“Tələbə oxumursa, günah müəllimdədir” düşünmək düzgün deyil - Gör-götür
Ciddi təhsilin,
universitetdə hər şeyin qanunauyğun şəkildə qurulmasının tərəfdarıdır. Təhsil
müəssisəsinin rəhbəri olaraq bunu vacib bilir. Amma deyir ki, bəzən çətinə düşən,
problemlər yaşayan tələbələri görəndə özünün tələbəlikdə imtahan sessiyalarında
keçirdiyi həyəcan yadına düşür. Bu zaman onları başa düşməyə, daha yumşaq və rəhmli
qərarlar verməyə çalışdığını deyən müsahibimiz Memarlıq və İnşaat Universitetinin rektoru, professor Gülçöhrə Məmmədovadır.
- Məzunu olduğunuz universitetin 23 ildən sonra rektoru
təyin edilmisiniz. Söhbətə elə bununla başlayaq.
- Bəli,
burda təhsil almışam. Mən universitetə 1971-ci ildə qəbul olmuşam. Həmin il
Politexnik İnstitutunda (İndiki Azərbaycan Texniki Universiteti) memarlıq
fakültəsi təşkil olundu və ora ilk qəbul keçirildi. O vaxta qədər institutda
memarlıq fakültəsi ayrı deyildi, inşaat fakültəsinin içində bir ixtisas idi.
1975-ci ildə isə memarlıq fakültəsi bir neçə başqa fakültələrlə yanaşı,
Politexnik İnstitutundan ayrıldı, İnşaat Mühəndisləri İnstitutu yaradıldı və
biz təhsilimizi orda davam etdirdik. 1976-cı il isə institutunun birinci məzun
buraxılışı oldu, mən də ilk məzunlardan biri idim.
Universiteti
bitirəndən sonra da burda qaldım, demək
olar ki, 18 yaşımdan bu universitetdəyəm. Bura mənə doğma məkandır, ikinci
evimdir. Burda dostlarım, tanışlarım, rəfiqələrim, tələbə yoldaşlarım çalışır.
Bu illər ərzində mənimlə bir yerdə müəllimlik fəaliyyəti göstərən və
doğmalaşan, dostlaşan insanlar çoxdur. Bütövlükdə, universitetin kollektivi mənim
üçün əzizdir. Universitetin hər probleminə özümünkü kimi yanaşıram, hər uğuruna
öz nailiyyətim kimi sevinirəm.
- Təhsil alarkən nə vaxtsa həmin universitetin
rektoru olacağınızla bağlı ürəyinizdən bir istək keçmişdimi?
- Heç
vaxt elə fikirdə olmamışam. Çünki o zaman müəllim, professor, universitetin
rektoru biz gənclər üçün o qədər əlçatmaz, ucada dayanan, böyük ehtiramla
yanaşdığımız insanlar idi və şəxsən mənim heç
ağlıma da gəlməzdi ki, nə vaxtsa universitetin rəhbəri olaram. Əlbəttə, memar
olmaq istəyirdim. Hələ uşaq yaşlarımdan bu sahəyə olduqca böyük həvəsim var
idi. Mən hələ orta məktəbin 5-6-cı siniflərində olanda rəssamların həyatı, əsərləri
ilə maraqlanırdım, müxtəlif dünya muzeylərinin kolleksiyaları, onlara həsr
olunan kitabları oxuyub öyrənirdim. İncəsənətə maraq böyük idi və vaxt keçdikcə
bu, memarlığa da həvəs yaratdı. Orta məktəbin sonuncu siniflərində oxuyanda dəqiq
bilirdim ki, memar olacam. Universiteti də memar olmaq, bu sahənin elmi istiqamətində
fəaliyyət göstərmək həvəsi ilə bitirdim.
Amma
universitet vaxtı tale elə gətirdi ki, mən təhsillə bərabər ictimai işlərdə və
tələbə elmi cəmiyyətində də çox fəal iştirak edirdim. Bəlkə də bunlar çox kiçik
faktlardır, amma tələbə üçün önəmlidir. Mənim elmi işim o zaman ali məktəbtələbələrinin ümumittifaq müsabiqəsində diplom
aldı. Bu, mənə ruh verən amil idi. Universitetin 5-ci kursunda olduğum zaman
Moskvada sosialist ölkələrinin tələbələrinin qurultayı keçirildi. Azərbaycandan
4 nəfər getmişdi, onlardan 3-ü tələbə idi. Bizim universitetdən məni seçib göndərmişdilər.
