...
1963-cü ildə - Zülfü Adıgözəlovun vəfatından sonra, Əhməd Bakıxanov Hacıbaba
HüseynovuAzərbaycan Dövlət Musiqi Məktəbindəmuğamatdan dərs deməyə dəvət edir. Hacıbaba
Hüseynov daim saflığını qorumağa çalışdığı muğamın tədrisi sahəsində uzun illər
səmərəli fəaliyyət göstərib və məşhur xanəndələrin bütöv bir nəslinin
yetişdirilməsinə böyük əmək sərf edib. Xanəndə
ömrünün sonuna qədər, 30 il ərzində dərs deyib, xanəndələr yetişdirib. Onun səhnə fəaliyyəti ilə Asəf Zeynallı
adına Musiqi Texnikumunda (indiki Azərbaycan Milli Konservatoriyası nəzdində
Musiqi Kolleci) müəllimliyi bir-birini tamamlayıb.
H.Hüseynovun
tələbələri arasında Nəzakət Məmmədova, Qədir Rüstəmov, Səxavət Məmmədov,
Zaur Rzayev, Teymur Mustafayev, Aqil Məlikov, Səfər Mirzəyev, Sabir Əliyev,
Bilal Əliyev, Zabit Nəbizadə, Sahib İbrahimov və b. görkəmli sənətkarların
adları var. Ağaxan Abdullayev, Məmmədbağır Bağırzadə və Alim Qasımov Hacıbaba
Hüseynovun birbaşa tələbələri olmasalar da, onun ifasından çox bəhrələniblər və
məktəbini layiqincə təmsil ediblər.
Xalqartisti,
tarzən Vamiq Məmmədəliyev Hacıbaba Hüseynovu 20-ci əsrin ən
böyük xanəndələrindən biri adlandırır: "Muğamda bir müşayiətçi kimi ondan çox
incəliklər öyrənmişəm. Belə sənətkarlar həmişə dünyaya gəlmir. Hacıbaba
mərsiyələri çox dinləyib.Onlara özü söz qoşub oxuyardı.Seyid Əzimi çox sevərdi.Onun qəbrini
ziyarət edib.Hər adamla oturub söhbət eləməzdi.Mən
Asəf ZeynallıadınaMusiqi Texnikumunda
tələbə olarkən 4 il onun dərslərində pulsuz konsertmeyster işləmişəm, "Burada
bir rəngi çal, burada gözlə...” deyə orada bişmişəm.Xanəndə
müşayiət etməyin də öz qanunları var. Hacıbaba özü 4 sinif qurtarıb, savadı
olmayıb, amma toylarda yetişib.Əkrəm Cəfər, Əli
Fəhmi, Həkim Qəni, Hacı Mayılla söhbətlərdə bişib.Zülfüdən çox şey götürüb.O vaxt xanəndələr bir-birinə
qəzəl verməzdilər, paxıllıq olub.Təsnifi Hacıbaba dəb
saldı, ondan sonra toylarda təsnif oxumağa başladılar.Həmişə
deyirdi,ki, bu təsnifləri dəbdə qalmaq üçün
oxuyuram. Özü də gözəl qəzəllər yazıb oxuyurdu, nəbzi tutanadamidi, elə nöqtələrə toxunardı ki, toylarda hamı onu
tələb edirdi. O, azsaylı xanəndələrdəndir ki, böyük pərəstişkar ordusu vardı,
məclisə dəf əlində daxil olanda hamı ayağa dururdu.Bəzi
xanəndələr dəfi özü götürməzdilər, ar bilərdilər, kimsə onun dəfini daşıyırdı,
amma Hacıbaba deyirdi ki, yox, özüm aparacağam dəfimi, bu, mənim sənətimdir.Səsində bir qətrə də xariclik yox idi.Səsinə baxan idi, məclisdə yemək yeməzdi, ancaq çay-meyvə.Deyərdi
ki, xanəndə gərək səsi olmayanda da oxuya bilsin, səs olanda oxumağa nə var
ki!İnanmırdı ki, ona Filarmoniyada yubiley keçirsinlər.Deyirdi
ki,kimqoyar məni o səhnəyə?Başım keçəl, burnum böyük, qarnım yekə.Özüm də qara divə oxşayıram.Amma ona çox gözəl yubiley keçirdilər”.
Əməkdarartist,kamançaifaçısıMirnazimƏsədullayevHacıbabaHüseynovla uzun illər birgə çalışıb: "Ustadın sözü və ritmi həmişə rəvanidi.Hacıbaba müəllim insankimiqayğıkeş, sənətkar vəpedaqoqkimiisə öyrənmək istəyən hərbirtələbəyəböyüksevgiilə sənətinsirriniöyrədən,elşənliklərindəözpozitiv, şən ifaları ilə xalqın sevgisini qazanan bir sənətkar idi”.
