Teatr aktyordan çox amansız intiqam alır
– İstərdim ki, böyüdüyünüz ailə və sizin bir sənətkar kimi
yetişməyinizə dəstək olan mühit haqqında danışasınız.
– İçəri şəhərdə doğulmuşam. Atam dənizçi olub, keçən əsrin əvvəllərindən ömrünün sonuna qədər Xəzər Gəmiçilik İdarəsində işləyib. Anam Seyid nəslindəndir, evdar qadın idi. Onun nəslində maarifpərvər insanlar, həkimlər, müəllimlər, ictimai xadimlər çox olub, amma aktyor sənəti ilə məşğul olan olmayıb. Atam Şimali Azərbaycandan, Dərbənddəndir, anam isə Masallıdandır.
Söhbətləşdi: İntizar İsmayıl
– İçəri şəhərdə doğulmuşam. Atam dənizçi olub, keçən əsrin əvvəllərindən ömrünün sonuna qədər Xəzər Gəmiçilik İdarəsində işləyib. Anam Seyid nəslindəndir, evdar qadın idi. Onun nəslində maarifpərvər insanlar, həkimlər, müəllimlər, ictimai xadimlər çox olub, amma aktyor sənəti ilə məşğul olan olmayıb. Atam Şimali Azərbaycandan, Dərbənddəndir, anam isə Masallıdandır.
– Sənətə olan sevgini nə zaman hiss etdiniz?
– Məndə sənətə olan
sevgi uşaq yaşlarından yaranıb. Dediyim kimi İçərişəhərdə yaşayırdıq,
həyətimizdə oturub hind mahnıları oxuyardım. Qonşumuzda Hökümə xanım vardı, o,
anama deyərdi ki, ay Mirfatma, sənin bu oğlun, deyəsən, artist olacaq. Məktəb
illərində bizi Gənc Tamaşaçılar Teatrına aparırdılar. İlk dəfə teatrı elə
məktəb illərində görmüşəm. Pərdə açılandan sonra səhnədən gələn qəribə qoxu
adamı məst eləyirdi. O vaxtdan teatra heyran oldum. Məktəbin 4-cü sinfində
oxuyanda Dram dərnəyinə yazıldım. Dərnəyin rəhbəri görkəmli kinorejissor, Xalq
artisti Tofiq İsmayılov idi. O, mənim ilk müəllimim olub. İlk rolum Novruz
Gəncəlinin "Gənc ustalar” tamaşasında tənbəl Mahmud rolu olub. Məktəb
səhnəsində özümü bir qədər itirdim, sözləri səhv saldım. Baxmayaraq ki, çaşdım,
amma sonra özümü elə alıb rolumu tamaşanın axıra qədər oynaya bildim. Beləcə, o
gün məndə cəsarət hissi oyandı. Sonralar görkəmli rejissor Lütfi Məmmədbəyovun
rəhbərlik etdiyi Dram dərnəyinə getməyə başladım. Bu dərnək sonralar "Xalq
teatrı” adını aldı. Orada çoxlu rollar ifa etdim. Məktəbi bitirəndən sonra
sənədlərimi indiki Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət İnstitutuna
verdim. İki il qəbul oluna bilmədim, şeiri, etüdü dedim, ritmikada bir qədər
çətinliyim oldu. Qarşıma məqsəd qoydum ki, üçüncü il mütləq yenə sənədlərimi
eyni yerə verəcəyəm. Lütfi Məmmədbəyov məni Gənc Tamaşaçılar teatrına, işıq
sexinə işə düzəltdi. Bir il orda işlədim. O müddətdə tamaşalara baxdım,
tanınmış rejissorlarla tanış oldum. Oradan aldığım xasiyyətnamə ilə yenidən
sənədlərimi İncəsənət İnstitutuna verdim, bu dəfə qəbul olundum. İmtahanı
görkəmli pedaqoq, xalq artisti Rza Təhmasib qəbul edirdi. Beləliklə, ən böyük
arzum həyata keçdi. O zamanlar idmana da həvəsim vardı. Aktyor olmasaydım,
yəqin ki, yaxşı idmançı olardım. Futbol, voleybol, boks, güləş, qılınc oynatma
kimi idman növləri ilə məşğul olmuşam, uğurlarım da olub. Amma aktyor olmaq istəyi
üstün gəldi və mən aktyor oldum. İnstitutu bitirəndən sonra 1967-ci ildə bizim
kurs tələbələrinin hamısını İrəvanda Azərbaycan teatrı var idi, ora
göndərdilər. Biz orada Cəfər Cabbarlının "Sevil” tamaşasını oynadıq, mən
Məmmədəlibəy rolunda çıxış etdim. Orada beş ay işlədim. Sonra Bakıya qayıtdım,
çünki valideynlərim yaşlı idilər, mən ailənin yeganə övladı olduğuma görə
onların yanına qayıtmağa məcbur oldum. İncəsənət İnstitutunun o zamankı rektoru
məni səhnə danışığı fənni üzrə assistent kimi işə dəvət etdi. Orada bir il
işlədim. O arada məni Moskvaya iki illik təhsil almağa göndərmək istəyirdilər.