Bunlar hamısı məndə daha fəal olmağa, ictimai işlərdə işləməyə həvəs yaratdı. Tələbə
kimi fəal idim, bu aktivlik də yəqin ki nəzərə çarpırdı. Mən 5-ci kursda
oxuyanda Azərbaycan İnşaat Mühəndisləri İnstitutu yaradıldı. Elə həmin il məni
institutun komsomol komitəsinin katibi - bütün institut tələbələrinin lideri
seçdilər. Əlbəttə, bu, fərqli hadisə idi. Düşünürəm ki, bu, gələcək həyatıma təkan
verən məqam oldu.
- Yəni, yol özü açılırdı...
- Bəli,
bu istiqamətdə yol açıldı. Bir müddət bu işdə çalışdım. Lakin elmi fəaliyyət məni
daha çox cəlb etdiyi üçün sonra kafedraya assistent keçdim. Eyni zamanda
dissertasiyam üzərində işləməyə başladım. Beləliklə, universitet mənim həmişəlik
iş yerim oldu.
- Rektor olmağınızdan danışanda bir müsahibənizdə
şans məsələsini də vurğulamısınız.
- Əsas
faktor zəhmət, insanın intellekti və məqsədyönlü fəaliyyətidir. Bunlar irəli
getməyə, kütlədən seçilməyə imkan verir. Yalnız zəhmətlə, özünü inkişaf etdirməklə
nəyəsə nail olmaq mümkündür. Bu amillərlə yanaşı yəqin ki, şansın da müəyyən
rolu var.
- Qeyd etdiniz ki, biz o vaxt rektora əlçatmaz
baxırdıq. Əlçatmaz deyəndə nəyi nəzərdə tutursunuz? Tələbələrin rektorun qəbuluna
getməsinin indiki qədər asan olmadığını, yoxsa ümumi ab-havanı?
-
Ab-hava elə idi ki, müəllimə bütövlükdə daha böyük hörmət, ehtiram var idi.
Universitetdəki atmosfer indiki qədər demokratik deyildi. İctimai, elmi işlərdə
aktiv tələbə olmağıma baxmayaraq, mən rektorun kabinetində heç vaxt olmamışdım.
Rektoru hərdənbir universitetin koridorunda, tədbirlərdə filan uzaqdan
görürdüm. 5-ci kursda komsomol komitəsinin katibi seçiləndə ilk dəfə rektorun
kabinetində oldum. Adi tələbələrin rektorla görüşmək, kabinetində olmaq, yaxud
onunla söhbət etmək kimi imkanları demək olar ki, yox idi.
İndiki
dövrdə universitetdə ab-hava daha demokratikdir. Mən hər ilin oktyabr ayında
bütün fakültələrin birinci kursunda təhsil alan tələbələrlə görüşüb söhbət edirəm.
Eyni zamanda il ərzində vaxtaşırı əlaçılarla, ictimaiyyətçilərlə, müxtəlif tələbə
qrupları ilə görüşürəm. Qəbul günlərim var və bu görüşlərdə tələbələri dinləyirəm.
- Rektor olaraq işə başladığınız ilk vaxtlarda da tələbələrə
bu qədər açıq idiniz, yoxsa bu münasibət zamanla formalaşdı?
- O
zamanda bu proseslər bütün ölkəmizdə, həmçinin, universitetlərimizdə gedirdi. Mən
bu mühiti daha müasir, demokratik və açıq etmək üçün mümkün qədər çalışırdım. Fəaliyyət
istiqamətlərimdən biri də tələbələrlə universitetin rəhbərliyi arasında ikitərəfli
əlaqənin yaradılmasıdır. Çalışıram ki, problemləri tələbələrdən eşidim, onları
maraqlandıran, narahat edən məsələləri öyrənim. Universitet rəhbərliyinin hansı
siyasəti apardığını və bunu nə üçün etdiyini tələbələrə izah etməyə və onlardan
dəstək almağa çalışıram. Bu, çox vacibdir. Təhsil prosesində iki tərəf iştirak
edir: müəllim və tələbə. Onların ikisinin də iradəsi, düşüncəsi, enerjisi bir
istiqamətə yönəlirsə, müsbət nəticə əldə oluna bilər.
- Sizə görə, tədrisin uğurlu alınmasında müəllimin,
yoxsa tələbənin payı çoxdur?
