Təbiət möcüzələrinin muzeyi Masallı - Fotolar
Masallı rayonunu yeraltı
və yerüstü sərvətlərlə zəngin diyar adlandırılar. Füsunkar təbiəti, mavi Xəzərin, yamyaşıl meşələrin və əzəmətli dağların
yaratdığı harmoniyaya insanlarının qonaqpərvərliyi, mehribanlığı və
əməksevərliyi qarışır. "Cümhuriyyət ili” çərçivəsində "Kaspi”nin "Region”
layihəsi ilə bağlı səfər etdiyimiz cənub regionunun bu füsunkar guşəsinin
iqtisadi-sosial və mədəni həyatı ilə yaxından tanış olmağa çalışdıq.
2017-ci il sosial-iqtisadi inkişaf göstəricilərinə
görə, rayon üçün uğurlu il hesab edilir. Yeni iş yerlərinin yaradılması,
tikinti-quruculuq, abadlıq işlərinin sürətlə davam etdirilməsi üçün ardıcıl
tədbirlər həyata keçirilib. Cənab Prezidentin Masallı
rayonuna səfəri zamanı rayon ictimaiyyəti tərəfindən Viləş çayının 7 km-lik
hissəsində park-bulvar kompleksinin salınması məsələsi qaldırılıb və bu təklif
ölkə başçısı tərəfindən bəyənilib. Park-bulvar kompleksində müxtəlif istirahət
mərkəzləri, idman meydançalarının tikintisi və uşaq əyləncə qurğularının
quraşdırılması planlaşdırılır. Regionda ilk dəfə olaraq "ASAN Həyat” kompleksi
Masallıda istifadəyə verilib.Rayonda üç idman kompleksi tikilib.
"Ölkə
başçısının sahibkarlığın inkişafına
göstərdiyi diqqət və qayğı nəticəsində Masallı rayonunda yeni sənaye
müəssisələrinin açılması davamlı xarakter alıb” deyən Masallı rayon İcra
Hakimiyyəti Başçısının Sosial-iqtisadi inkişafın təhlili və proqnozlaşdırılması
şöbəsinin müdiri Nəsir Muxtarlı
bildirdi ki, regionların sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramlarının uğurlu
icrası nəticəsində Masallı rayonu üzrə nəzərdə tutulan tədbirlər yerinə
yetirilib və əsas makroiqtisadi göstəricilər üzrə müsbət dinamika əldə olunub.
Yeni qəbul olunmuş III Dövlət Proqramı bu inkişafın daha sürətlə aparılmasına
və əhatə dairəsinin genişlənməsinə təkan verəcək: "Rayon üzrə məhsul istehsalı
və göstərilən xidmətlərin həcmi, o cümlədən sənaye, kənd təsərrüfatı
məhsullarının, əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərin həcmi artıb. Hazırda
Masallı şəhərində 10 ha
sahəni əhatə edən Sənaye Məhəlləsi yaradılır. Tikiliyə təxminən 20-25 milyon
manatlıq investisiya qoyulub. Maksimum 1000 nəfəri işlə təmin edəcək sənaye
məhəlləsi rayon iqtisadiyyatının sürətli inkişafına, təkmilləşməsinə yeni töhfə
olacaq. Hazırda Sənaye Məhəlləsində tikinti
işləri yekunlaşma mərhələsindədir”.
Masallı şəhərinin içməli su təchizatının və
kanalizasiya sisteminin yenidən qurulması işlərinə başlanılıb. Eyni zamanda,
şəhər ərazisində kanalizasiya xətlərinin çəkilişi ilə əlaqədar son tamamlama
işləri aparılır. Rayonun əksər kəndlərində içməli su xəttinin və ya
qaynaqlarının olmaması əhalinin gündəlik həyatında ciddi çətinliklər yaradır.
Bu problemin həlli ilə bağlı ölkə başçısının müvafiq qurumlara verdiyi
tapşırıqlara əsasən, Muğan zonası və Qızılağac istiqamətində olan 42 kəndin
içməli su təchizatının yaxşılaşdırılması məqsədilə layihələndirmə işləri
aparılıb və "Viləşçay” dəryaçasından həmin istiqamətlərdə olan kəndlərə içməli
su xəttinin çəkilməsinə başlanılıb. Hazırda Şərəfə-Həsənli-Təklə
istiqamətində 20 km-ə yaxın
magistral xətt çəkilib.