Düşündüm ki, Moskvada təhsil alıb gəlsəm, müəllim işləyəcəyəm. Ancaq mənim
arzum aktyor olmaq idi. Ona görə o təklifdən imtina etdim. O zamanlar Sumqayıtda
yeni fəaliyyətə başlayan Hüseyn Ərəblinski adına Gənc Tamaşaçılar Teatrında işə
başladım. Orada işlədiyim bir il ərzində bir neçə tamaşada rollarım oldu.
İnstitutda təhsil aldığım illərdə görkəmli rejissor Tofiq Kazımov məni "Hamlet”
tamaşasına dəvət etmişdi. Orada Hamletin atasının səsi uzaqdan gəlməli idi.
Mənim də çox gur səsim var idi. O rolun öhdəsindən bacarıqla gəldim. Akademik
Milli Teatrında da qalıb işləyə bilərdim, amma istəyirdim ki, yeni bir teatrda
işləyim, ona görə də Sumqayıt Teatrında işləyəsi oldum. Ancaq bir ildən sonra
yenidən Milli teatra qayıtdım. Bu günə kimi də bu teatrda fəaliyyətdəyəm. – Qeyd etdiniz ki, gur səsiniz var. Teatrda və ya kinoda səsinizdən
istifadə olundumu?
– Musiqini çox
sevirəm, yaxşı musiqi duyumum var. Yaxşı müğənni də ola bilərdim. Amma o sahəyə
getmədim. Çünki aktyor müğənnini, həkimi, müəllimi, yaxşı insanı da, mənfi
insanı da oynayır. Aktyor sənəti insan psixologiyasını yaradır. "Ordan, burdan”
televiziya tamaşasında Qoçu Gülbala rolunu ifa edərkən mahnı da oxumuşam.– Söhbət zamanı dediniz ki,
incəsənətə, mədəniyyətə olan sevginizin haradan yarandığı haqqında
fikirləşirsiniz. Yəqin doğulduğum İçərişəhərdəki qədim memarlıq abidələrini
görəndə məndə sənətə doğma hisslər yaranıb deyirsiniz. Sənət sevginizdə İçərişəhərin
nə qədər payı var?
– Biz İçərişəhərdə yaşayanda bir neçə filmin
çəkilişinin şahidi olmuşam. Yəni o çəkilişlər bizim məhəllədə gedib. Bilirsiniz
ki, İçərişəhər çox geniş bir yer deyil. Hamı harada, nə baş verdiyindən
xəbərdar olur. O vaxt "Məşədi İbad” filmi çəkilirdi. O filmin bir neçə
epizodunun çəkilişini görmüşəm. O zaman 10 yaşım vardı. Daha sonra "Məmlüklər” filminin
çəkilişi üçün "Gürcüstanfilm” gəlmişdi. İri, hündür atlar gətirmişdilər. İlk
dəfə ata onda mindim, at məni yerə yıxdı. Ondan sonra bir daha ata minmədim.