- Şərti
qiymətləndirmə aparsaq, bərabər olduğunu deyə bilərəm. Nə qədər müəllim tələbəni
öyrətməyə çalışırsa, bir o qədər də tələbə öyrənməyə hazır olmalı, bunu arzu
etməlidir.
- Amma son vaxtlar təhsillə bağlı yanaşmalarda müəllim
faktoru önə çəkilir. Deyirlər ki, müəllimin tədris metodu yaxşı olarsa, zəif tələbə
də oxumağa meyilli olar...
- Biz
özümüz də şagird, tələbə olmuşuq. Elə öz təcrübəmizdən danışaq, xoşumuza gələn,
öz fənnini gözəl bilən və gözəl çatdıran müəllimlərin dərsi bizim üçün daha
maraqlı olurdu. Gözəl çatdırmaq məsələsini xüsusi vurğulamaq lazımdır. Bu,
pedaqoji məharətdir. Bəzən gənclər öz ixtisasını da fənnini gözəl tədris edən
müəllimlərin təsiri altında seçir. Əlbəttə, müəllimin nüfuzunun,
professionallığının, pedaqoji bacarığının əhəmiyyəti böyükdür. Amma "tələbə oxumursa, günah müəllimdədir”
demək də düzgün deyil. Tələbə artıq 18 yaşına çatmış vətəndaşdır, onun şəxsiyyət
vəsiqəsi var, səsvermə hüququna malikdir, tam yetkin olmasa da, müstəqil
insandır. Ona görə, tələbə öz qarşısında məqsədlər qoymalıdır. Nə istəyir? Hara
çatmaq istəyir? Universitetə nə üçün daxil olub? Tələbə "bu müəllim yaxşı
deyil, ona görə dərsi yaxşı oxumuram” deyirsə, mən onu başa düşə bilmərəm. Əgər
sən qarşına məqsəd qoyub bu universitetə qəbul olmusansa, mütəxəssis olmaq istəyirsənsə,
bilik almaq üçün çalışmalısan. Müasir ali təhsildə tələbələrin sərbəst işləməsinə,
sərbəst bilik əldə etməsinə çox önəm verilir. Bunun üçün dərsliklər, elektron
kitabxana, elektron mühazirələr, internet var.
Azərbaycan
ali təhsil sistemindəki pedaqoqlar qədər heç bir qərb universitetinin müəllimi
tələbə ilə işləməyə vaxt sərf etmir. Ali məktəblərin professor-müəllim heyəti
öz fəaliyyətinə böyük məsuliyyətlə yanaşır, təhsilin keyfiyyətini təmin etmək
üçün tələbələrə həm auditoriyalarda, həm dərsdən kənar vaxtda kömək edir, məsləhətlər
verirlər. Universitet rəhbərliyi isə təhsilin nəticələrinə görə müəllimlərin
işinə qiymət verir. Qərb təhsil sistemində isə müəllimlər tələbələrin nə dərsə
davamiyyətinə, nə təhsilin müvəffəqiyyətinə görə məsuliyyət daşımırlar.
- Bəlkə elə bizim problemimiz də bundadır ki, tələbəni
hazıra öyrədirik?
- Bəli.
Biz bəlkə də tələbəyə bir qədər artıq himayədarlıq edirik. Nəticəsi də bu olur.
Tələbə oxumursa, müəllim yox, tələbə özü günahkardır.
- 18 yaşdan sonra gənclərin müəyyən məqsədləri
olmasını vurğuladınız. Həm də qeyd etdiniz ki, hər il birinci kursa qəbul
olanlarla görüşürsünüz. 18 yaşlı gənclərimiz universitetə məqsədli halda gəlirlərmi?
- Çoxu məqsədli
halda, öz ixtisasını istəyib gəlir. Düzdür, müxtəlif səbəblərdən təsadüfən düşənlər
də olur. Zaman keçdikcə biz onlarda bilik almaq iradəsini, mütəxəssis olmaq
arzusunu o qədər də hiss etmirik. Amma çalışırıq ki, onlarda da maraq yaradaq,
təhsil aldığı ixtisas barədə dolğun məlumat verək, onun gərəkli və perspektivli
olduğunu başa salaq. Qeyd etməliyəm ki, ölkəmizin inkişafı, memarlıq və inşaat
sahəsinin həm miqyas, həm keyfiyyət baxımından böyük nailiyyətləri bizim ixtisasların
reytinqini artırıb. Universitetimizə gələn tələbələrdə motivasiyanın xeyli
artması danılmazdır.