Təhsildən tibbədək
Müvafiq Dövlət Proqramları çərçivəsində və Heydər
Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə son illərdə Masallıda təhsil infrastrukturunun yenidən
qurulması və modernləşdirilməsi istiqamətində genişmiqyaslı tədbirlər həyata
keçirilib. "Son illər rayonda 51 məktəb tikilib və yenilənib. Hazırda üç modul
tipli məktəb qurulub ki, biri keçən il istifadəyə verilib. İki modul məktəbin
tikintisi isə davam edir”. Bununla belə rayonda 30 yeni məktəbin tikintisinə və
təmirinə ehtiyac var. Həmçinin 7 uşaq bağçasının əsaslı təmirinə, 4 uşaq
bağçası üçün yeni binaya ehtiyacı var ki, bunlardan Həsənli kənd uşaq bağçası
qəzalı vəziyyətdədir. Məktəbəqədər uşaqların uşaq bağçalarına cəlbi cəmi yeddi
faiz təşkil edir. Bu problemlərin həlli ilə bağlı xüsusi proqram hazırlanaraq
Nazirlər Kabinetinə təqdim edilib: "Masallıda 16 uşaq bağçası fəaliyyət
göstərirdi ki, onlar da qəzalı vəziyyətdə idi. Artıq 10-a yaxın uşaq bağçasını
yeniləmişik. Keçən il dörd uşaq bağçası tikilərək istifadəyə verilib”.
Yeni təhsil konsepsiyasında peşə təhsili sisteminin
inkişafı prioritet istiqamətlərdən olduğundan rayonda fəaliyyət göstərən Masallı Dövlət Regional Kollecinin və Peşə
məktəbinin maddi texniki bazasının yaxşılaşdırılması həlli vacib məsələlərdən
hesab edilir.
Rayonda fəaliyyət göstərən tibb müəssisələrinin
maddi texniki bazasının acınacaqlı vəziyyətdə olması nəzərə alınaraq, son altı
ildə bu istiqamətdə əhəmiyyətli tədbirlər həyata keçirilib. Hazırda rayonda 62
səhiyyə obyekti - həkim və tibb məntəqələri, mərkəzi rayon xəstəxanası və s.
fəaliyyət göstərir. "Müstəqillik dövründən əvvəl bu obyektlərin heç biri
tələblərə cavab vermirdi. Bəzisi qəzalı vəziyyətdə idi, bəzisi ucqarlarda və ya
evlərdə yerləşirdi. Son illərdə kəndlərdə həkim məntəqələri tikilərək
istifadəyə verilib. O cümlədən, Mərkəzi Rayon Xəstəxanası, Vərəm Dispanseri yenidən
qurularaq, ən müasir texniki avadanlıqlara təchiz edilib. Göz Xəstəlikləri
İnstitutunun Masallı filialı açılıb”.
Yol problemi həll olunub
"İnsanları
ən çox narahat edən yollar idi. Masallının
küçələri vaxtilə planlaşdırılmamış qurulub. Keçən əsrin 90-cı illərində
Masallının təxminən 15 küçəsi var idi. Şəhəri 5 yerə parçalamışdılar və ayrıca
bələdiyyələr yaratmışdılar. Həmin bələdiyyələr ləğv olundu. Şəhərin ərazisi
təxminən 5 dəfə artdı. Bu gün küçələrin sayı 115-ə çatdırılıb və əksər
küçələrdə təmir işləri aparılıb. Artıq 100 km-ə yaxın kəndarası yolların
asfaltlaşdırılması işləri tamamlanıb. Bu il də artıq 25 km yolun çəkilməsinə başlanılıb. Bu yolun çəkilişi başa çatandan
sonra 8 kilometrlik bir yolumuz var ki, onu da tamamlasaq, yol problemi həll
olunur. Son üç ildə 300 kilometr kənddaxili yollar çınqıllanıb və daşlanıb”.