Hətta dediyim o filmdə çəkilmişəm də. Uşaqlar bir-birinin üstündən atlayırdılar,
guya oynayırlar. "Amfibiya adam”, ”Axırıncı aşırım” filmlərinin çəkilişlərinin
də şahidi olmuşam. Bütün bunlar məndə kino sənətinə, aktyorluğa həvəs oyadıb.
Siz düzgün qeyd etdiniz ki, İçərişəhərdə gözümü açanda o qədimliyi, "Xan
sarayı”nı, qala divarlarını görmüşəm. Deməzdim ki, uşaqlığım sakit keçib. Qala
divarlarının yuxarı hissəsindəki ucu iti daşların üstündən o qədər qaçmışam
ki... O zaman canımda qorxu da yox idi. Sənətə sevgi məhəllədən başlayıb, məktəbdə
davam edib. – Teatr və kino. Bu iki
ayrılmaz sənətin həyatınızda tutduğu yeri necə ifadə edərdiniz?
– Teatr mənim də
həyatımdır və ömrümü teatra həsr etmişəm. Kino isə mənim üçün bir sevgidir. Heç
gözləmədiyim halda kino həyatıma daxil olub və mənə uğur gətirib. 1976-cı ildə
görkəmli rejissorumuz Rasim Ocaqov məni "Ad günü” filminə çəkilişə dəvət etdi.
O zamanlar filmləri səsləndirmək üçün Kinostudiyanın Dublyaj şöbəsinə gedirdik.
Filmlərdə elə aktyorlar çəkilirdi ki, düşünürdüm ki, onların yanında mənim
çəkilməyim düzgün olmaz. Ancaq Rasim Ocaqov riskə getdi və məni "Ad günü”
filminə çəkdi. O filmə görə mən Dövlət mükafatı aldım və ondan sonra bir çox
rejissorların diqqətini çəkdim, on il ərzində bir-birinin ardınca bir çox
filmlərə çəkildim. Doğrudur, teatrı yenə də sevirəm, ordan zövq alıram, ancaq
kino mənim üçün bir sevgi idi. Kino elə bir yer, elə bir məkan idi ki, mənə elə
gəlirdi bir aktyor kimi orada hər şey edə bilərəm. Bu mənada deyirəm ki, əgər
teatr həyatımdırsa, kino mənim sevgimdir. – Kinoda debütünüz olan Mustafa rolu sizə böyük uğur gətirdi.
– E lədir. Mustafa
obrazını ifa edənə qədər teatrda işləyirdim, tanınırdım. O zaman 33 yaşım
vardı. Teatr aktyoru kimi Mustafa rolunda çəkilməklə tamaşaçı kütləsinin
sevgisini, rəğbətini qazandım və məni bir aktyor kimi tanıdılar. Kinonun üstün
cəhəti ondadır ki, onun tamaşaçı auditoriyası daha genişdir. Amma teatr
maraqlı, həm də gündəlik iş yeridir. Ola bilər ki, kinoya səni bir il çəksinlər,
beş il çəkməsinlər. Ancaq teatr insana sadiqdir, orda daimi işin var.– "Kino mənim üçün okean kimi bir yerdir”, deyirsiniz. Bu fikrinizi
necə başa düşək?
– Teatr, səhnə çox
qəribə bir yerdir, orada tamaşaçını aldatmaq yox, cürbəcür ifadə vasitələri,
geyim, qrim, səslə inandırmaq olar. Kinoda tamaşaçını inandırmaq üçün təbii və
səmimi olmalısan. Başqa çıxış yolun yoxdur. Kinonun çətin cəhəti də budur. Kino
daha qabarıqdır, hər şey ön planda görünür. Teatr ümumi plandır, kinonun isə
iri, orta, ümumi planı var. Teatrda obrazın həyat yolunu əvvəldən axıra kimi
davam etdirə bilirsən. Kinoda bir də görürsən əvvəlki epizodları axırda
çəkirlər, axırdakıları isə əvvəldə. Bu da o deməkdir ki, aktyorun bütün diqqəti
filmə cəlb olunmalıdır. O, bilməlidir ki, hansı epizodda hansı nüansları
etməlidir. – Bildiyimiə görə, digər filmlərlə müqayisədə "Bəyin oğurlanması”
filmində daha çox macəra yaşamısınız.