- Universitetdən sonra tələbələri gözləyən iş
dünyasından danışaq. Əvvəllər bu təyinatla idisə, bu gün şirkətlər universitetdən
artıq iş cəhətdən təcrübəli kadrlar gözləyirlər. Kadrları hələ universitetdə ikən
iş dünyasına hazırlamaq cəhətdən hansı işləri görürsünüz?
-
Universitetin 4-cü kursunu bitirmiş tələbənin tam hazır mütəxəssis kimi
istehsalata getməli olduğunu hesab edən biznes rəhbərləri səhv düşünürlər. 4 illik bakalavr təhsili – baza təhsilidir. İstehsalatda
gənc mütəxəssis praktiki hazırlıq keçib iş yerinə uyğunlaşmalıdır. Əvvəllər də
belə idi, 5 illik mühəndis təhsili alıb işləməyə gedənləri - sovet təhsilindən
danışıram - gənc mütəxəssis kimi işə götürürdülər. Onlar təcrübəli kadrların
yanında müəyyən dövr işləyib öyrənirdilər. 3 il gənc mütəxəssis sayılırdılar.
Sonra artıq tam hazırlıqlı mütəxəssis kimi işlərini davam edirdilər. İndi də
belə olmalıdır. İstehsalata gələn gənc mütəxəssis müəyyən müddət hazırlıq keçməli,
təcrübəli mütəxəssislərdən öyrənməlidir.
Biz bu
prosesi müəyyən qədər asanlaşdırmağa və müddətini azaltmağa çalışırıq. Hazırda
universitetdə oxuyan tələbə 4-cü kursun sonuncu semestrini tam olaraq
istehsalatda təcrübə keçir. Bununla yanaşı, biz təhsilin praktiki komponentini
artırmağa çalışırıq və bunun üçün istehsalatla əlaqələri gücləndiririk. Bəzi tələbələrimiz
yuxarı kurslarda artıq işləyirlər. Yay aylarında da işləyənlər çoxdur. Bu kimi
imkanlar sayəsində də praktiki biliklər əldə edirlər.
- Özünüz də tələbə olmusunuz. Rektor kimi düşünəndə
o vaxt hansı tələbə yanaşmanızın səhv olduğunu düşünürsünüz?
- Aradan
çox zaman keçib, ona görə tələbə olanda nə və necə düşündüyüm tam olaraq
yadımda qalmaya bilər. Mən ciddi təhsilin, universitetdə hər şeyin qanunauyğun
şəkildə qurulmasının tərəfdarıyam. Amma bəzən çətinə düşən, problemlər yaşayan
tələbələri görəndə özümün imtahan sessiyalarında keçirdiyim həyəcan yadıma
düşür və onları başa düşməyə çalışıram. Bu zaman daha yumşaq və daha rəhmli qərarlar
verməyə çalışıram.
- Müsahibə boyu da hiss etdik ki, xarakterinizdə
ciddiliklə yanaşı həm də bir rəhmlilik, yumşaqlıq var...
- Yəqin
ki, həmişə ciddi olmaq da bir şey deyil, müəyyən məqamlarda yumşalmaq da
lazımdır (Gülür-A.A).
- Rektorun işləri çox olur, amma həm də evin xanımı
olmaq var. Mətbəxə keçməyə vaxtınız olur?
- Təbii
ki iş çoxluğundan buna az zaman ayırıram, evdə köməkçim var. Amma bayram günləri
və həftə sonları mətbəxə keçib öz məxsusi yeməklərimi bişirməyi sevirəm. Mətbəxdə
işləmək mənim üçün istirahətdir. Mətbəxin də öz gözəlliyi var. Evdəkilər də mən
mətbəxə keçəndə sevinirlər.
- Evdə nəvə var?
- Bizim
evdə - yox. Oğlum xaricdə yaşayır, nəvəmin biri ölkədə deyil. Qızım Bakıdadır,
iki övladı var. Amma mənim işimlə bağlı biz həftədə bir, maksimum iki dəfə
görüşə bilirik.
- Nəvələr demir ki, ay nənə, hardasan?
- Yəqin
ki, onlar da bu həyata öyrəşiblər. Düşünürlər ki, nənə elə belə olmalıdır.
Aygün
Asimqızı
Aygün
Əziz