Akademik
Rafael Hüseynov isə 30 ildən çox müddətdə apardığı tədqiqatlar, çoxlu sayda əlyazma və
arxiv materialları, eləcə də sənət xadimlərimizlə müntəzəm ünsiyyət və
müsahibələrinin bəhrəsi kimi meydana gətirdiyi "Hacıbaba Hüseynov” kitabında
yazır: "Məşhur xanəndə qədim muğamlarımızın
misilsiz ifaçısı olmaqla yanaşı, həm də istedadlı qəzəlxan idi. O, qəzəllərini
təkcə özü ifa etməyib. Həmin şeirlər bir sıra başqa xanəndələrin repertuarında
da yer tutmaqdadır. Görkəmli sənətkar uzun illər muğamatdan dərs deyərək
xanəndələr yetişdirib və yeni məktəb yaradıcısı kimi şöhrət tapıb”.
Hacıbaba Hüseynov ilk dəfə televiziya
ekranında görünəndə təqribən qırx yaşı varmış.Həmin
gün bəstəkar Cahangir Cahangirov onu studiyaya dəvət edib və studiyada tarzən
Əhsən Dadaşovun və kamançaçalan Fərhad Dadaşovun müşayiəti ilə "Zabul”, "Rast”
və "Şur” muğamlarını oxuyub.
Görkəmli xanəndənin yaratdığı çoxsaylı
təsniflər musiqi irsinə daxil olaraq muğam ifaçılığında geniş yayılıb. Görkəmli
xanəndə muğamda oxunan - Rast muğamının "Üşşaq” və "Hüseyni”, Novruz-rəvəndə,
digər muğamlarda olan "Şah Xətai” şöbələrinin ilk ifaçısı olub. Hacıbaba
Hüseynovun təşəbbüsü ilə Bayatı-Şiraz muğamının "Dilruba” şöbəsi dərsliyə əlavə
olunub.
Hacıbaba Hüseynov xalq yaradıcılığına da böyük
diqqət verib. O, Azərbaycanın müxtəlif bölgələrindən, habeləTürkiyəvəİraqdaoxunan
xalq yaradıcılıq nümunələrini təsniflərdə istifadə edib, beləliklə, xalqdan
topladığını yeniləmiş şəkildə xalqa qaytarıb, bu sənət əsərlərin daha da geniş
tanınmasına zəmin yaradıb.
Hacıbaba Hüseynovun ədəbi irsi 400-ə yaxın qəzəl,
müxəmməs, qitə, təmsil, qoşma və digər mənzumələrdən ibarətdir. O, musiqi
xəzinəmizə həm sözlərinin, həm də melodiyalarının müəllifi olduğu bir sıra
təsnifləri yadigar qoyub.
Əvəzolunmaz
ifa
Hacıbaba Hüseynov 1989-cu ildə - 70 illik
yubileyindən sonra ilk dəfə xarici səfərə İraq səfərinə gedir. Böyük bir
musiqiçi və ziyalı heyəti ilə yollandığı səfər anşlaqla qarşılanır. 1990-cı
ildə Türkiyənin Adana şəhərinə, 1991-ci ildə 1 ay ərzində Fransanın Paris,
Marsel, Leon, Monpelye, Belçikanın Brüssel şəhərlərində, İsveçrədə,
Hollandiyada konsertlər verir. Son səfəri 1992-ci ildə on iki nəfərlik musiqiçi
heyəti ilə İran İslam Respublikasına olur. İki ay çəkən səfər zamanı xanəndənin
İranda yadda qalan ifaları olur.
Milli musiqi mədəniyyəti
sahəsindəki xidmətlərinə görə H.Hüseynov 1989-cu ildə Azərbaycanın Əməkdar
artisti, 1990-cı ildə isə Xalq artisti fəxri adına layiq görülüb.
Hacıbaba Hüseynov 24 oktyabr, 1993-cü ildə
Sumqayıt şəhərində prokurorluq işçilərinin qonağı olur. Məclisdə çoxlu
söhbət edir, qəzəllərindən deyir və muğamlardan parçalar oxuyur. Axşama yaxın
evə gələn xanəndə birinci mərtəbədən səkkizinci mərtəbəyə liftlə qalxır, ancaq
mənzilinə ailəsinin köməkliyi ilə daxil olur. Ağır xəstəlikdən əziyyət çəkən
xanəndə həmin gecə vəfat edir.
Görkəmli xanəndə Birinci Fəxri Xiyabanda dəfn
olunub. Musiqi tariximizdə və insanların yaddaşında onun əvəzolunmaz ifası
qalıb.
Təranə Məhərrəmova