Rayonda son illər sosial infrastruktur şəbəkəsinin
inkişaf tempi yüksəlməkdə və miqyası genişlənməkdədir. Masallı Enerji Təchizatı
və Satışı İdarəsi tərəfindən 10/04 kvt-lıq
xətlərdə təmir bərpa işləri aparılıb, əhalini daha dayanıqlı enerji ilə
təmin etmək və itkilərin qarşısını almaq məqsədilə Masallı rayonunda elektrik
xətt təsərrüfatının yenidən qurulması və abonentlərin "Smart” tipli sayğaclarla
təmin olunması istiqamətində bir sıra tədbirlər həyata keçirilib. Masallı
şəhəri ərazisində "Azərişıq” ASC tərəfindən Masallı Enerji Təchizatı və Satışı
İdarəsi üçün yeni inzibati binanın tikintisi başa çatdırılıb. Bununla belə bu sahədə problemlər də
mövcuddur: "İşıq xətləri ilə bağlı müəyyən problemlər var. Onların əksəriyyəti
60-cı illərdə - sovet dövründə çəkilən xətlərdir. Küləkli, yağışlı və qarlı
havalarda problemlər yaranır. Problemlə bağlı hökumətə proqram təqdim etmişik.
Həmin proqram əsasında artıq Masallıda
transformatorların quraşdırılması başa çatdırılıb. 2020-ci ilə elektrik
təsərrüfatı işləri tam yekunlaşdırılacaq”.
Masallı rayonunun təbii qazla təmin olunması 95
faiz təşkil edir ki, bu da regionda ən yüksək göstəricidir. Sovet vaxtı rayonun
təxminən 25-30 faizi təbii qazla təmin olunub: "103 yaşayış məntəqəsindən 94-ü
qazla təmin olunub. 9 ucqar dağ kəndinin qazla təmin olunması ilə bağlı proqram
hazırlanaraq hökumətə təqdim olunub. 2018-2020-ci illərdə bu kəndlərə də qazın
çəkilişi başa çatdırılacaq”.
İstisuyun qədri bilinəcək
Masallının inkişaf istiqamətinin əsa qolu
turizmdir. Rayonda turizmin sürətli
inkişafını təmin etdirmək məqsədi ilə Masallıda müalicəvi turizm şəhərciyinin
salınması nəzərdə tutulur. Bununla bağlı əlaqədar təşkilatlara müraciətlər
ünvanlanıb və ilkin razılıq əldə olunub. Bu layihənin icrası nəinki Masallıda, bütün regionda turizmin inkişafına
böyük təkan verəcək. "Rayonda turizmin inkişafı rayon
iqtisadiyyatının əsas sahələrindən birini təşkil edir. Bu səbəbdən bütün
regionu əhatə edən və bir mərkəzdən idarə olunan Turizm İstirahət Şəhərciyinin
İstisu zonasında salınması ilə bağlı irəli sürülən təklif reallaşmaq
ərəfəsindədir. İlk növbədə Masallıya turizmlə bağlı sərmayə cəlb etmək lazımdır
ki, həmin sanatoriya tikilsin”. İl
ərzində Masallıya 25 min turist gəlir. 30-a yaxın turizm obyekti var. Ancaq
turizm mövsümü yalnız yay aylarını əhatə edir: "Bu, müddətdə hansısa gəlir əldə
etmək mümkün deyil. Qış və müalicəvi turizmi əhatə edəcək sanatoriya tikilsə, zonada ilboyu turizmi
inkişaf etdirmək olar. Ancaq bu gün müalicəvi əhəmiyyətə malik istisu
istifadəsiz halda axıb gedir. Biz 800-1000 nəfərlik sanatoriya tikilməsi üçün 10 hektar sahə
ayırmışıq. İstisu borular vasitəsilə həmin əraziyə gətiriləcək və insanlar onun
möcüzəvi faydasından ilboyu yararlanacaqlar. Turistin gəlməsi üçün isə ilk
növbədə infrastruktur formalaşmalıdır. Bakı-Astara istiqamətindəki yol da
turistin gəlişinə mane olur. Artıq çəkilişi 5-6 aya başa çatacaq magistral yol
təhvil veriləndən sonra Bakıdan Masallıya 2 saata çatmaq mümkün olacaq. Bu,
regionda turizmin inkişafına böyük kömək olacaq”.
