Təbii artım tempi azalıb
Azərbaycanda əhalinin təbii
artımı davam etsə də, son 27 il ərzində təbii artım əmsalı 2 dəfədən çox
azalıb. Trend-in məlumatına görə, son 27 ildə Azərbaycanda əhalinin ən yüksək
təbii artım əmsalı 1990-cı ildə qeydə alınıb. 1990-cı ildə Azərbaycanda
əhalinin təbii artımı 140 170 nəfər olduğu halda, 2017-ci ildə bu say 86 932-ə
enib. Son 27 ildə ölkədə əhalinin hər 1000 nəfərinə düşən təbii artım əmsalı
1990-cu ildəki 19,8 göstəricisindən 8,9-a (2017-ci il) enib. Artım əmsalının
formalaşmasında kişilərin payı qadınlara nisbətən yüksəkdir. 2017-ci ildə
kişilər üzrə təbii artım əmsalı 9,5 (1990-cı ildə 20,7), qadınlar üzrə 8,3
(1990-cı ildə 19) olub.
Azərbaycanda şəhər yerləri
ilə müqayisədə kənd yerlərində əhalinin təbii artım göstəricisi daha yüksəkdir.
2017-ci ildə kənd yerləri üzrə əhalinin təbii artım göstərici 10,6, şəhər
yerlərində 7,4 olub. 27 il əvvəl - 1990-cı ildə isə şəhər yerlərində bu
göstərici 16,9, kənd yerlərində 23,3 olub.
Qeyd edək ki, BMT-nin orta
ssenari proqnozuna əsasən, Azərbaycan əhalisinin ümumi artımı növbəti illərdə
davam edəcək və 2030-cu ildə əhalinin sayı 10,7 milyon nəfərə çatacaq. Əhalinin
yaş strukturu üzrə proqnozlar əsasında müəyyən olunub ki, növbəti illərdə ölkə
əhalisinin təbii artımı nisbətən azalacaq və bu, 15 yaşadək olanların xüsusi
çəkisinin 2025-ci ildən sonra aşağı düşməsi ilə nəticələnəcək.
Bu
azalmanın səbəblərini və qarşısını almaq üçün hansı addımların atıla biləcəyini
öyrənməyə çalışdıq.
İqtisadçı Vüqar Bayramov qeyd
edir ki, təbii artımın qorunub saxlanmasının iqtisadi tərəfləri də var və onları
nəzərə alaraq ciddi stimullaşdırıcı tədbirlərin görülməsinə ehtiyac var: "Təbii
artım məşğulluğun təmin edilməsi baxımından çox önəmlidir. Elə ölkələr var ki,
xüsusən də gənc ölkələrdə məşğulluğun genişlənməsinə ehtiyac var. Onlar üçün
təbii artımın dəstəklənməsi olduqca vacibdir. Biz təbii artımın dövlət
tərəfindən stimullaşdırılmasının tərəfdarıyıq və güman edirik ki, bu
istiqamətdə bir sıra addımlar atılacaq. Ölkəmizdə təbii artımın tənzimlənməsi
və stimullaşdırılması məqsədi ilə Azərbaycan hökumətinə öz təkliflərimizi
təqdim etmişik. Xüsusilə də uşaq pullarının artırılması məsələsi diqqət
mərkəzində olmalıdır. Onu da qeyd edim ki, bu məsələ ilə bağlı parlamentdə də
bəzi müzakirələr aparılır. Təbii artımın stimullaşdırılması yeni doğulan
uşaqların sayının çoxalmasına səbəb olacaq. Digər tərəfdən, inkişaf etmiş
ölkələrdə olduğu kimi yeni doğulan uşaqlara görə aylıq ödənişlərin həyata
keçirilməsi məqsədəuyğun olardı. Həmçinin aylıq ödənişlərin zamanla uşağın
yaşına görə dəyişməsi də bu istiqamətdə atılan stimullaşdırıcı addım ola bilər.
Təbii artımın qorunub saxlanmasının iqtisadi tərəfləri də var. Həmin tərəfləri
nəzərə aldıqda ciddi stimullaşdırıcı tədbirlərin görülməsinə ehtiyac yaranır. Təbii
artımın genişlənməsi gələcəkdə işçi qüvvəsinə olan tələbin ödənməsinə kömək
edəcəkdir. O baxımdan düşünürəm ki, dövlətin bu istiqamətdə olan tədbirləri
gücləndirməsi ilə müsbət nəticələr əldə edə bilərik. Amma yenə vurğulayım ki,
ciddi azalma yoxdur. Sadəcə, faizlərdə müəyyən dərəcə düşmə müşahidə edilib”.
Sosioloq, "Sağlam Cəmiyyət” İctimai Birliyinin
sədri Lalə Mehralı bildirir ki, son dövrlər müzakirə
edilən selektiv abortlar, ailələrin cırtdanlaşması, dünyaya uşaq gətirməyin
ikinci plana atılması məsələsi təbii artımın azalmasında böyük rol oynayır: "Əslində,
bu, gözlənilən idi. Düzdür, göstəricilər elə də faciəvi deyil, amma statistika
göstərir ki, gələcəklə bağlı narahat olmağa ehtiyac var. Məncə, bu istiqamətdə
müəyyən addımlar atılarsa, azalmanın qarşısını almaq olar. Müşahidələrimizə
əsasən deyə bilərik ki, hazırda cırtdan ailə modelləri çoxalıb. Cırtdan ailə
modeli birdən artıq uşağın olmamağı deməkdir. Digər bir səbəb isə selektiv
abortlardır. Belə ki, bəzi ailələr ancaq oğlan övladı istəyir və bu istəyi
reallaşana qədər qız uşaqlarını abort edirlər. Bu da istər, istəməz təbii
artımın qarşısını alır. Başqa bir səbəb isə indiki dövrdə bəzi gənclərimizin
evləndikdən sonra dərhal uşaq sahibi olmaq istəməməyidir. Yəni statistika var
ki, evlənmə olub, amma uşaq dünyaya gəlməyib, həmin evlilikdən artım olmayıb. Təbii
ki, bunun da müəyyən səbəbləri var. Kimisi karyera qurmaq istəyir, kiməsə də
sosial vəziyyəti imkan vermir deyə övlad sahibi olmaq haqqında düşünmür. Qısacası,
bunlar da dolayı yolla olsa da təbii artımı azaldan səbəblərdir. Bunun qarşısını
almaq üçün hərtərəfli maarifləndirmə işi görmək və stimullaşdırıcı təbdirlər həyata
keçirmək lazımdır. Çoxuşaqlı ailələrin artırılması üçün dövlət səviyyəsində
işlər görülməlidir. Təqaüdlər, sosial müavinətlərin verilməsi bu və ya digər
maddi yardımların göstərilməsi ilə təbii artımdakı azalmanın qarşısını almaq
olar”.
Günel
Azadə