– "Bəyin
oğurlanması”, "Yol əhvalatı” kimi filmlər improvizə filmləridir. Orada təkcə
mənim yox, Səyavuş Aslan, Nəsibə Zeynalova, Yaşar Nuri, Eldəniz Zeynalovun
filmdə gördüyü işlər, o sözlər, o hadisələr improvizə olub, gözlənilməz olub.
Amma kino qəribədir, onun zövqünü çəkiliş bitdikdən sonra alırsan. Aradan
iyirmi ildən çox zaman keçir, bu gün də o filmlər öz aktuallığını itirmir və ogünkü
kimi baxılır. O dövrdə kinostudiyada çox dəyərli, ciddi filmlər çəkilirdi.
"Bəyin oğurlanması” ,”Yol əhvalatı” filmləri də belə filmlərdən sayılır. Biz bu
filmlərə çəkiləndə düşünürdük ki, görəsən, bu filmlər tamaşaçı tərəfindən qəbul
olunacaqmı? Hətta filmin rejissorları da bilmirdi ki, bu filmlərin aqibəti necə
olacaq, hansı nəticəni qazanacaq. Amma illər keçəndən sonra bu filmlər
tamaşaçıların ən çox sevdiyi filmlərə çevrildi. O filmlərdə səsləndirilən "Sizdən
adam olmayıb, olmayacaq da” , "Sabah elə yağış yağacaq ki, tut ucundan göyə
çıx” , "Səni elə görməsələr yaxşıdır” kimi ifadələr bu günə kimi dillər
əzbəridir. Bu filmlər müxtəlif təbəqələrdən olan insanların diqqət mərkəzində
olan filmlərdir. "Bəyin oğurlanması” filmində güclü aktyor heyəti vardı. Filmin
bu qədər uğur qazanmasının əsas səbəbi də elə bu idi. Bu, onu sübut edir ki, film
çəkilişində istedadlı aktyorların potensialından istifadə olunmalıdır. Çünki, aktyorun
ehtiyatı çoxdur, düşüncə tərzi, improvizəsi başqadır. – Tanınmış adamsınız, getdiyiniz yerlərdə
insanlar sizi tanıyırlar, ancaq yəqin ki, tanımayanlar da olur. İnsanlar sizi
tanımayanda hansı hissləri keçirirsiniz?
– Məni tanımayanda
incimirəm. Həyatda hər şey nisbidir. Aktyorlarla münasibət də nisbidir. Kimsə
məni bəyənə bilər, kimsə bəyənməyə bilər. O qədər məşhur aktyorlar var ki,
onları bəziləri bəyənir, bəziləri isə yox. Məni tanımayan indiki böyüyən
nəsildir. Onlar da öz aləmlərindədirlər, ya da teatr və kinonun tarixini yaxşı
bilmirlər. Ancaq onlar da böyüdükcə aktyorlarımızı tanıyacaqlar. Gənc
yaşlarında çox arzulayırdım ki, məni aktyor kimi tanısınlar. Ancaq müəyyən vaxt
keçəndən sonra tanınanda o qədər də sevinmədim. Elə adamlar var ki, küçədə məni
tanıyırlar, saxlayırlar, mənimlə hal-əhval tuturlar. Hərdən təəccüblənirəm ki,
bu adam məni necə tanıdı? Əvvəllər məni kimsə tanımayanda bu məni bir qədər
qıcıqlandırırdı. Ancaq indi belə deyil, tanıyan da sağ olsun, tanımayan da. – Deyirsiniz ki, indi tamaşaçını təəccübləndirmək çətinləşib. Niyə?