Bazar olarsa...
224 min əhalisi olan Masallı kənd təsərrüfatı
rayonudur. Əhalinin 85 faizi kəndlərdə yaşayır. Uzun illər kənd təsərrüfatına
diqqət ayrılmadığından torpaqlar istifadəyə yararsız vəziyyətdə qalıb: "Rayonda
25 min hektar torpaq sahəsi var ki, onun 10 min hektarı əkilməyib. Qalan 15 min
hektar torpaq sahəsində də taxıl əkilirdi. Taxıl da rentabelli sahə deyil. Bu,
ancaq əkinə çəkilən xərci ödəyir. Biz kənd təsərrüfatının inkişafı və
ixtisaslaşma aparılması ilə bağlı məsələ qaldırmışdıq. Masallı sovet dövründə
çayçılıq, sitrusçuluq və tərəvəzçilik üzrə ixtisaslaşmışdı. Bu istiqamətdə
maarifləndirmə işləri apardıq və sonunda taxılçılıq bu sahələrin hesabına
təxminən 30 faiz azalıb”. Bunun üçün həmin torpaqları dövriyyəyə qaytarmaq
lazımdır”. Rayonda aqrar sahənin inkişaf etdirilməsi məqsədilə 2018-2023-cü
illər üçün Aqrar sahənin inkişafına dair proqram hazırlanıb. Proqramda nəzərdə
tutulan tədbirlərin həyata keçirilməsi nəticəsində əkinə yararlı torpaq
sahələrinin 23700 hektarı əkin dövriyyəsinə cəlb oluna bilər ki, bu da 40000
dən artıq yeni iş yerinin yaranmasına səbəb olacaqdır.
Mövcud problemlərdən biri də bazarın mövcudluğudur:
"Əgər bazar formalaşarsa və prosesi özü idarə edərsə, onda çətinlik olmayacaq.
Kənd təsərrüfatı məhsullarının satılması bu gün qarşıda duran ən vacib
məsələdir. Bu, İH səlahiyyətinə daxil olan məsələ deyil – bazarı biz
yaratmırıq. Azərbaycanda istehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsulları xarici
ölkələrə, xüsusən Rusiyaya ixrac olunmalıdır. Əgər məhsul yaxşı satılarsa,
insanların heç nəyə ehtiyacı qalmaz. Bu, onlar üçün həmçinin stimul olar. Bazar
yaradılmalıdır və kəndli inanmalıdır ki, Dövlət Tədarük Mərkəzi yetişdirdiyi
malı ondan alacaq. Bazar tənzimlənsə və oradan gəlir əldə olunsa, növbəti il
hamının torpağı əkməyə marağı artacaq”.
Vaxtilə Masallıda 2500 hektar çay sahəsi olub və 5
çay fabriki fəaliyyət göstərib. Bu sahələrdən yığılan min tonlarla yaşıl çay
yarpağı rayondakı fabriklərdə istehsal olunub: "Biz hazırda çayın təxminən
90-95 faizini xaricdən alırıq. Ancaq təkcə Masallıda bu çay sahələri
qorunsaydı, Azərbaycanın 30-35 faizi çayla təmin olunardı, cənub zonasını isə
100 faiz ödəyəcəkdi. Ancaq 90-cı illərdə həmin çay fabrikləri çay sahələri ilə
birlikdə məhv edildi. 2500 hektardan cəmi 4 hektar çay sahəsi qaldı. İndi həmin
çay sahələrini qurmaq üçün 300 milyon manat vəsait lazımdır. Bu torpaqlarda yalnız torpağın tərkibinə görə çay və sitrus əkmək
mümkündür. Ancaq həmin torpaqlardakı çay plantasiyalarını dağıdıb yerində taxıl
əkiblər. Sonra məlum olub ki, bu, çəkilən xərcin heç 50 faizini qarşılamır. Bu
baxımdan, 25 ildir ki, həmin torpaqlar şumlanmır, kol-kos basıb”. Artıq həmin
torpaqların bərpası ilə bağlı ölkə başçısı tapşırıq verib. «Azərsun” Holdinq
rayona dəvət olunub və artıq 100 hektar çay sahəsi salınıb. Bu sahələrdə 100
nəfərdən çox insan işlə təmin olunub. "Azərsun” sahələri daha da genişləndirmək
istəyir. Ancaq insanlar əllərində olan torpağı nə satmaq, nə də icarəyə vermək
istəyirlər. Bu da ayrıca problem yaradır”.