– İndiki inkişaf
səviyyəsi, informasiya vasitələrinin çoxluğu, kompyuter, mobil telefonlar
insanı ünsiyyətdən geri salır. Bunlar insanlara lazımdır, ancaq eyni zamanda
ziyandır. İnsanı yaşadan, həyatı maraqlı edən insanların bir-biri ilə
ünsiyyətidir. Kino ilə teatrın bir əsas fərqi də var, teatr canlı sənətdir,
aktyoru görürsən, onun nəfəsini duyursan, səsini eşidirsən. Ancaq kinoya
baxırsan, ancaq virtualdır. Teatrdan aldığın o istiliyi, o impulsları kinodan
ala bilmirsən. Yaşadığımız dövr gözəl dövrdür, hər şey inkişafdadır. Daha çox
gənclərimiz mobil telefonlara aludə olurlar. Şəxsən mən mobil telefonu
sevmirəm, heç kompyuterim də yoxdur. Teatrda hərdən fikir verirəm ki,
aktyorlar, aktrisalar elə hey telefonla oynayırlar. Onun yerinə bir-biri ilə
ünsiyyətdə olsalar, müəyyən hadisələri müzakirə etsələr həyat daha maraqlı
olar. Yəni indiki texniki inkişaf insanı ünsiyyətdən geri salır. Əvvəllər
telefon olmayan zamanlarda insanlar bir-birinin evinə qonaq gedər, bir-birini
ziyarət edərdilər. İndi hamı bir-biri ilə telefonla hal-əhval tutur. İnsana
mütləq ünsiyyət lazımdır. – Deyirsiniz ki, "rəssam, heykəltəraş, bəstəkar olmaq daha yaxşıdır, nəinki
aktyor”. Niyə belə düşünürsünüz?
– Aktyorluq başqalarından
asılı sənətdir. Əgər səni filmə dəvət etməsələr, özün filmə çəkilə bilməzsən.
Rəssam istədiyini, qəlbindən keçəni kətana köçürür və istədiyinə də nail olur.
Bəstəkar keçir piano arxasına, mahnı bəstələyir və beləliklə, yeni bir mahnı
yaranır. Ancaq aktyor təkbaşına heç nə edə bilmir. Məcburuq gözləyək ki, bizə
kimsə, nəsə təklif edəcək. Aktyor təkbaşına nə edə bilər ki?!.. O mənada
bəstəkarların, rəssamların işi bizim işimizə baxanda daha asandır.– Bildiyimizə
görə övladlarınız istəmir insanlar bilsin ki, siz onların atasısınız. Niyə?
– Elədir, övladlarım
mənə görə tanınmaq istəmirlər. Ancaq nəvələrim əksinə, mənimlə fəxr edirlər.
Nəvələrim sevinirlər ki, onların babası Xalq artistidir, tanınmış simadır.
Küçədə mənimlə gedəndə hərdən deyirlər ki, nə çox adam səni tanıyır. – Övladlarınız yolunuzu davam etdirmədi. Nəvələrinizdə necə, onlarda
sənətinizə qarşı maraq qığılcımı hiss olunurmu?
– Nəvələrimdə hiss
etmişəm, aktyorluq qabiliyyətləri var. Ancaq mənə elə gəlir ki, onlar aktyorluq
sənətinə getməyəcəklər, başqa sahəyə yönələcəklər. Əgər mənim sənətimi davam
etdirmək istəsələr, etiraz etmərəm, əksinə dəstək olaram. Qabiliyyətləri,
bacarıqları varsa, niyə də olmasın. Mədəniyyətə, incəsənətə qulluq etmək hər
bir insan üçün şərəfdir. – Aktyorların əksəriyyətinin əsas problemi rol bölgüsü məsələsidir. Siz
necə, rol bölgüsündən razısınızmı?
– Mən iddialı aktyor
deyiləm. Teatrda hansı rolu veriblərsə, onu da oynamışam və zənnimcə yaxşı da
alınıb. Heç vaxt rol üçün xahiş etməmişəm, verilən roldan da imtina etməmişəm. Yəni,
rejissorlar görüblər ki, bu rol mənə uyğundur, təklif ediblər, oynamışam. – Arzuladığınız obrazı canlandırmısınızmı?