Kənd təsərrüfatının sığortalanmaması da kəndliyə
ziyan vuran məsələdir. Belə ki, kənd təsərrüfatı riskli sahə olduğundan
sığortalanmır və ya çox baha qiymətə sığortalanır. Kənd təsərrüfatının
sığortalanması ilə bağlı da hökumətə
təkliflər verilib.
Viləşçay dəryaçası
3 dəfə böyüyəcək
Digər problem suvarma sistemlərinin dağılması ilə bağlıdır. Masallıda torpaqların
suvarılması ancaq Viləşçay su anbarı vasitəsilə həyata keçirilir. Bu anbarın su
tutumu isə 42-44 milyon kubmetrdir. Bu da bu gün 7500, 8000 ha torpağın
suvarılmasına bəs edir. "Masallı və
Cəlilabad şəhərinə çəkilən su xətti Viləşçay anbarından götürülür. Sudan
əziyyət çəkən Muğan kəndlərinə çəkilən su xətləri də Viləşçaydan qidalanacaq. Təxminən
10-15 min kubmetr su buna sərf olunacaq. Qalan 20-25 min ton isə yalnız 4-5 min
hektar sahəni suvarmağa bəs edir. Əgər torpaqları suvara bilməyəcəyiksə və
yaxud əkilən məhsulu texnika vasitəsilə yığmaq mümkün olmayacaqsa, əkməyə
dəyməz”. Vaxtilə Masallıda böyük sututarlar olub ki, onların bir çoxu
bələdiyyələrin balansındadır. Onlar təmir olunub istifadəyə verilsə,
hesablamalara görə, o anbarlara 8 milyon kubmetr su yığmaq mümkündür. Bu da
əlavə 2000 hektara yaxın torpaq sahəsini suvarmaq imkanı yaradacaq. Problemin
daimi həlli isə ikinci Viləşçay su anbarının tikilməsidir. Sovet dövründə də bu
layihə gündəmdə olub, ancaq yarımçıq dayandırılıb: "Bu təklifi hazırlayıb
Masallıda səfərdə olarkən cənab Prezidentə təqdim etdik və layihə bəyənildi.
Prezidentin tapşırığı ilə layihə hazırlanıb. Keçən ildən layihələndirməyə
başlanılıb və Viləşçay su anbarının sahəsi 3 dəfə genişləndirilərək 132 milyon
kubmetrə çatdırılacaq. Drenaj su kəmərləri, kanallar çəkiləcək və bütün ərazi
demək olar ki, su ilə təmin olunacaq. Bu layihənin icrasına bu il başlanılsa,
yaxın 5 il ərzində başa çatacaq”.
2018-ci ildə Masallı şəhərində abadlıq-quruculuq
işlərinin davam etdirilməsi, kəndlərə içməli su xəttinin çəkilməsi,
kəndlərarası yolların əsaslı təmiri,
habelə yeni təhsil və səhiyyə müəssisələrinin tikilməsi kimi bir çox abadlıq və
quruculuq işlərinin həyata keçirilməsi planlaşdırılır. Eyni zamanda "Logistik Mərkəz”
və "Yaşıl market” layihələrinin sürətlə reallaşdırılması diqqət mərkəzində olacaq.
Masallı ilə bağlı ilk təəssürat yazımızda rayonda görülən və görüləcək işlər,
həllini gözləyən problemlər barədə qısa məlumat verdik. Növbəti yazılarımızda
isə "təbiət möcüzələrinin muzeyi” adlandırılan Masallının keçdiyi inkişaf yolu
barədə ətraflı söhbət açacağıq.
Təranə
Məhərrəmova
Rufik İsmayılov
Masallı