– Gənc olanda Hamleti
də oynamaq istəyirdim, Ovodu da. Ancaq bir məsəl var, deyir, sən saydığını say,
gör fələk nə sayır. Aktyorların ampulasını təyin edən və yönəldən rejissordur.
Mənə elə gəlir ki, mənim ampulamı tapan, yönəldən Rasim Ocaqov olub. Mənə
təqdim olunan hər bir rola böyük məhəbbətlə yanaşıram. Kinoda Mustafa rolundan
böyük rol yoxdur, onu da mən oynamışam. Əslində, mən o rolu yaşamışam. O rol
mənə kifayət edir. Teatrda səkkiz tamaşada oynayıram. Teatr Xadimləri
İttifaqının Yaradıcılıq üzrə müaviniyəm. Burada maraqlı tədbirlərimiz, yubileylərimiz
olur. Aktyor gərək dayanmasın, daim fəaliyyətdə olsun, dayansa işi bitər. Teatr
aktyordan çox amansız intiqam alır, əgər teatra bir az xəyanət etsən, ondan
sui-istifadə etsən, bir də görəcəksən ki, özünün də xəbərin olmadan qalmısan
kənarda. Ona görə də teatrda hər gün işləmək lazımdır. – Həyatda sıxıntılı günləriniz də olub yəqin ki.
– Məktəb illərində
sıxıntını daha çox hiss edirdim. Sinif yoldaşlarıma qarşı münasibət daha yaxşı
olanda sıxılırdım. Düşünürdüm ki, özümə elə bir sənət seçməliyəm ki, fərqli
olum, diqqət mərkəzində olum və belə qərara gəldim ki, aktyor olum ,çünki
fikirləşirdim ki, aktyor olsam mənə qarşı münasibət fərqli olacaq. Şükürlər
olsun ki, aktyor hörmətini, haqqını qazandım, buna nail oldum. Bundan artıq heç
nə istəmirəm.– 75
yaşın astanasındasınız. Geriyə boylananda fərəhləndiyiniz çox olur, yoxsa
kədərləndiyiniz?
–Fərəhləndiyim anlar
daha çox olub əlbəttə. Kədərləndiyim anlar da olub, ancaq müvəqqəti. İnsan hər
zaman xoşbəxt ola bilmir, ancaq həyatın müəyyən anlarında, məqamlarında xoşbəxt
olur. Mənim həyatım hər zaman teatr, kino, televiziya ilə əlaqədar olub, peşmançılıq
hissi yoxdur. İnşallah belə də davam edər. – Bu günlərdə 75 illik yubileyinizi qeyd edəcəksiniz. Yubileyinizə
necə hazırlaşırsınız?
– Mən yubileyləri
sevmirəm. Cəmi bir dəfə 60 yaşımda özümə yubiley keçirmişəm. O zaman böyük
həvəsim, istəyim var idi. Qərar verdim ki, 60 illik yubileyimi qeyd edəcəyəm,
əlli nəfərə yaxın ürəyim istəyən adamları bir yerə topladım və yubileyimi qeyd
etdim. O yubileyin təsiri o qədər güclü oldu ki, inanmıram ki, onun təkrarı ola
bilər, orda iştirak edənlərin bəziləri də artıq həyatda yoxdur. 75 yaşdır, qoy
gəlsin, hər il necə bu il də elə.– Allahdan arzunuz nədir?
– Ömrü, yaşı verən
Allahdır. Hərdən düşünürəm ki, iş yoldaşlarım çox erkən yaşlarda 40, 50, 60
yaşlarında bu dünyadan gediblər. 75 yaşına çatmışamsa, bu Allahın mənə ən böyük
hədiyyəsidir. Teatr Xadimləri İttifaqında dünyasını dəyişən, unudulan aktyorlar
haqqında tədbirlər, yubileylər keçiririk. Bundan da zövq alıram. Onları yada
salmaqla savab işdir. Yüksək səviyyədə keçirilən yubileylər görmüşəm. Mənə elə
gəlir ki, o yubileylər elə mənim də yubileyimdir. Söhbətləşdi: İntizar İsmayıl